1, 2. Ulandu wa pita la Tony u lekisa ndati okuti ci tẽliwa oku linga apongoloko?

TONY wa kala osiwe, ka kulile la isia. Eye wa kala kosikola ya pita pokati, pole, ka solaile calua oku tanga. Eye wa sokolola oku siapo oku tanga. Kasulilo olosemana, Tony wa endaile kosinema, ale oku kala otembo yalua lakamba vaye. Eye ka kaile ongangala, ale ukuakufenya olodroga, pole, ka kuatele ocimãho lacimue. Eye wa kala latatahãi nda kuli muẽle Suku. Eteke limue Tony wa lisanga Lolombangi vivali Via Yehova kuenda wa va sapuila atatahãi aye a tiamẽla ku Suku. Ovio via eca kokuaye olombrochura vivali losapi hati, A Vida—Teve um Criador kuenda A Origem da Vida—Cinco Perguntas Que Merecem Resposta.

² Eci ovo va tiukila ku Tony oku linga epasu, vo sanga okuti ovisimĩlo viaye via pongoloka. Olombrochura vivali wa vi tanga toke eci via liketaika. Tony wa sapuila Olombangi Via Yehova hati: “Nda limbuka okuti kuli Suku.” Eye wa fetika oku lilongisa Embimbiliya kuenje kamue kamue, onjila ndomo a  tendaile ovina ya pongoloka. Osimbu Tony ka fetikile oku lilongisa Embimbiliya ka litundaile ciwa kosikola, pole, noke lielilongiso Liembimbiliya, wa fetika oku litunda ciwa kosikola a tangela! Kuenje usongui wo kosikola wa komõha calua. Eye wa sapuila Tony hati: “Cilo ove wa mioñoloha calua kovituwa kuenda o litunda ciwa kosikola. Anga hẽ momo o kasi loku lilongisa Lolombangi Via Yehova?” Tony wa tambulula hati, oco kuenje wa sapuila usongui wo kosikola ovina a kala oku lilongisa. Eye wa malusula osikola, cilo ohundi yotembo yosi kuenda oñuatisi yekongelo. Tony o kuete esanju lialua omo kaliye o kuete Isia umue ukuacisola, Yehova!—Osamo 68:5.

3. Evetiyo lipi Yehova a eca kamalẽhe?

³ Ulandu wa Tony u tu longisa okuti Yehova wa kapako calua amalẽhe. Eye o yongola okuti o litunda ciwa kuenda o kuata esanju komuenyo, omo liaco, eye oku vetiya oku ivaluka “Usovoli wove voloneke viove viutila.” (Ukundi 12:1) Oku ci linga ka ca lelukile, pole, ci tẽliwa. Lekuatiso lia Suku, o pondola oku kuata ekalo liwa komuenyo osimbu o kasi umalẽhe kuenda eci o kala ukulu. Oco tu kuate elomboloko liwa hailio lia suapo, tu konomuisi ulandu wa va Isareli eci va kala oku iñila Vofeka Yohuminyo kuenda ulandu wa Daviti la Goliata.

4, 5. Nye tu lilongisa kulandu wa va Isareli ndomo va yula va Kanana kuenda ndomo Daviti a yula Goliata? (Tala ociluvialuvia kefetikilo liocipama.)

⁴ Eci va Isareli va kala ocipepi loku iñila Vofeka Yohuminyo, olonumbi vipi Yehova a eca kokuavo? Anga hẽ wa va sapuila oco va kale asualali vawa ale oku lipongiyila oku yaka? Sio! (Esinumuĩlo 28:1, 2) Eye wa va sapuila oco va pokole kokuaye loku u kolela. (Yehosua 1:7-9) Olonumbi viaco komanu vi molẽha ndu okuti ka vi kuete esilivilo, pole, ovio va Isareli va sukilile. Yehova olonjanja vialua wa kuatisa afendeli vaye oku yula va Kanana. (Yehosua 24:11-13) Ci sukila ekolelo oku pokola ku Suku, momo ekolelo liaco olonjanja viosi li kuatisa oku litunda ciwa kovina viosi. Ocili okuti eci ca tẽlisiwa kosimbu kuenda ca siatavo oku tẽlisiwa koloneke vilo.

⁵ Goliata wa kala esualali limue lia pama. Wa kuata utunga u panda olometulu vitatu kuenda wambataile ovimalẽho vinene viuyaki. (1 Samuele 17:4-7) Pole, Daviti wa kuata lika epipili kuenda wa kolelele Suku. Omunu wa kamba ekolelo wa ponduile oku sima okuti Daviti ka ka yula Goliata! Pole, Goliata eye ka yulile.—1 Samuele 17:48-51.

6. Nye tu lilongisa vocipama cilo?

⁶ Vocipama ca pita, tua lilongisa ovina vikuãla vi tu kuatisa oku kuata esanju kuenda ekalo liwa. Tua lilongisavo okuti tu sukila oku lava ekalo lietu konepa yespiritu, oku linga ukamba la vana va sole Suku, oku kuata ovimãho viwa kuenda oku kapako elianjo Suku a tu ĩha. Vocipama cilo, tu lilongisa olonjila vikuavo vi tu kuatisa oku tẽlisa ovina evi viwa. Omo liaco, tu konomuisi olonumbi vimue Kosamo 16.

7. (a) Nye ci lomboloka omunu wa tiamĩsila utima kovina viespiritu? (b) Helie wa kala ‘ocipiñalo’ ca Daviti kuenda wa kuatisiwa ndati?

⁷ Omunu una wa tiamisila utima kovina viespiritu wa kolela Suku kuenda o tenda ovina ndeci Suku. Eye ecelela oku songuiwa  la Yehova loku pokola kokuaye. (1 Va Korindo 2:12, 13) Daviti ongangu yiwa koku tiamisila utima kovina viespiritu. Eye wa imba hati: “Yehova onepa yange yocipiñalo.” (Osamo 16:5) Daviti wa pandula omo ‘liocipiñalo’ caye, ukamba waye la Suku kuenda oku vunda kokuaye. (Osamo 16:1) Omo liaco, eye wa popia hati: “Espiritu liange lia sangatela.” Kakuli vali lacimue ca sanjuisa Daviti okuti ukamba a kuata la Yehova u sule!—Tanga Osamo 16:9, 11.

8. Ovina vipi vi pondola oku ku nenela esanju liocili?

⁸ Vana okuti va tiamisila calua utima kolombongo, ale kayele ka va pondola oku kuata esanju ndeli lia Daviti. (1 Timoteo 6:9, 10) Manji umue ulume kofeka yo kanada wa popia hati: “Esanju liocili ka li tundi kovina tu kuete, pole, li tunda kovina tu eca ku Yehova Suku, ukuangavelo yosi yiwa.” (Tiago 1:17) Nda wa lekisa ekolelo ku Yehova loku u vumba, o ka kuata onima yiwa kuenda esanju. Omo liaco, nye o sukila oku linga oco ekolelo liove li pame? O sukila oku pamisa ukamba wove la Yehova poku sanda otembo yoku tanga Ondaka yaye, oku luluvalela kovina a lulika kuenda oku sokolola kovituwa viaye, ndeci ocisola a ku kuetele.—Va Roma 1:20; 5:8.

9. Ondaka ya Suku yi pondola oku pongolola ndati ekalo liove?

⁹ Olonjanja vimue Suku o lekisa ocisola caye kokuetu poku tu lungula, ndeci ci linga isia ukuacisola. Daviti okuti wa kapeleko elungulo liaco, wa popia hati: “Manduila Yehova wa njimba onumbi. Ndaño uteke utima wange u ndungola.” (Osamo 16:7) Daviti wa enda oku sokolola kovisimĩlo via Suku loku vi kapako. Eye wa ecelela okuti ovisimĩlo via Suku vi pongolola ekalo liaye, oco a kale omunu umue uwa. Nda wa setukula Daviti, ocisola o kuetele Suku kuenda onjongole yoku u pokola vi ka livokiya kuenje o ka kala Ukristão umue wa loñoloha kespiritu. Manji umue ukãi o tukuiwa Christin wa popia hati, eci a linga akonomuiso loku sokolola kovina a tanga, o liyeva okuti ovina viaco Yehova wa vi tuma oku vi sonehela lika eye!

10. Ndomo tua tanga kelivulu lia Isaya 26:3, oku tiamisila utima kovina viespiritu ci ku kuatisa ndati?

¹⁰ Nda wa tiamisila utima kovina viespiritu o kũlĩha ovina vi pita voluali kuenda evi vi keya kovaso ndeci Suku. Yehova eye o ku ĩha ukũlĩhĩso waco kuenda olondunge. Momo lie? Momo eye o yongola okuti ove o kũlĩha eci ca velapo komuenyo, o nõla onjila yiwa loku lavoka lekolelo onima yi keya! (Tanga Isaya 26:3.) Manji umue ulume o tukuiwa Joshua, kofeka yo Estados Unidos, wa popia hati, nda o kuete ukamba umue wa pama la Yehova, ove o pondola oku limbuka ovina via velapo komuenyo.

11. Akamba vapi Daviti a nõla?

¹¹ Tanga Osamo 16:3. Daviti wa kũlĩhĩle ndomo a ponduile oku sanga akamba vawa. Eye wa “sanjukila” oku kala lakamba vana va solele Yehova. Daviti o tukula akamba vaye okuti “olosandu,” momo ovo va likolisilako oku kuama ovihandeleko via lipua via Yehova. Ukualosamo ukuavo wa kuama onjila yimuamue poku nõla akamba kuenje wa soneha hati: “Ndikamba lia vosi va ku sumba, lava va pokola kalungulo ove.” (Osamo 119:63) Ndomo tua lilongisa vocipama ca pita ove o pondolavo oku sanga akamba vawa pokati kava va sole Yehova  kuenda vo pokola. Ocili okuti, ka ci sukila okuti akamba vove te lika vana va kuotunga wove.

12. Nye ca vetiya Daviti la Yonatão oku kala akamba vawa?

¹² Daviti ka nõlele lika va kuotunga umuamue oco va kale akamba vaye. Ove hẽ wa kũlĩha onduko ya umue pokati kakamba va Daviti? Ci tava okuti o sokolola Yonatão. Ukamba wa kala pokati ka Daviti la Yonatão umue pokati kukamba uwa calua tu tanga Vembimbiliya. Ove hẽ wa kũlĩha okuti Yonatão wa kala ukulu calua okuti la Daviti va li sila 30 kanyamo? Oco hẽ nye ca va vetiya oku kala akamba vawa? Ovo va kala akamba vawa momo vosi yavo va kolelele Suku. Ovo va li sumbilile pokati kuenda omunu lomunu wa kapeleko ovituwa viwa viukuavo, handi vali kavali kavo va lekisa utõi poku liyaka lovanyãli va Suku.—1 Samuele 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. Nye o sukila oku linga oco o kuate akamba valua? Tukula ulandu umue.

¹³ Ndeci ca pita la Daviti kuenda Yonatão, tu kuatavo ‘esanju’ eci tu nõla akamba va sole Yehova loku u kolela. Manji Kiera, okuti wa vumba Yehova vokuenda kuanyamo alua, wa popia hati: “Nda linga ukamba lomanu vo kolonepa viosi violuali, ndaño okuti va kuekova liñi kuenda va kuapata a litepa.” Nda wa ci lingavo, o ka limbuka okuti Embimbiliya kuenda espiritu sandu li tu kuatisa oku kala epata limuamue voluali luosi.

14. (a) Ovimãho vipi vi ku kuatisa oku kuata esanju? (b) Nye amalẽhe vamue va popia catiamẽla kovimãho viavo?

¹⁴ Tanga Osamo 16:8. Ku Daviti, oku vumba Yehova oco ca kuatele esilivilo lialua. Nda wa setukula Daviti poku litumbikila ovimãho loku sokolola ovina Yehova a ku yonguila, o ka kuata esanju lialua. Manji umue o tukuiwa Steven wa popia hati: “Oku likolisilako oku litumbikila ocimãho loku ci tẽlisa kuenda oku limbuka onima yi yililako, ci ndi nenela esanju lialua.” Umalẽhe umue kofeka yo Alemanya okuti kaliye o kasi oku  vumba Yehova kofeka yikuavo, wa popia hati: “Eci ndi kuka si yongola okuti mbanja konyima kuenje ndi limbuka okuti cosi nda linga, nda ci lingila lika ame muẽle.” Ove hẽ o kasi oku sima cimuamue? Omo liaco, talavaya lukũlĩhĩso wove kuenda uloño oco o sivaye Yehova loku kuatisa vakuene. (Va Galatia 6:10) Litumbikila ovimãho kupange wa Yehova kuenda likutilila kokuaye oku pinga ekuatiso oco o vi tẽlise. Kolela okuti eye o ka tambulula ohutililo yove!—1 Yoano 3:22; 5:14, 15.

15. Ovimãho vipi o pondola oku litumbikila? (Tanga okakasia losapi hati, “ Ovimãho Vimue o Pondola Oku Litumbikila.”)

¹⁵ Ovimãho vipi o yongola oku litumbikila? Momo lie ku kuatela ocimãho coku eca atambululo volondaka viove muẽle kolohongele? Handi vali, momo lie ku kuatela ocimãho coku kala ukundi wotembo yosi ale oku talavaya ko Betele? O pondolavo oku lilongisa elimi likuavo oco o kunde olondaka viwa komanu valua. Umalẽhe umue o tukuiwa Barak, okuti o kasi kupange wotembo yosi, wa popia hati: “Oku kũlĩha okuti ñasi oku eca ongusu yange yosi ku Yehova ci ndi nenela esanju limue ka lisokisiwa.”

16. Daviti wa tenda ndati ovihandeleko lolonumbi via Yehova kuenda momo lie?

¹⁶ Tanga Osamo 16:2, 4. Vocipama ca pita, tua lilongisa okuti, nda tua pokola kovihandeleko via Suku kuenda olonumbi viaye, tu ka kuata elianjo liocili. Tua lilongisavo oku sola eci ciwa kuenda oku suvuka evĩho. (Amosi 5:15) Daviti wa popia okuti Yehova eye “esumũlũho” liaye. Oku kuata esumũlũho lia Yehova ci kuete esilivilo lialua. Yehova uwa kovina viosi a linga kuenda ovina viosi viwa tu kuete vi tunda kokuaye. Daviti wa enda oku likolisilako oku setukula Yehova loku sola ovina Yehova a sole. Pole, Daviti wa lilongisavo oku suvuka ovina Suku a nyãle. Cimue pokati kovina viaco, oku fendela oviteka, ale ovina vikuavo okuti Yehova hayeko. Oku fendela oviteka ci sepuisa omanu kuenje esivayo li sesamẽla Yehova li enda koviteka ale kovina vikuavo.—Isaya 2:8, 9; Esituluilo 4:11.

17, 18. (a) Nye Daviti a popia catiamẽla kovitangi vi yilila kefendelo liesanda? (b) Nye ci kokela omanu koloneke vilo oku “luisaño ohali yavo”?

¹⁷ Kosimbu, olonjanja vimue ukahonga wa enda oku kongeliwa kefendelo liesanda. (Hosea 4:13, 14) Eli olio esunga lieci omanu va solaile efendelo liesanda. Anga hẽ efendelo liaco lia enda oku va nenela ekalo liwa? Sio! Daviti wa popia okuti vana va fendela olosuku viesanda “va luisaño ohali yavo.” Omanu vaco va enda oku lumba omãla vavo kolosuku viesanda! (Isaya 57:5) Yehova wa suvukile calua ungangala wavo. (Yeremiya 7:31) Nda ove wa kaile kotembo yaco, nda wa kuata esanju lialua omo okuti olonjali viove afendeli va Yehova!

¹⁸ Koloneke vilo, atavo alua a ecelela ukahonga, oku kongelamo omanu va lipekela la vakuavimatamata vimuamue. Omuenyo waco ka wa sungulukile komanu vaco u molẽha ndu okuti va kuete elianjo, pole, ocili okuti “va luisaño ohali yavo.” (1 Va Korindo 6:18, 19) Ove hẽ wa siata oku ci mola? Omo liaco, ene amalẽhe, pokoli ku Isiene wo kilu. Limbuki okuti oku pokola ku Suku ci vu kuatisi. Sokololi kovitangi vi yilila kukahonga. Poku ci linga vu ka limbuka okuti esanju lioluali ka li kala otembo yalua. (Va Galatia 6:8) Manji Joshua, wa tukuiwa ale,  wa popia hati: “Tu pondola oku talavaya lelianjo lietu ndomo tu yongola, pole, nda tua talavaya lalio lonjila yimue ka ya sungulukile ka tu kuata esanju liocili.”

19, 20. Asumuũlũho api amalẽhe va pondola oku kuata nda va kolela loku pokola ku Yehova?

¹⁹ Yesu wa popia hati: “Nda vu pandikisa vondaka yange, vulondonge viange ocili kuenje vu kũlĩha ocili kuenda ocili cu yovoli.” (Yoano 8:31, 32) Tu pandula Yehova omo lioku tu yovola ketavo liesanda, kalongiso uhembi kuenda koviholo vialio. Kovaso yoloneke, tu ka mola esumũlũho ‘lieyovo liulamba womãla va Suku.’ (Va Roma 8:21) Ove o pondolavo oku yovuiwa, poku kuama alongiso a Kristu. Ove o ka “kũlĩha ocili” poku lilongisa loku kapako ovina wa lilongisa!

²⁰ Ene amalẽhe, sanjukili elianjo Suku a eca kokuene. Kuati olondunge poku talavaya lelianjo liaco. Eci ci vu kuatisi oku nõla ciwa onjila vu sukila oku kuama cilo kuenda vu ka kuata ekalo liwa komuenyo. Manji umue ukuenje wa popia hati: “Oku talavaya ciwa lelianjo osimbu wumalẽhe ci ka ku kuatisa oku nõla onjila o sukila oku kuama ndeci, poku nõla upange wa sunguluka kuenda nda o yongola oku kuela cilo, ale amisapo kamue.”

21. Nye o sukila oku linga oco o kuate ‘omuenyo wocili’?

²¹ Koloneke vilo, ndaño omanu va popia okuti va kuete omuenyo uwa, pole, wa linga wocinimbu. Lomue omunu wa kũlĩha ndomo omuenyo u kala hẽla. (Tiago 4:13, 14) Omo liaco, ocina ca velapo o sukila oku linga, oku nõla ovina vi ka ku kuatisa oku kuata ‘omuenyo wocili’ okuti omuenyo ka u pui voluali luokaliye lua Suku. (1 Timoteo 6:19) Yehova ka kisika laumue oku u vumba. Omunu lomunu eye o nõla eci a linga. Kuenje linga Yehova ‘ocipiñalo’ cove poku likolisilako oloneke viosi, oku pamisa ukamba o kuete laye loku sanjukila ovina viosi “viwa” eye a ku ĩha. (Osamo 103:5) Omo liaco, kolela okuti Yehova oku ĩha esanju ka li pui kuenda ekalo liwa!—Osamo 16:11.