1, 2. A tshango ga Tony gi zvi kombisa kuyini lezvaku zva koteka ku a wutomi ga munhu gi cica?

A MUFANA wo kari wa ku hi Tony i kulile na a nga hi na papayi. I wa gondza cikola sekundariya, kanilezvi a ku gondza zvi wa nga mu tsakisi. Hi lisine, i wa alakanyela ku ci tsika na a nga se mbheta. Kumbheleni ka vhiki, Tony i wa tolovela kuya a ya sixtira mafilmi kutani ku mbheta cikhati na a hlakana ni vanghana vakwe. I wa nga hi munhu wa xapi kutani wo dzaha timbangi. Kanilezvi i wa nga ci tivi leci a nga hanyela cona, ne i wa nga kholwi ku Nungungulu i kona. Ka siku go kari, i no tlhangana ni vaKustumunyu vambiri va Jehovha a va byela lezvi zvi nga kari zvi mu kanakanisa xungetano hi Nungungulu. Va no mu nyika mabroxura mambiri, legi gaku: A Vida — Teve um Criador? ni legi gaku: A Origem da Vida — Cinco Perguntas Que Merecem Resposta.

² Tony i no sala a gondza mabroxura lawo laha ka kuza ma finyelekela. Laha a Vakustumunyu lavo va nga mu endzela ka khati gi nga landzela, va no ya kuma ku a mawonela yakwe ma cicile hi kumbhelela. I no va byela lezvi: “Zvi wonekisa ku ku na ni Nungungulu wo kari.” I no sangula ku gondza Bhibhiliya, hi kutsongwani-kutsongwani a sangula ku cica lezvi a nga gi wonisa  zvona wutomi. Na a nga se sangula ku gondza Bhibhiliya, Tony i wa nga tivi cikoleni. Kanilezvi loku a sangulile ku gondza Bhibhiliya, i nova mun’we wa lava vo tiva nguvhu laha cikoleni! Ni dhiretori wa cikola i no hlamala, aku: “Tony, a mawonela ya wena ni tinota ta wena zvi cicile nguvhu! Zvini? Ku ngava lezvi u ti patsako ni Vakustumunyu va Jehovha ke?” Tony i no byela dhiretori a ku hi zvezvo futsi, a tlhela a mu tlhamusela lezvi a nga kari a zvi gondza. Tony i no gondza cikola sekundariya kala a mbheta. Zvezvi i nandza go vhunetela tlhelo phayona ga cikhati contlhe. I tsakile nguvhu kambe hi lezvi makunu a nga na Jehovha kota Papayi wakwe wa lirandzo! — Lisimu 68:5.

3. Wusungukati muni legi Jehovha a nyikako vaswa?

³ A tshango ga Tony gi hi alakanyisa lezvaku hakunene Jehovha wa khatala hi vaswa. I lava lezvaku zvi ku fambela khwatsi u tlhela uva ni wutomi go nandziha nguvhu. Hi cigelo leco a ku nyikako wusungukati ga ku u “alakanya Muvangi wa wena masikwini ya wuswa ga wena”. (Mutshawuteli 12:1) A hi contlhe cikhati zvi olovako ku maha lezvo, kanilezvi zva koteka. Hi ku vhuniwa hi Nungungulu, zvi nga ku fambela khwatsi wutomini zvezvi u nga muswa ni ka cikhati leci u to kula. Kasi hi zvi zwisisa khwatsi lezvo, hi ta wulawula hi leci ci nga vhuna vaIzrayeli lezvaku va teka Tiko gi Tsumbisilweko ni leci ci nga vhuna Dhavhidha lezvaku a hlula Goliayate, a cihotlovila.

4, 5. I nchumu muni wa lisima hi gondzako ka lezvi a vaIzrayeli va nga va hlulisa zvona vaKanani ni ka lezvi Dhavhidha a nga mu hlulisa zvona Goliyate? (Wona mifota kusanguleni ka ndzima.)

⁴ A cikhati leci a vaIzrayeli va nga hi kusuhani ni ku nghena Tikweni gi Tsumbisilweko, zvileletelo muni lezvi Jehovha a nga va nyika? Ku ngava lezvaku i va byelile ku va fanele ku gondza kulwa kasi vava masochwa ya ku zvi tiva kulwa khwatsi? Ne ni kutsongwani! (Dhewuteronome 28:1, 2) I va byelile ku va tsumba yena va tlhela va mu ingisa. (Joxuwa 1:7-9) Kuzvilava hi mawonela ya vanhu a wusungukati lego gi wa nga zwisiseki. Kanilezvi lego hi gona wusungukati gi nga wa ta vhuna vaIzrayeli. Jehovha i vhunile vanhu vakwe lezvaku va hlula vaKanani hi kuphindaphinda. (Joxuwa 24:11-13) Zvi lava kukholwa kasi hi ingisa Nungungulu, kanilezvi loku hiva ni kukholwa loko, contlhe cikhati zvi guma zvi hi fambela khwatsi. Zvi wa tshamisile zvezvo a kale, inyamutlha kambe hi zvezvo.

⁵ Goliyate i wa hi mulwi wa tiyimpi wa hombe nguvhu. I waba kwalomo ka 3 wa timetro hi ku leha, niku i wa khoma matlhari ya dayela ga cima. (1 Samuweli 17:4-7) Kanilezvi Dhavhidha i wova ni lingoti la wundande ni kukholwa ka Nungungulu basi. A munhu wo kala kukholwa i wa ta pimisa ku Dhavhidha i fayele hi ku zama kulwa na Goliyate! Hambulezvo, a lisine hi ku Goliyate hi yena a nga fayele. — 1 Samuweli 17:48-51.

6. Hi ta wulawula hi yini ka ndzima leyi?

⁶ Ka ndzima yi hundzileko, hi wulawulile hi mune wa zvilo zvi mahako ku zvi hi fambela khwatsi wutomini hi tlhela hiva ni litsako. Hi gondzile lezvaku hi fanele ku tima tora ga hina ga ku lava ku tiva Nungungulu, hi hlawula vanghana va randzako Jehovha, hi ti vekela mixuvo ya yi nene hi tlhela hi ku nyika lisima a kutlhatlheka loku Nungungulu a hi nyikako. Ka ndzima leyi, hi ta wulawula hi tindlela tin’wani ta lezvi hi vhunekisako zvona hi ku maha zvilo lezvo zva zvi nene. Kasi ku maha lezvo, a hi wulawuleni hi matshinya yo kari ya milayo ma nga ka Lisimu 16.

7. a) U nga mu tivisa kuyini a munhu a nga ni kupima ka moya? b) Cini leci Dhavhidha a nga kari a ci wula ku ‘ciavelo’ cakwe, niku i wa ti zwisa kuyini hi cona?

⁷ A munhu a nga ni kupima ka moya wa kholwa ka Jehovha niku i wona zvilo kota lezvi yena a zvi wonisako zvona. I vhumela ku rangelwa hi yena wutomini gakwe a tlhela a ti yimisela ku mu ingisa. (1 Va Le Korinte 2:12, 13) Dhavhidha cikombiso ci nene ca munhu a nga ni kupima ka moya. I yimbelele aku: ‘Jehovha ciavelo ca mina.’ (Lisimu 16:5) Dhavhidha i wa ci bonga nguvhu ‘ciavelo’ cakwe, ku nga wunghana gakwe na Nungungulu; i tlhelile a mu maha wuchavelo gakwe. (Lisimu 16:1) Lezvo zvi mu mahile aku: “Ni muhefemulo wa mina wa nengela.” A ku na nchumu cin’wani ci nga mu nyika litsako Dhavhidha a ku hundza wunghana gakwe na Jehovha! — Lera Lisimu 16:9, 11.

8. Zvilo muni zvi nga mahako ku u hanya wutomi go nandziha nguvhu?

⁸ A vanhu lava a kupima kabye ku nga lomu ko hlongolisela mali kutani ku ti tsakisa, va nge tshuki va kuma litsako lo fana ni leli Dhavhidha a nga hi nalo. (1 Timote 6:9, 10) A makabye wo kari wa le Canadá i li: “A kuxalala a kuti hi ka lezvi hi zvi kumako wutomini legi. Kanilezvi kuta hi ka lezvi hi nyikako Jehovha Nungungulu, loyi a nyikako zvilo zvontlhe zva zvi nene.” (Jakobe 1:17) Loku u ti karatela kuva ni kukholwa ka Jehovha u tlhela u mu tirela, u tava ni litsako la lisine ni wutomi go nandziha nguvhu. Maku zvini u nga mahako kasi u tiyisa kukholwa ka wena? U fanele ku mbheta cikhati na u hi na Jehovha hi ku lera Mhaka yakwe, u cuwukela zvilo zvo saseka lezvi a zvi vangileko, u ehleketa hi matshamela yakwe, lawa ma patsako lirandzo lakwe hi wena. — Va Le Roma 1:20; 5:8.

9. U nga maha yini kasi u tsika a Mhaka ya Nungungulu yi cica wumunhu ga wena?

⁹ Ka zvikhati zvo kari Nungungulu i kombisa ku wa hi randza hi ku hi kawuka loku zvi laveka, a ku fana ni lezvi a papayi wa lirandzo a mahako. Dhavhidha i wa ku nyika lisima a kukawukwa loko. I tlhelile aku: ‘Ndzi ta bonga Jehovha, hakuva wa ndzi nyika wusungukati, ina, a mbilu ya mina ya ndzi luleka ni laha wusikwini.’ (Lisimu 16:7) Dhavhidha i ehleketile hi kupima ka Nungungulu a tlhela a ti karatela ku ku pimanyisa. I ku tsikile ku mu cica kasi ava munhu wa mu nene. Loku wenawu u maha lezvo, u ta ya u mu randza nguvhu Nungungulu u tlhela u zvi lava nguvhu a ku mu tsakisa, niku u tava munhu wo buvha hi tlhelo ga moya. A makabye wo kari wa ku hi Christin i li loku a kambisisa lomu ka mabhuku ya hina a tlhela a ehleketa hi lezvi a gondzako, i ti zwisa ku khwatsi Jehovha i wa tsalela yena a mahungu lawo!

10. Hi ku ya hi lezvi hi gondzako ka Isaya 26:3, a kuva munhu wa moya zvi ta ku vhunisa kuyini?

¹⁰ Loku u hi ni kupima ka moya, u ta wona tiko legi ni lomu gi yako kona kota lezvi Nungungulu a gi wonisako zvona. Jehovha i ku nyika wutivi ni wutlhari lego go hlamalisa. Hikuyini? I lava ku u tiva lezvi zvi nga zva lisima wutomini, u maha zviboho zva zvi nene, u tlhela u rindzela zva mandziko na u nga chavi nchumu! (Lera Isaya 26:3.) A makabye wo kari wa ku hi Joshua, a hanyako le Estados Unidos, i li loku u tshama kusuhani na Jehovha, u ta zvi wona khwatsi lezvi zvi nga zva lisima ni lezvi zvi nga hiko zva lisima.

11. Dhavhidha i wa hlawulisa kuyini a vanghana vakwe?

¹¹ Lera Lisimu 16:3. Dhavhidha i wa yi tiva ndlela ya ku kuma vanghana va va nene. I wa hlawula lava va nga randza Jehovha niku lezvo zvi mu ‘xalalisile’ nguvhu. I wulawulile hi  vanghana vakwe kota lava ‘va basileko’, hakuva va wa zama ku hanya hi milayo ya Jehovha. A mutsali mun’wani wa tisimu i ti zwisile zvezvo mhakeni ya ku hlawula vanghana, a se tsala lezvi: ‘Ndzi [munghana wa] vontlhe lava va ku chavako, ni lava va hlayisako zvileletelo zva wena.’ (Lisimu 119:63) Kota lezvi hi wulawulileko hi zvona ka ndzima yi hundzileko, wenawu u nga kuma vanghana vo tala va va nene cikari ka lava va randzako Jehovha ni ku mu ingisa. Hi lisine, a zvizi zvi lava ku a vanghana lavo vava va tanga ya wena.

12. Hikuyini Dhavhidha na Jonatani va nga hi vanghana va hombe?

¹² Dhavhidha i wa nga hlawuli vanhu va tanga yakwe basi kasi vava vanghana vakwe. U nga wula vito ga mun’we a nga hi munghana wa hombe wa Dhavhidha? Kuzvilava u alakanya Jonatani. A wunghana ga Dhavhidha na Jonatani hi gona ga gi nene nguvhu ka wunghana gi kumbukiwako lomu ka Bhibhiliya. Kanilezvi, u wa zvi tiva ku Jonatani i wa hundza Dhavhidha hi cipimo ca 30 wa malembe ke? Maku hikuyini va nga hi vanghana va hombe? Hi ku vontlhe va wa kholwa ka Nungungulu. Va wa kombisana cichavo kambe ni ku va wa ma nyika lisima a matshamela ma nene ya mun’wani, yo kota kutiya-hlana loku va ku kombisileko a cikhati va ngalwa ni valala va Nungungulu. — 1 Samuweli 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. U nga maha yini kasi u maha wunghana ni vanhu vo tala? Nyika cikombiso.

¹³ A ku fana na Dhavhidha, hinawu hi nga ‘xalala’ nguvhu loku hiva vanghana va lava va randzako Jehovha va tlhela va kholwa kakwe. Kiera, a tirelako Nungungulu hi malembe yo tala, i li: “Ndzi maha wunghana ni vanhu va midhawuko yo hambanahambana va nga misaveni yontlhe.” Loku wenawu u maha lezvo, u ta zvi wona hi wece lezvi a Bhibhiliya ni moya wo basa zvi hi vhunisako zvona kasi hiva ngango mun’we wa vakhozeli va Jehovha misaveni yontlhe.

14. a) Hi yihi ndlela ya ku ti vekela mixuvo ya yi nene wutomini? b) Zvini lezvi a vaswa vo kari va wulako hi mixuvo yabye?

¹⁴ Lera Lisimu 16:8. A ku khozela Jehovha wu wa hi nchumu wa lisima nguvhu ka Dhavhidha. Loku u pimanyisa Dhavhidha a cikhati u ti vekelako mixuvo u tlhela u ehleketa hi lezvi Jehovha a ku xuvelako, a wutomi ga wena gi ta nandziha  nguvhu. A makabye wo kari wa ku hi Steven i li: “Loku ndzi ti vekela mixuvo, ndzi zvi kota ku yi tatisa futsi, zvonake ndzi cuwuka ndzhako ndzi wona lezvi ndzi nga chukwatisisa zvona, zva ndzi xalalisa nguvhu.” A makabye wo kari wa le Alemanya, loyi zvezvi a tirelako Jehovha ka tiko gin’wani, i li: “A ndzi lavi ku loku ndzi ta khosahala ndzi pola ku zvontlhe lezvi ndzi nga maha zvi wo vhuna mina basi.” Wena ke, u ti zwisa zvezvo? Loku u ti zwisa lezvo, tirisa ntamu wa wena ni wutlhari ga wena kasi ku mu nyika wudzundzo Nungungulu u tlhela u vhuna vanhu van’wani. (Va Le Galatiya 6:10) Ti vekele mixuvo ntirweni wa Jehovha u tlhela u mu kombela ku a ku vhuna ku yi tatisa. Tiyiseka lezvaku loku u maha lezvo i ta hlamula mikhongelo ya wena! — 1 Johani 3:22; 5:14, 15.

15. Mixuvo muni u nga ti vekelako? (Wona kwadru “ Mixuvo yo kari u nga ti vekelako”.)

¹⁵ Mixuvo muni leyi u nga ti vekelako? Zvi ngo yini loku wo zama ku hlamula mitlhanganweni na u nga yi hi ku lera, u tirisa magezu ya wena ke? Ahati ku ti vekela mixuvo ya kuva phayona kutani ku tira Bheteli? U nga zama ku gondza lirimi lin’wani kasi u chumayela mahungu ya ma nene ka vanhu vo tala. A muswa wo kari wa ku hi Barak, a nga ntirweni wa cikhati contlhe, i li: “A ku vhuka siku ni siku na ndzi tiva lezvaku ndzi tirela Jehovha hi ntamu wa mina wontlhe, zvi ndzi nyika litsako la ku a ku na ntiro wu nga wa ta ndzi nyika litsako lelo.”

16. Dhavhidha i wa ti zwisa kuyini hi milayo ya Jehovha ni matshinya ya kona, niku hikuyini?

¹⁶ Lera Lisimu 16:2, 4. Kota lezvi hi nga gondza ka ndzima yi hundzileko, loku hi hanya hi milayo ya Nungungulu ni matshinya ya kona, hi kuma kutlhatlheka ka lisine. Hi gondza ku randza zva zvi nene hi venga zva kubiha. (Amosi 5:15) Hi lirimi leli a lisimu leli li nga tsaliwa hi lona, Dhavhidha i wa komba lezvaku Jehovha Cibuka ca yena ca zvontlhe zva zvi nene. Zvontlhe lezvi Jehovha a zvi mahako zvi nene, niku zvontlhe zva zvi nene hi nga nazvo zvita hi ka yena. Dhavhidha i ti karatele ku pimanyisa Nungungulu wakwe a maha zva zvi nene a tlhela a gondza ku venga lezvi zvi bihileko mahlweni ka Nungungulu. A cin’we ca zvilo lezvo ku khozela zvifananiso, ku nga ku khozela nchumu wun’wani kutani munhu mun’wani wo kala a nga hi Jehovha. A ku khozela zvifananiso zvi chipisa vanhu zvi tlhela zvi teka wudzundzo gi lumbako Jehovha giya ka mun’wani kutani ka nchumu wun’wani. — Isaya 2:8, 9; Kuvhululelwa 4:11.

17, 18. a) Zvini lezvi Dhavhidha a nga wula xungetano hi wuyelo go bava ga ku khozela zvifananiso? b) Zvini zvi mahako vanhu inyamutlha va engetela “kuxaniseka kabye”?

¹⁷ Cikhatini ca kutsaliwa ka Bhibhiliya, ka wukhozeli ga mawunwa zvi wa tolovelekile ku va maha wubhayi. (Hoseya 4:13, 14) A kutala ka vanhu va wa gi randza wukhozeli ga mawunwa hakuva va wa tsaka hi ku maha wubhayi. Kanilezvi a wukhozeli lego gi wa va nyika litsako ke? Ne ni kutsongwani! Dhavhidha i te lava va khozelako vanungungulu va mawunwa va wo engetela “kuxaniseka kabye”. A vanhu lavo va wa tlhela va nyikela ni vana vabye ka vanungungulu va mawunwa! (Isaya 57:5) Jehovha i wa yi venga nguvhu xapi leyo. (Jeremiya 7:31) Loku u wo hanya cikhatini leco, na u tsakile nguvhu hi kuva a vapswali va wena va khozela Jehovha!

¹⁸ Inyamutlha, a kutala ka wukhongeli ga mawunwa ga vhumelela wubhayi, a ku patsa ni lava va hlengelako masango ni vavanuna-kuloni kutani vavasati-kuloni. A mahanyela yo biha ma nga maha vanhu va ti zwisa ku khwatsi va tlhatlhekile; kanilezvi, hi lisine vo ti engetela “kuxaniseka kabye”. (1 Va Le Korinte 6:18, 19) Wa  zvi wona hi mahlo lezvo ke? Hikwalaho, vaswa, ingisani Papayi wa n’wina wa le tilweni. Mahani lezvi mu zvi kotako kasi mu tiyiseka lezvaku a ku ingisa Nungungulu zvi vhuna n’wina. Ehleketani hi wuyelo go bava ga ku maha wubhayi. Mu ta zvi wona lezvaku a zvizi zvi lava ku mu ya ti phoroketa ka zvilo lezvo zvo bayisa hi ku fela ku ti tsakisa zva cikhatanyana. (Va Le Galatiya 6:8) Joshua, loyi hi mu kumbukileko kusanguleni, i li: “Kota lezvi hi tlhatlhekileko hi nga maha ni cihi hi ci lavako, kanilezvi loku hi nga ku tirisi khwatsi a kutlhatlheka loko, hi ta khawula.”

19, 20. Makatekwa muni ma to kumiwa hi vaswa lava va kholwako ka Jehovha va tlhela va mu ingisa?

¹⁹ Jesu i te: “Mu vapizani va mina loku mu simama ku hlayisa a timhaka ta mina. Mu ta tiva lisine, ni lisine li ta mu tlhatlhisa.” (Johani 8:31, 32) Jehovha i hi tlhatlhisile ka wukhongeli ga mawunwa, ka wupumbu, ni ku kholwa mawunwa. Cikhatini ci tako, hi rindzela hi mahlo yo pswhuka lezvaku hiva ni “kutlhatlheka ka kungangamela ka vana va Nungungulu”. (Va Le Roma 8:21) Hambu zvezvi u nga ti buza hi kutlhatlheka loko, loku u hanya hi lezvi Kristu a nga gondzisa. Loku u maha lezvo, ‘u ta tiva lisine’ hi ku li gondza, ni ku hanya hi lona kambe!

²⁰ Vaswa, ku nyikeni lisima a kutlhatlheka loku Nungungulu a mu nyikako. Ku tiriseni khwatsi. Ku ta mu vhuna ku maha zviboho zvezvi, lezvi zvi to mu maha muva ni wutomi ga gi nene cikhatini ci tako. A makabye wo kari wa jaha i li: “Loyi a ku tirisako khwatsi kutlhatlheka kakwe na a ha hi muswa, zvi mu vhuna nguvhu loku a lava ku maha zviboho zva hombe, zvo kota ku hlawula ntiro wa wu nene, ku hlawula ku chadha kutani ku simama a hi gwendza hi cikhati co kari.”

21. U nga gi kumisa kuyini a “wutomi legi hakunene gi nga wutomi”?

²¹ Tikweni legi go biha, hambu lezvi a vanhu va nge wutomi ga gi nene, a gi pindzuki. A ku na munhu a zvi tivako lezvi zvi to humelela mandziko wa siku. (Jakobe 4:13, 14) Hikwalaho, a nchumu wa wu nene u nga mahako ku maha zviboho zvi to ku vhuna ku kuma “wutomi legi hakunene gi nga wutomi” — ku nga wutomi ga pindzukelwa misaveni yiswa ya Nungungulu. (1 Timote 6:19) Jehovha a nga kurumeti munhu lezvaku a mu tirela. Zvi le ka mun’we ni mun’wani wa hina a ku i ta maha yini. Hikwalaho, maha lezvaku Jehovha ava ‘ciavelo’ ca wena hi ku ti karatela ku tshinela ka yena siku ni siku, u tlhela u zvi nyika lisima “zvilo zvontlhe” zva zvi nene lezvi a ku nyikako. (1 Timote 6:17) U nga kanakani, Jehovha a nga ku nyika litsako la hombe kala kupindzuka! — Lisimu 16:11.