1, 2. Unfa di woto u Tony ta lei taa wan sëmbë sa tooka soni nëën libi?

TONY bi dë wan womi mii di an bi abi tata nëën bandja u kiijëën. A bi ta lei soni a wan hei siköö, ma an bi kaba lobi siköö. A bi ta pakisei u disa siköö ufö a feni siköö pampia seei. A sata ku sonde, Tony bi nango a fëlön wosu nasö a bi ta dë ku dee mati fëën. An bi dë wan sëmbë di bi ta du hogi ku sëmbë, söseei an bi ta tei drugs, ma an bi saandi a bi musu du ku hën libi. An bi dë seiki seei ee Gadu dë tuutuu. Wan daka, hën Tony miti tu Jehovah Kotoigi, nöö a piki de taa an dë seiki taa Gadu dë tuutuu. Hën wë de dëën di brochure​—Is het leven geschapen? ku di brochure Vijf belangrijke vragen over het ontstaan van het leven.

² Di woto pasi di de go luku Tony, nöö Tony bi ko ta si soni wan hii woto fasi. A bi lesi dee brochure sö gaanfa taa a bi fika piki nöö de bi o tënë. Hën Tony piki dee Kotoigi taa: „A musu u dë taa wan Gadu dë tuutuu.” A bigi lei soni u Bëibel, hën pikipiki a bi ko ta si di libi wan woto fasi. Di Tony an bi ta lei soni u Bëibel jeti, nöö an bi dë wan mii di bi ta lei a siköö. Ma a bi ko dë wan u dee möön bunu mii a  di siköö ka a bi nango, di a bigi lei soni u Bëibel! Di hedima u di siköö seei di soni bi foondo. A bi piki Tony taa: „I ko ta tja iseei a wan möön bunu fasi, nöö i ko ta lei möön bunu a di siköö tu. Di hulu di i ko ta hulu dee Jehovah Kotoigi hën tooka i sö nö?” Hën Tony piki ën taa di soni dë hën tookëën sö. Nöö sö a bigi lei di hedima u di siköö dee soni dee a bi ta lei a Bëibel. Tony ko feni di pampia u di siköö ka a bi nango, nöö nöunöu a dë wan kowoonu pionili, söseei wan dinai a di kemeente fëën. A ta wai seei taa nöunöu a abi wan Tata di lobi ën. Di Tata dë da Jehovah!​—Psalöm 68:5.

3. Un lai Jehovah ta da dee njönkuwan?

³ Di woto u Tony ta mëni u taa Jehovah ta booko hën hedi ku dee njönkuwan tuutuu. A kë fii abi wan bunu libi, nöö fëën mbei a ta piki i taa i musu mëni „di Gadu di mbei i a dee njönku jaa fii” (Peleikima 12:1). Di soni aki ta taanga u du so juu, ma tökuseei i sa du ën. Gadu sa heepi i fii sa abi wan bunu libi hii fa i njönku jeti, söseei a sa heepi i te i ko gaan sëmbë tu. Woo luku wantu soni di o heepi u fuu fusutan di soni aki möön bunu. Woo taki andi bi heepi dee Isaëli sëmbë u de go feti wini di Paamusi Köndë, söseei woo taki naasë Dafiti bi feni kaakiti faa bi sa wini Goliati.

4, 5. Andi u ta lei u di fasi fa dee Isaëli sëmbë bi wini dee Kaana sëmbë, söseei u di fasi fa Dafiti bi wini Goliati? (Luku dee peentje a bigi u di woto.)

⁴ Un lai Jehovah bi da dee Isaëli sëmbë di de bi o go a di Paamusi Köndë? A bi piki de taa de bi musu ko dë möön bunu sodati ö? A bi piki de taa de bi musu go seeka deseei u de sa feti ö? Wë nönö! (Detolonomi 28:1, 2) A bi piki de taa de bi musu piki hën buka, söseei taa de bi musu ta futoou ën (Josua 1:7-9). Kandë libisëmbë an bi o fusutan faandi mbei a bi piki de di soni aki. Ma a bi dë di möön bunu lai di dee Isaëli sëmbë bi sa feni. Jehovah bi heepi dee sëmbë fëën sömëni pasi u de wini dee Kaana sëmbë (Josua 24:11-13). U musu abi biibi ee u kë piki Gadu buka. Ee u abi biibi, nöö hii juu soni o waka bunu da u. Di soni aki bi heepi sëmbë a di ten di pasa kaa, nöö a o heepi sëmbë a di ten aki tu.

⁵ Goliati bi dë wan sodati di bi abi makiti. A bi langa bëina dii mëti, nöö a bi ta tja fetilai (1 Samuëli 17:4-7). Ma Dafiti bi abi wan abalëti ku di biibi di a bi ta biibi Gadu. Wan sëmbë di an abi biibi bi o pakisei taa Dafiti fusutan an bi ta wooko bunu faa bi go feti ku Goliati! Ma Goliati fusutan hën an bi ta wooko bunu.​—1 Samuëli 17:48-51.

6. Fuun soni woo taki a di woto aki?

⁶ A di woto di pasa, u bi taki u fö soni di sa mbei taa u ta dë waiwai, söseei di sa heepi u fuu abi wan möön bunu libi. U bi lei taa u musu ta booko u hedi ku di fasi fa u dë a di biibi, u musu ta dë mati ku sëmbë di lobi Gadu, u musu buta bumbuu maaka da useei a di dini di u ta dini Gadu, söseei u musu ta tei ën u bigi taa Gadu mbei u ko fii. A di woto aki, woo taki u woto wini di woo feni te u ta du dee soni dë. Boo taki u dee mama wëti dee u ta feni a Psalöm 16.

7. (a) Ambë i bi o taki taa da wan sëmbë di taanga a di biibi? (b) Andi bi dë di „gudu” di Dafiti bi abi, nöö unfa di soni dë bi heepi ën tjika?

⁷ Wan sëmbë di taanga a di biibi, ta biibi Gadu, nöö a ta mbei möiti u si soni kumafa Gadu ta si soni. A ta da Jehovah pasi faa tii  hën libi, söseei a dë kabakaba u piki hën buka (1 Kolenti 2:12, 13). Dafiti da wan sëmbë di u sa djeesi a di taanga biibi di a bi abi. A bi kanda taa: „Mi ta dini Jehovah, hën da hii soni di mi abi fanöudu” (Psalöm 16:5). Dafiti bi dë ku tangi a hati u di a bi abi Jehovah kuma ’di gudu fëën’. Hën ku Gadu bi dë gaan mati, söseei a bi nango suku heepi nëën tu (Psalöm 16:1). Te u kaba fëën, a bi sa taki taa: „Mi ta wai gaanfa seei.” Na wan soni bi mbei Dafiti wai sö kuma di dë di hën ku Jehovah bi dë gaan mati!​—Lesi Psalöm 16:9, 11.

8. Andi ku andi sa mbei taa i dë waiwai tuutuu?

⁸ Dee sëmbë dee lobi möni ku piizii an o sa ta dë waiwai kuma Dafiti (1 Timoteo 6:9, 10). Wan baaa di ta libi a di köndë Kanada bi taki taa: „Na dee soni dee u ta feni a di libi fuu hën ta mbei u ta dë waiwai. Ma dee soni dee ta mbei u ta dë waiwai da dee soni dee u ta da Jehovah Gadu, di sëmbë di ta da u hii dee bumbuu soni” (Jakobosi 1:17). Ee i ta biibi Jehovah, ta dini ën, nöö soni o ta waka bunu a di libi fii, söseei joo ta dë waiwai. Andi i sa du u mbei di biibi fii ko möön taanga? Wë i musu abi ten da Jehovah u di joo ta lesi di Wöutu fëën, i musu ta buta pakisei a dee waiti soni dee a mbei, i musu ta pakisei fundu u di lobi di a lobi i, söseei i musu ta pakisei fundu u dee woto fasi dee a abi.​—Loomë 1:20; 5:8.

9. Unfa i sa mbei di Wöutu u Gadu heepi i?

⁹ So juu Gadu ta lei taa a lobi u te a ta bai u a soni te a dë fanöudu, leti kumafa wan lobihati tata ta bai dee mii fëën a soni. Dafiti bi lei taa a bi tei ën u bigi di Gadu bi bai ën a soni. A bi taa: „Mi o gafa Jehovah, di Gadu di da mi lai. Te ndeti, nöö dee soni dee dë fundu a mi pakisei ta seeka mi buta a pasi” (Psalöm 16:7). Dafiti bi ta pakisei fundu u di fasi fa Gadu ta si soni, nöö di soni dë bi heepi ën faa ko ta si soni a di fasi fa Gadu ta si soni. A mbei di soni dë heepi ën faa ko ta du soni kumafa Gadu kë, söseei a heepi ën faa ko dë wan möön bunu sëmbë. Ee iseei ta du sö tu, nöö joo ko möön lobi Gadu, joo ta kë du soni di ta kai ku ën möön gaanfa, nöö joo ko dë wan gaangaan sëmbë a di biibi. Wan sisa de kai Christin taki taa te a öndösuku soni a di Wöutu u Gadu, ta pakisei fundu u dee soni dee a lesi, nöö a ta fii taa hën Jehovah bi sikifi dee soni dë da!

10. Te u luku di soni di sikifi a Jesaaja 26:3, nöö unfa di si di i ta si soni kumafa Gadu ta si soni, o heepi i?

¹⁰ Te i ta si soni kumafa Gadu ta si soni, nöö joo ta si di libi a di goonliba aki kumafa Gadu ta si ën, söseei joo ta si di ten di ta ko kumafa Gadu ta si ën tu. Jehovah hën heepi i fii ko sabi dee soni aki. Faandi mbei? U di a kë taa i sabi andi da dee möön fanöudu soni a di libi, a kë fii du soni a wan bunu fasi, söseei an kë fii fëëë taa hogi o miti i a di ten di ta ko! (Lesi Jesaaja 26:3.) Wan baaa de kai Joshua, di ta libi na Amëëkanköndë bi taki taa ee i ta mbei möiti fii ku Jehovah dë mati u nöömö, nöö joo si andi dë fanöudu ku andi an dë fanöudu a di libi.

11. Ambë Dafiti bi tei kuma hën mati?

¹¹ Lesi Psalöm 16:3. Dafiti bi sabi unfa a bi sa ko abi bumbuu mati. A bi ta tei sëmbë di lobi Jehovah ko mati fëën, nöö di soni dë bi mbei a bi ta ’lobi de seei’. A bi ta kai dee mati fëën „santawan”, u di de bi ta mbei möiti u hoi deseei a dee wëti u Jehovah. Wan woto psalöm sikifima seei bi ta si di tei di wan sëmbë ta tei wan wotowan ko mati fëën, kumafa Dafiti bi ta si ën tu. A bi sikifi taa: „Mi da wan mati u hii dee sëmbë dee  abi lesipeki da i, söseei [mi da wan mati] u dee sëmbë dee ta hoi dee wëti fii” (Psalöm 119:63). Kumafa u bi taki a di woto di pasa, nöö iseei sa ko dë mati u dee sëmbë dee lobi Jehovah, ta piki hën buka. Dee mati fii an musu u dë dee pei fii wanwan nöö.

12. Unfa a waka taa Dafiti ku Jonatan bi dë gaan mati sö?

¹² Dafiti an bi tei dee pei fëën wanwan ko mati fëën. I sabi di në u wan dee gaan mati u Dafiti ö? Kandë i bi o kai Jonatan. Te u ta lesi di Bëibel, nöö di woto u Dafiti ku Jonatan ta lei u fa tu sëmbë sa dë mati tjika. Ma i bi sabi taa Jonatan bi ta da Dafiti 30 jaa u? Nöö unfa a waka taa de bi dë gaan mati sö? De bi lobi deseei u di de tuu bi lobi Gadu. Hiniwan u de bi ta lesipeki di wotowan tu, söseei hiniwan u de bi lobi dee fasi di di wotowan abi, kuma di degihati di de bi ta lei taa de abi te de bi ta feti ku dee felantima u Gadu.​—1 Samuëli 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. Andi i sa du fii sa ko abi möön hia mati? Konda wan woto.

¹³ Leti kumafa Dafiti ku Jonatan bi ta lobi deseei, sö nöö u ku dee mati fuu o ’lobi useei’ u di u ku de tuu lobi Jehovah, nöö u ta biibi ën tu. Wan sisa de kai Kiera, di ta dini Gadu sömëni jaa longi kaa, bi taki taa: „Mi ko abi mati di ta libi a hii pei kamian u goonliba, nöö de dë u peipei föluku, söseei de kiija a peipei fasi.” Te i du di soni aki, nöö iseei o si unfa di Bëibel ku di santa jeje ta heepi u fuu ko dë wan gaan famii u sëmbë di ta dini Gadu.

14. (a) Andi sa heepi i fii ko abi bumbuu maaka di i kë dou a di libi? (b) Andi so njönkuwan ta taki u dee maaka di de bi dou?

¹⁴ Lesi Psalöm 16:8. Di möön fanöudu soni a di libi u Dafiti, bi dë di dini di a bi ta dini Gadu. Ee i ta djeesi Dafiti te i ta luku andi joo du a di libi fii, söseei ee hii juu i ta hakisi iseei andi Jehovah kë fii du, nöö joo si taa joo ko abi wan piizii libi. Wan baaa de ta kai Steven taki taa: „Te mi buta taa mi o du wan soni, nöö te mi du di soni dë te mi kaba, nöö mi ta fii bunu seei te mi luku unfa mi go a fesi a dee soni dee mi ta du.” Wan njönku  baaa u Alumanköndë di ta dini Gadu a wan woto köndë, taki taa: „Te mi ko gaandi, nöö ma kë luku dee soni dee mi bi du, nöö mi ko si taa mi bi du hii soni da miseei nöö.” Sö iseei ta pakisei tu ö? Wë ee sö i ta pakisei, nöö wooko ku dee köni fii, nasö dee soni dee i sa’ u du, u gafa Gadu, söseei u heepi woto sëmbë (Galasia 6:10). Buta soni di i kë du a di dini u Jehovah, nöö hakisi Jehovah faa heepi i fii dou dee maaka dee i kë dou. I sa dë seiki taa a o piki di begi fii!​—1 Johanisi 3:22; 5:14, 15.

15. Andi da wanlö maaka di i sa buta da iseei a di dini di i ta dini Gadu? (Luku di pisi „ Wantu maaka di i sa buta da iseei.”)

¹⁵ Andi da wantu maaka di i sa buta da iseei? I ta mbei möiti fii sa da piki kumafa iseei fusutëën te i dë a komakandi ö? Ja bi o kë go du di pioniliwooko, nasö go wooko a Bëtëli ö? Wë kandë i sa mbei möiti fii lei wan woto töngö tu, sö taa i sa paaja di bunu buka da möön hia sëmbë. Wan njönku baaa de kai Barak di ta du di hii-ten diniwooko ta taki taa: „Mi ta fii bunu hiniwan mamate te mi hopo, u di mi sabi taa mi ta da Jehovah hii mi kaakiti. Na wan woto wooko di mi bi o ta du, bi o sa mbei mi fii sö.”

16. Unfa Dafiti bi ta si dee wëti ku dee mama wëti u Jehovah, nöö faandi mbei a bi ta si de sö?

¹⁶ Lesi Psalöm 16:2, 4. U bi lei a di woto di pasa taa te u ta libi ku dee wëti ku dee mama wëti u Bëibel, nöö u ta ko fii tuutuu. U ta lei u lobi bunu soni, nöö u ta lei u buuse hogi soni (Amösi 5:15). Dafiti bi taki taa Jehovah hën ta mbei sëmbë ta feni bunu. Dafiti bi mbei taanga möiti faa djeesi Gadu, nöö a bi ta mbei hii möiti faa ta du bunu soni. Ma Dafiti bi lei tu taa a musu ta buuse dee soni dee Gadu ta buuse. Wan u dee soni di a bi ta buuse, da di dini di sëmbë ta dini wan sëmbë nasö wan soni ka u de dini Jehovah. Di soni aki ta kaba sëmbë a sösö, nöö a ta mbei sëmbë gafa wan sëmbë nasö wan soni ka u de gafa Jehovah.​—Jesaaja 2:8, 9; Akoalimbo 4:11.

17, 18. (a) Andi Dafiti bi taki u dee hogi dee sa miti wan sëmbë di dë a poipoi biibi? (b) Andi ta mbei sëmbë u di ten aki ta abi „te a hia bookohedi”?

¹⁷ Na awooten, sëmbë bi lo’ u du fanafiti soni a di së u manu ku mujëë soni te de bi ta dini dee poipoi gadu u de (Hosea 4:13, 14). Sömëni sëmbë bi lobi poipoi biibi, u di de bi lobi fanafiti libi a di së u manu ku mujëë soni. Ma di soni aki bi ta mbei de dë waiwai tuutuu ö? Wë nönö, na seei! Dafiti bi taki taa dee sëmbë dee ta dini poipoi gadu, ta abi „te a hia bookohedi”. Dee sëmbë aki bi ta tja dee mii u de seei go tjuma paka poipoi gadu (Jesaaja 57:5). Jehovah bi buuse di hogihati fasi fa de bi ta du soni (Jelemia 7:31). Ee i bi ta libi a di ten dë, nöö i bi o wai seei taa i mama ku i tata ta dini Jehovah!

¹⁸ A di ten aki, sömëni poipoi keiki aan toobi ee dee sëmbë u di keiki u de ta libi fanafiti a di së u manu ku mujëë soni, aluwasi ee a dë taa womi ku womi ta duumi ku deseei nasö ee mujëë ku mujëë ta duumi ku deseei. Di soni aki sa mbei sëmbë pakisei taa de fii tuutuu, ma te i luku unfa soni dë tuutuu, nöö de ta abi „te a hia bookohedi” (1 Kolenti 6:18, 19). I bi buta pakisei a di soni aki ö? Fëën mbei un dee njönkuwan, un haika di Tata fuunu di dë a liba ala. Un mbei möiti sö taa unuseei sa ko sabi taa a bunu te un ta piki Gadu buka. Un pakisei dee soni dee sa miti unu te un ta libi fanafiti a di së u manu ku mujëë soni. Woon ko si taa di piizii di un sa  feni o dë u wan pisiten nöö, nöö sömëni fuka o dë u tja bakaten (Galasia 6:8). Di baaa de kai Joshua di u bi taki fëën kaa, bi taki taa: „U sa wooko ku di fii di u ko fii fuu du andi u kë, ma ee u wooko ku ën a wan föutu fasi, nöö an o tja wini ko da u.”

19, 20. Un gaan bunu dee njönkuwan dee ta biibi Jehovah, söseei dee ta piki hën buka, o feni?

¹⁹ Jesosi bi taki taa: „Ee un ta hoi dee lei mi ta lei unu aki nango nöömö, nöö woon ko dë bakama u mi tuutuu. Nöö woon ko sabi sondi gbelingbelin, leti kumafa a dë a Gadu wojo. Nöö te un ko sabi sondi sö kaa, nöö a o mbei un ko fii kumutu a di saafu un sai dë” (Johanisi 8:31, 32). U ta da Jehovah tangi taa a puu u a poipoi biibi, taa a mbei wojo fuu ko limbo, söseei taa a heepi u fu wa ta biibi soni di an dë sö tuutuu. U ta wakiti di ten di ta ko, ka woo ’ko fii u di woo ko dë miii u Gadu’ (Loomë 8:21, NW). Te i ta libi ku dee soni di Keesitu ta lei i, nöö nöunöu kaa i sa ko fii u so soni. A di lö fasi aki, joo ko „sabi sondi gbelingbelin, leti kumafa a dë a Gadu wojo”. Nöö na sabi nöö joo ko sabi dee soni dë, ma joo ta libi ku de tu!

²⁰ Un dee njönkuwan, un tei di fii di Gadu mbei un ko fii, u bigi. Un wooko ku ën a wan köni fasi. A o heepi unu fuun du soni a wan köni fasi nöunöu kaa, nöö soni o waka bunu da unu a di ten di ta ko. Wan njönku baaa taki taa: „Te i ta wooko a wan köni fasi ku di fii di i ko fii, a di pisiten di i njönku jeti, nöö a ta heepi i fii saandi i musu du te joo miti möön gaan soni bakaten. Kandë a sa heepi i feni wan bumbuu wooko, nasö fii ko sabi ee joo tööu nasö ee joo wakiti pikisö ufö i tööu.”

21. Andi i sa du fii sa feni „di tuutuu libi”?

²¹ A di ten aki, di libi di sëmbë ta kai di bunu libi, seei an ta dë longi. Na wan libisëmbë sabi andi o pasa amanjan (Jakobosi 4:13, 14). Fëën mbei di möön bunu soni di i sa du, hën da fii du soni di o heepi i fii sa feni „di tuutuu libi”. Di libi dë da di libi u teego di woo feni a di njunjun goonliba (1 Timoteo 6:19). Jehovah an ta duwengi na wan sëmbë u dini ën. Hiniwan fuu musu luku andi woo du. Fëën mbei i musu du soni u mbei Jehovah ko dë ’di gudu fii’, u di joo ta du soni hiniwan daka u mbei i ku ën ko dë möön gaan mati. Söseei i musu ta tei hii dee „bunu soni” dee a ta du da i, u bigi (Psalöm 103:5). I sa dë seiki taa Jehovah sa mbei i piizii gaanfa seei, nöö a sa mbei i ta dë waiwai u teego!​—Psalöm 16:11.