1, 2. Aweyi o lusansu lwa Tony lusongelanga vo tulenda vanga nsobani muna zingu?

TONY kasanswa kwa se diandi ko. Kana una vo watanganga sikola, katoma kuyivananga ko muna mambu ma sikola. Wakala ye ngindu za yambula tanga sikola. Kuna nsuk’a lumingu, Tony wazolanga tala filme yo viokesa ntangwa ye akundi andi. Kavanganga mambu ma nsoki ko ngatu nua mfomo, kansi kakala ye kani diasikila ko muna zingu. Lukatikisu kakalanga lwau kana vo Nzambi una kieleka. Lumbu kimosi, Tony wawanana ye mpangi zole yo kubazayisa vo lukatikisu kakala lwau mu kuma kia Nzambi. Ampangi bamvana yinkanda-nkanda yole—A Vida—Teve um Criador? ye A Origem Da Vida—Cinco Perguntas Que Merecem Resposta.

² Muna nkingula yalanda, e ngindu za Tony zasoba emvimba. Wau vo nkumbu miayingi katanganga yinkanda-nkanda bansisila, yayantika fitama yo tiazuka. Tony wavovesa ampangi vo: “Nzambi una kieleka.” Wayantika longoka Nkand’a Nzambi. Malembe-malembe, wasoba e mpila kabadikilanga e zingu.  Vitila kayantika longoka Nkand’a Nzambi, Tony kakala nlongoki ambote ko kuna sikola. Kuna kwalanda, wakituka mosi muna alongoki ambote kuna sikola katangilanga. Kana nkutu o mfumu a sikola wasivika kikilu. Wavovesa Tony vo: “Wasobele kikilu e mpila obadikilanga o mambu, owau se ngangu una zau. Nga i mu kuma kia mbokena okalanga zau ye Mbangi za Yave?” Tony wavutula vo: “I wau kikilu.” I bosi, wayantika zayisa mana kalongokanga kwa mfumu a sikola. Wafokola tanga sikola. O unu, osalanga se mviti a nzila a ngonde ke ngonde ye selo kia salu. Tony una ye kiese kia zaya Yave wa Se dianzodi!—Nkunga 68:5.

3. O Yave nkia longi kevananga kwa aleke?

³ O lusansu lwa Tony lukutusungamesanga vo Yave otokanenanga aleke. Ozolele vo bakala ye zingu kiakiese. Muna kuma kiaki, okulonganga vo wasungamena “Nsemi aku muna lumbu yaku ya kileke.” (Kimpovi 12:1) Ke ntangwa zawonso ko dikalanga diasazu mu vanga wo, kansi dilendakana. Muna lusadisu lwa Nzambi, olenda kala ye zingu kiakiese ekolo wakinu nleke ye vava okituka se mbuta. Muna kutusadisa twatoma bakula e diambu diadi, tulongoka dina diasadisa Aneyisaele muna baka e Nsi a Nsilu ye dina diavana Davidi o nkuma wa sunda Ngoleyate ona wakala vo kesa diangolo.

4, 5. Adieyi tulenda longoka muna mpila ina Aneyisaele basundila esi Kenani? Aweyi Davidi kasundila Ngoleyate? (Tala e fwaniswa kuna lubantiku lwa longi.)

⁴ Vava Aneyisaele bafinama kota muna Nsi a Nsilu, nkia luludiku kabavana o Yave? Nga Yave wabazayisa vo bakituka masoladi mambote yovo balongoka nuana e mvita? Ve! (Nsiku 28:1, 2) Wabazayisa vo banlemvokela yo kumbunda e vuvu. (Yosua 1:7-9) Kuna kwa wantu, o luludiku lwalu lwamoneka vo lwa kizowa. Kansi, o luludiku lwalu lwambote kikilu lwakala kuna kwa Aneyisaele. Nkumbu miayingi, Yave wasadisanga nkangu andi mu sunda Anekenani. (Yosua 24:11-13) Lukwikilu divavanga muna lemvokela Nzambi. Kansi, o lukwikilu lwalu nsambu kaka lutwasanga. Ediadi diavangama muna tandu yavioka, divangamanga mpe o unu.

⁵ O Ngoleyate kesa diangolo kikilu kakala. Wakala ye tezo kia meta tatu ye nsosolo miampondi kanatanga. (1 Samuele 17:4-7) Vo i Davidi, e leka kaka kakala kiau i nsinga wa tubila matadi yo lukwikilu lwandi muna Nzambi. O munkondwa lukwikilu olenda yindula vo Davidi vuna kayivunanga muna nuanisa Ngoleyate. Kansi, ona wayivunanga i Ngoleyate.—1 Samuele 17:48-51.

6. Adieyi tuvovela mu longi diadi?

⁶ Mu longi diaviokele, twavovela mambu yá malenda kututwasila kiese muna zingu. Twalongokele vo tufwete tokanenanga e nsatu zeto za kimwanda, vanga yikundi yambote, kala ye makani mambote yo toma sadila luvevoko luna Nzambi kekutuvananga. Mu longi diadi, tuvovela nluta miayingi tulenda vua avo tuvangidi mambu mama. Muna kutusadisa, yambula twabadika nkanikinu mina muna Nkunga wa 16.

7. (a) Aweyi o muntu kesongelanga vo nyindu a kimwanda kena wau? (b) Nani o Davidi kayikila vo i kunku kiandi? Ediadi adieyi diamfila mu vanga?

⁷ O nkwa nyindu a mwanda i ndiona una  ye lukwikilu muna Nzambi, ona osianga ngolo za badikila mambu nze una Nzambi kebadikilanga mo. Oyambulanga vo Yave kafila e zingu kiandi yo kunlemvokela. (1 Korinto 2:12, 13) Davidi mbandu ambote muna kala yo nyindu a mwanda. Wavova vo: “Yave i kunku kiame.” (Nkunga 16:5) Davidi wayangalelanga e “kunku” kiandi, i sia vo, kikundi kakala kiau yo Nzambi. Wakitula Yave se tininu diandi. (Nkunga 16:1) Kiaki i kuma kavovela vo: “O ntim’ame umwenene kiese.” Ke vena diambu ko dialuta vana Davidi e kiese avo ke kala ye ngwizani ambote yo Yave ko!—Tanga Nkunga 16:9, 11.

8. Nkia mambu malenda kutwasila zingu kiakiese?

⁸ Wantu ana besianga sungididi muna nzimbu ye nkembo ke balendi kala ye kiese kiasikila ko nze kina Davidi kakala kiau. (1 Timoteo 6:9, 10) Mpangi mosi kuna Canadá wavova vo: “E kiese kiakieleka ke kitukanga mu lekwa tuna yau ko muna zingu, kansi mu ina tulenda vana kwa Yave wa Mvani a tukau twawonso twambote.” (Yakobo 1:17) Avo okedi ye lukwikilu muna Yave yo kunsadila, okala ye zingu kiakiese. Muna kuma kiaki, adieyi olenda vanga muna kumika lukwikilu lwaku? Ofwete mokenanga yo Yave muna tanganga e Diambu diandi, tala e lekwa yambote-mbote kasema yo yindula e fu yandi, musungula o zola kwandi muna ngeye.—Roma 1:20; 5:8.

9. Aweyi olenda yambulwila vo e Diambu dia Nzambi diafila e ngindu zaku?

⁹ Ezak’e ntangwa, Nzambi osonganga zola kwandi vava kekutusingikanga avo divuilu o mfunu, nze una se dianzodi kevanganga. Davidi wayangalelanga vewa longi. Wavova vo: “Mvana matondo kwa Yave, ona wandongesela. O fuku e nsi ame a mbundu ikundonga.” (Nkunga 16:7) Davidi wabadikanga e ngindu za Nzambi yo wizanesa e ngindu zandi ye zina za Nzambi. Wayambulanga vo e ngindu za Nzambi zafila e ngindu zandi, i sia vo, wayambulanga vo zasoba kiwuntu kiandi kimana kakituka muntu ambote. Avo ovangidi diau dimosi, owokesa o zola ye tima diaku dia yangidika Nzambi yo kituka Nkristu azikuka. Mpangi ankento una ye nkumbu a Christin wavova vo: “Vava ivavululanga yo badika mana itanganga, imonanga nze vika sia vo Yave wasonekesa e mambu mama mu kuma kiame.”

10. Mun’owu wa sono kia Yesaya 26:3, o kala yo nyindu a kimwanda aweyi dilenda kusadisila?

¹⁰ Avo okedi yo nyindu a kimwanda, obadikila e nza ye zingu kia kusentu nze una Nzambi kebadikilanga kio. Yave okuvana o zayi yo umbakuzi. Ekuma? Kadi ozolele vo wazaya dina disundidi o mfunu muna zingu, wabaka nzengo zambote yo lembi kala ye wonga wa zingu kia kusentu. (Tanga Yesaya 26:3.) Mpangi mosi una ye nkumbu a Joshua, ozingilanga kuna Estados Unidos, wavova vo avo tutomene finama Yave, tutoma bakula e mambu mena vo mamfunu ye mana mena vo ke mena mfunu beni ko.

11. Aweyi Davidi kasolela akundi ambote?

¹¹ Tanga Nkunga 16:3. Davidi wazaya una kalenda sololwela akundi ambote. Wasola akundi ana bazolanga Yave. Ediadi ‘kiese kiayingi’ diantwasila. Wayikila akundi andi vo “avauki” kadi nkanikinu mia Yave balemvokelanga. Ntozi a nkunga wankaka diau dimosi kavova mu kuma kia sola akundi andi. Wasoneka vo: ‘I nkundi awonso ana bekuvumina, ana belunda malongi maku.’ (Nkunga 119:63) Nze una twalongokele  muna longi diaviokele, olenda solola akundi ambote vana vena awana bezolanga Yave yo kunlemvokela. Kansi, ke divavanga kaka ko vo akundi aku bakala ntela mosi yo ngeye.

12. Ekuma Davidi yo Yonatane bakadila akundi ambote?

¹² Davidi kasolanga kaka wantu a ntel’andi ko mu vanga yau e kikundi. Nga olenda yika mosi muna akundi a Davidi? Olenda yindula Yonatane. E kikundi kiakala vana vena Davidi yo Yonatane kimosi muna yikundi yambote tulenda tanga muna Nkand’a Nzambi. Kansi, nga ozeye wo vo Yonatane walutila Davidi e kimbuta kia 30 ma mvu? Ekuma bakadila akundi ambote? E tuku dia kikundi kiau i lukwikilu bakala lwau muna Nzambi. Bazitisanga muntu yo nkwandi kumosi yo yangalela fu yambote ya nkwandi, nze unkabu basonga vava banuana ye mbeni za Nzambi.—1 Samuele 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. Aweyi olenda kadila ye akundi ayingi? Yika e nona.

¹³ Nze Davidi yo Yonatane, tulenda kala ye ‘kiese kiayingi’ avo tuvangidi kikundi ye awana bezolanga Yave yo kwikila muna yandi. Mpangi Kiera ona osadilanga Nzambi se mvu miayingi, wavova vo: “Ngina ye akundi mu nza yawonso, ana bena vo wantu a makanda ye fu ya kisi nsi yaswaswana.” Avo ovangidi diau dimosi, omona una Nkand’a Nzambi yo mwand’avelela ukutusadisilanga mu kala esi buka kia wan’a ngudi mu nza yawonso.

14. (a) Aweyi olenda kuyisila makani mambote muna zingu? (b) Adieyi aleke akaka bavova mu kuma kia makani mau?

¹⁴ Tanga Nkunga 16:8. Kuna kwa Davidi, o sadila Nzambi i diambu diasunda o mfunu. Avo otanginini Davidi vava osikidisanga makani maku yo yindula dina Yave kazolele muna ngeye, okala ye zingu kiakiese. Mpangi Steven wavova vo: “Vava isikidisanga e kani, i bosi ndungisi dio yo yindula e nluta diantwasila, kiese kiayingi dikumpananga.” Mpangi mosi wa nleke ozingilanga kuna Alemanha, osadilanga ku nsi ya kinzenza, wavova vo: “Vava inuna, kizolele tala ku nima ko yo mona vo mawonso yavanga i mu wete  dia mono kibeni.” Nga i wau mpe oyindulanga? Avo i wau, sadila e ngangu yo umbakuzi waku muna kembelela Nzambi yo sadisa akaka. (Ngalatia 6:10) Sikidisa makani muna salu kia Yave yo lomba kwa Yave vo kasadisa mu lungisa makani mama. Kala ye ziku vo Yave ovana e mvutu za sambu kiaku.—1 Yoane 3:22; 5:14, 15.

15. Nkia makani olenda kuyisila? (Tala e babu “Makani Mankaka Olenda Sikidisa.”)

¹⁵ Nkia makani olenda sikidisa? Nga olenda kuyisila e kani dia vana mvutu muna mvovo mia ngeye kibeni muna tukutakanu? Nga olenda sikidisa e kani dia kota mu salu kia kimviti a nzila yovo sadila kuna Betele? Olenda mpe longoka ndinga yankaka kimana wakala ye lau dia samuna e nsangu zambote kwa wantu ayingi. Mpangi mosi wa nleke una ye nkumbu a Barak, una mu salu kia ntangwa ke ntangwa, wavova vo: “Vava isikamanga e lumbu yawonso yo sungamena vo mu sadila ngina e ngolo zame muna salu kia Yave, imonanga vo ke vena salu kiankaka ko kilenda kuntwasila e kiese imonanga.”

16. Aweyi Davidi kabadikilanga e nsiku ye nkanikinu mia Yave? Ekuma?

¹⁶ Tanga Nkunga 16:2, 4. Nze una twalongokele muna longi diaviokele, vava tuzingilanga mun’owu wa nsiku ye nkanikinu mia Nzambi, tukalanga ye luvevoko lwakieleka. Tulongokanga zola oma mambote yo menga oma mambi. (Amose 5:15) Davidi wavova vo Yave i ‘Nto a mawete.’ O wete i fu kisongelwanga muna nkal’ambote. Yave wambote muna mawonso kevanganga, yawonso yambote tuna yau kwa yandi itukanga. Davidi wavanganga e ngolo za tanginina Nzambi yo zola mana Yave kezolanga. Kansi, Davidi walongoka mpe menga mana Yave kebadikilanga vo mambi. Dimosi muna mambu mama i nsambil’a teke, i sia vo, sambila konso muntu yovo lekwa ke mu Yave ko. E nsambil’a teke ikululanga o zitu wa wantu yo vana o nkembo ufwanukinu Yave kwa muntu yovo lekwa.—Yesaya 2:8, 9; Lusengomono 4:11.

17, 18. (a) Adieyi Davidi kavova mu kuma kia mfwilu mitwasanga e nsambil’a luvunu? (b) Ekuma e ‘mpasi za wantu zibilamene’ o unu?

¹⁷ Kuna nz’ankulu, e mavangu ma zumba mavangamanga muna nsambila zaluvunu. (Osea 4:13, 14) Wantu ayingi bazolanga e nsambil’a luvunu kadi bayangalelanga e mavangu ma zumba. Nga e nsambila yayi kiese yabatwasilanga? Ve! Davidi wavova vo awana besambilanga e nzambi zaluvunu “e mpasi zau zibilamene.” O wantu awaya bakelanga nkutu wan’au se yimenga kwa nzambi zaluvunu. (Yesaya 57:5) Yave wamenganga mavangu mau ma nsoki. (Yeremiya 7:31) Kele vo wazingila muna lumbu yayina, ka lukatikisu ko vo wadi zola vo mase maku basambila Yave!

¹⁸ O unu, mabundu mayingi maluvunu betondanga mavangu ma zumba ye mvukana za yakala yo nkwandi yakala yovo nkento yo nkento. E mpil’a zingu kiaki kilenda fila wantu mu yindula vo mu luvevoko bena, kansi muna vova e ludi “e mpasi zau zibilamene.” (1 Korinto 6:18, 19) Nga omonanga e ziku kia diambu diadi? Muna kuma kiaki, yeno aleke, nuwilanga Se dieno kuna zulu. Nuvava zala e ziku vo lemvokela Nzambi diambote kwa yeno. Yindula e mfwilu mitwasanga e mavangu ma zumba. Omona vo e mpasi metwasanga zisundidi e kiese kia kolo  kiandwelo metwasanga. (Ngalatia 6:8) Joshua, ona tuyikidi kala, wavova vo: “Tulenda sadila luvevoko lweto mu mpila tuzolele, kansi avo tusadidi lo mu mpila yambi ke tukala ye kiese ko.”

19, 20. Nkia nsambu zivingilanga aleke bena ye lukwikilu muna Yave yo kunlemvokela?

¹⁹ Yesu wavova vo: “Avo nusikila muna diambu diame, nu alongoki ame kieleka, nuzaya e ludi, e ludi kikunuvevola.” (Yoane 8:31, 32) Muna lusadisu lwa Yave, twavevolwa muna nsambil’aluvunu, muna ububu ye muna mbanzikisa zayingi. Tuvingilanga o “luvevoko lwa nkembo a wan’a Nzambi” luvangama kuna sentu. (Roma 8:21) Olenda kala ye luvevoko lwalu kana nkutu owau avo olemvokele malongi ma Kristu. Muna mpila yayi, ‘ozaya e ludi,’ ke longoka kio kaka ko, kansi zingila e ngwizani ye ludi.

²⁰ Aleke, nuyangalelanga o luvevoko luna Nzambi kekunuvananga. Nusadila lo mu mpila yambote. Ediadi dikunusadisa mu baka nzengo zikunusadisa mu kala ye zingu kiakiese kuna sentu. Mpangi mosi wavova vo: “O toma sadila luvevoko ekolo wakinu nleke dikusadisa vava owanana ye nzengo zampasi kuna sentu, nze vava salu kiambote, baka nzengo za sompa yovo kala mpumpa mu fikolo.”

21. Aweyi olenda kadila ye “moyo una vo moyo kikilu”?

²¹ Mu nza yayi tuzingilanga, kana nkutu e zingu kina wantu bebadikilanga vo kiambote, kia kolo kiandwelo kwandi. Ke vena muntu ko ozeye mana mevangama o mbazi. (Yakobo 4:13, 14) Muna kuma kiaki, e diambu disundidi o mfunu olenda vanga i baka e nzengo zikusadisa mu vua “moyo wina vo moyo kikilu,” i sia vo, moyo a mvu ya mvu muna nz’ampa ya Nzambi. (1 Timoteo 6:19) Yave ke komekenanga wantu ko kimana bansadila. Konso muntu mu yeto olenda baka e nzengo za dina kazolele vanga. Muna kuma kiaki, kitula Yave se “kunku” kiaku muna vanganga mawonso olenda mu kala ye ngwizani ambote yo yandi. Yangalelanga ‘e lekwa yawonso yambote’ kekuvananga o Yave. (Nkunga 103:5) Kala ye ziku vo Yave okusadisa mu vua nsambu ye kiese kiakwele mvu.—Nkunga 16:11.