1, 2. Neʼe ha feafeaʼi ʼi te aluʼaga ʼae neʼe hoko kia Tony ʼe feala ke tou fai he ʼu fetogi ʼi totatou maʼuli?

KO TONY neʼe ko he tupulaga neʼe mole hana tamai ʼi tana lahilahi ake. Neʼe ako ʼi te lise, kae neʼe mole faʼa tokaga ia ki te ako. Neʼe ko tana fakatuʼutuʼu ke mavae ʼi te ako kae mole hona pepa. Pea ʼi te ʼu fakaʼosi vahaʼa, ʼe alu anai ʼo sinema peʼe fakatahi mo ʼona kaumeʼa. Neʼe mole agamalohi pea neʼe mole ina fakaʼaogaʼi te toloke, kae neʼe mole pe hana ʼu fakatuʼutuʼu ki tona maʼuli. Pea neʼe mole ina iloʼi papau pe ʼe maʼuli moʼoni te ʼAtua. ʼI te tahi ʼaho, neʼe felaveʼi ia Tony mo te ʼu Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼe toko lua pea neʼe ina fakaha kia naua ia tana manatu ʼaia ʼo ʼuhiga mo te ʼAtua. Neʼe nā foaki age ai leva te ʼu kaupepa lalahi ʼaeni ʼe lua: La vie a-t-elle été créée ? pea mo te Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie.

² ʼI te liliu ʼa te ʼu Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼo ʼaʼahi ia Tony, neʼe kua fetogi ʼosi tana faʼahiga manatu. Pea neʼe kua makapelupelu te ʼu kaupepa ʼi tana lau liuliuga. Neʼe ui fenei e Tony kia naua: “ ʼE tonu ke ʼi ai he ʼAtua.” Neʼe ina kamata ako ai te Tohi-Tapu, pea neʼe fetogi mamalie ai leva ia tana faʼahiga sio ki te maʼuli. ʼI muʼa ʼo tana ako te Tohi-Tapu, neʼe mole lelei te ako ʼa Tony, kae neʼe liliu leva ʼo kau kia natou ʼae neʼe popoto ʼi tona fale ako. Maʼia mo te tagata pule ʼo  te fale ako neʼe punamaʼuli. Neʼe ina ui fenei kia Tony: “Kua hikihiki mai te lelei ʼo tau aga pea mo ʼou nota. ʼE tupu koa ko tau fakatahi mo te Kau Fakamoʼoni ʼa Sehova?” Neʼe ʼio ia Tony ki te faʼahi ʼaia pea neʼe ina fai ai he fagonogono ʼe lelei ki te tagata pule. Neʼe maʼu pepa ʼi te lise pea ʼi te temi nei kua pionie katoa pea mo tagata faifekau fakaminisitelio. Kua lahi ʼosi te fiafia ʼo Tony ʼi tana maʼu ia hana Tamai ʼofa ko Sehova.—Pesalemo 68:6.

3. Kotea te tokoni ʼe foaki e Sehova ki te kau tupulaga?

³ Ko te ʼu aluʼaga ʼae neʼe hoko ki te maʼuli ʼo Tony ʼe fakamanatuʼi mai ai ʼe tokaga moʼoni ia Sehova ki te kau tupulaga. ʼE ina loto ke lava lelei tou maʼuli mo fiafia, koia ʼae ʼe tokoni atu ai ke ke manatuʼi “tou tupuaga i te temi o tou tupulaga.” (Ekelesiasi 12:3) ʼE mole faigafua tuʼumaʼu, kae ʼe feala. ʼAki te tokoni ʼa te ʼAtua, ʼe feala ke lava lelei tou maʼuli ʼo mole ʼi tou temi tupulaga pe kae lolotoga tou maʼuli katoa. Ke tou mahino lelei ki te faʼahi ʼaia, ʼe tou vakaʼi anai pe kotea ʼae neʼe tokoni ki te kau Iselaele ke natou maʼu te Kele ʼo Te Fakapapau. ʼE tou toe vakaʼi anai pe kotea ʼae neʼe tupu ai te malohi ʼa Tavite moʼo tauʼi ia Koliate.

4, 5. Kotea te ako maʼuhiga ʼe feala ke tou taʼofi ʼi te malo ʼa te kau Iselaele ʼi te kau Kanaane pea mo te malo ʼa Tavite ia Koliate? (Vakaʼi te ʼuluaki pāki.)

⁴ Kotea te ʼu fakatotonu neʼe foaki e Sehova ki te kau Iselaele ʼi muʼa ʼo tanatou hu ki te Kele ʼo Te Fakapapau? Neʼe ina ui age koa ke natou liliu ko he kau solia faiva peʼe ke natou akoako ki te tau? Kailoa ia. (Tetelonome 28:1, 2) Neʼe ina ui age kia natou ke natou fakalogo pea mo falala kia te ia. (Sosue 1:7-9) ʼI te manatu fakatagata ko te tokoni ʼaia neʼe lagi mole hona ʼaoga, kae neʼe lelei tukupau te tokoni ʼaia pea neʼe ʼaoga ki te kau Iselaele. Neʼe tokoni liuliuga ia Sehova ki tana hahaʼi ke natou malo ʼi te kau Kanaane. (Sosue 24:11-13) ʼE ʼaoga ke tou maʼu ia te tui ke feala hatatou fakalogo ki te ʼAtua, pea ko te tui ʼe ina taki tuʼumaʼu ki te malo. Neʼe moʼoni te faʼahi ʼaia ʼi te ʼu temi kua hili, pea ʼe kei moʼoni pe ʼi totatou temi.

⁵ Ko Koliate neʼe ko he tagata tau malohi. Neʼe teitei meta tolu tona lahi, pea neʼe fakamataku ʼana mahafu. (1 Samuele 17:4-7) Kae ko Tavite neʼe ko tana pe makamaka pea mo tana tui ki te ʼAtua. Ko he tahi ʼe mole tui ʼe feala ke ina ui ko Tavite ʼe vale ke fia alu ʼo tauʼi ia Koliate. Kae ʼi tona fakahagatonu, ko Koliate ia ʼae neʼe vale.—1 Samuele 17:48-51.

6. Kotea ʼae ka tou talanoa anai ki ai ʼi te alatike ʼaeni?

⁶ ʼI te alatike ʼae neʼe hoki ʼosi atu, neʼe tou talanoa ai kia faʼahi ʼe fa ʼe feala ke tou maʼuli fiafia ʼo lahi age. Ko tatatou tokaga ki te ʼu faʼahi ʼae ʼe ʼaoga kia tatou ʼi te faʼahi fakalaumalie, mo te maʼu ʼo hotatou ʼu kaumeʼa lelei ia natou ʼae ʼe tauhi ki te ʼAtua, mo te fai ʼo he ʼu fakatuʼutuʼu ʼe ʼaoga pea mo te fakamaʼuhigaʼi ʼo te ʼateaina ʼae ʼe foaki mai e te ʼAtua. ʼI te alatike ʼaeni, ʼe tou talanoa anai ki ʼihi fua lelei ʼe feala ke tou maʼu ʼi tatatou fai ia te ʼu aluʼaga ʼaia. Koia ʼae ʼe lelei ai ke tou vakaʼi ia he ʼu pelesepeto ʼe tou maʼu ʼi te kapite 16 ʼo Pesalemo.

7. (1) ʼE feafeaʼi hau fakamahino ia te tagata ʼae ʼe pipiki ki te ʼu meʼa fakalaumalie? (2) Neʼe kotea ia te “vahe” ʼo Tavite, pea neʼe kotea ʼona fua kia ia?

⁷ Ko he tahi ʼe pipiki ki te ʼu meʼa fakalaumalie, ʼe tui ki te ʼAtua pea ʼe faiga ia ke ina maʼu ia te faʼahiga sio ʼa te ʼAtua. ʼE ina tuku ke takitaki tona maʼuli e Sehova pea ʼe ina fakatotonu ke fakalogo kia te ia. (1 Kolonito 2:12, 13) Ko Tavite neʼe pipiki ki te ʼu meʼa fakalaumalie pea ʼe ko he faʼifaʼitakiʼaga lelei. Neʼe hiva fenei: “Ko Sehova ko toku vahe.” (Pesalemo 16:5, MN) Neʼe lotofakafetaʼi ia Tavite ʼo ʼuhiga mo tona  “vahe,” ʼae ko ʼana felogoi lelei mo te ʼAtua pea mo tana lafilafi kia te ia. (Pesalemo 16:1) Ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo tana ui fenei: “ ʼE fiafia ia toku sino katoa.” Neʼe mole he tahi age meʼa neʼe fiafia ai ia Tavite kae gata pe ki ʼana felogoi mo Sehova.—Lau ia Pesalemo 16:9, 11. (Vakaʼi te kiʼi nota.)

8. Kotea te tahi ʼu faʼahi ʼe feala ke ke maʼuli fiafia moʼoni ai?

⁸ Ko te hahaʼi ʼae kua tokakaga pe ki te paʼaga mo te ʼu fakafiafia, ʼe mole feala ke natou maʼu ʼi he temi te fiafia ʼae neʼe maʼu e Tavite. (1 Timoteo 6:9, 10) ʼE ui fenei e te tehina ʼe maʼuli ʼi Kanata: “Ko te fiafia moʼoni ʼe mole maʼu ia ʼi te ʼu meʼa ʼae ʼe feala ke tou maʼu mai te maʼuli, kae maʼu ia ʼi te ʼu meʼa ʼae ʼe tou foaki kia Sehova ʼAtua, ia ia ʼae ʼe ina foaki ia meʼa ʼofa lelei fuli.” (Sakopo 1:17) Kapau ʼe ke tui kia Sehova pea mo tauhi kia te ia, ʼe ke fiafia anai pea ʼe ʼi ai anai he ʼuhiga moʼoni ʼo tou maʼuli. Kae kotea ʼe feala ke ke fai moʼo fakamalohiʼi ia tau tui? ʼE tonu ke ke fakaʼaogaʼi he temi kia Sehova, ʼo ke lau ia tana Folafola, mo vakavakaʼi ia te ʼu meʼa taulekaleka ʼae neʼe ina fakatupu pea mo fakakaukauʼi ʼona kalitate, ʼo kau ai mo tona ʼofa ʼae ia koe.—Loma 1:20; 5:8.

9. ʼE feafeaʼi hau tuku ke takitaki tou maʼuli e te Folafola ʼa te ʼAtua?

⁹ ʼI ʼihi temi, ʼe fakaha mai e te ʼAtua ia tona ʼofa ʼaki tana fakatonutonuʼi tatou ʼi te temi ʼae ʼe ʼaoga ai, ohage pe ko he tamai ʼofa. Neʼe maʼuhiga kia Tavite ia tona fakatonutonuʼi, ʼo ina ui fenei ai: “E au fakafetai [kia Sehova], toku tokoni; i te pouli foki, e fakamalohii au e toku loto.” (Pesalemo 16:7) Neʼe metitasio ia Tavite ki te ʼu manatu ʼa te ʼAtua, ʼo ina faigaʼi ke alu tahi ʼana manatu mo te ʼu manatu ʼa te ʼAtua. Neʼe ina tuku ke takitaki ia ia e te ʼu manatu ʼa te ʼAtua, ko tona fakaʼuhiga, ke fetogi ia tona ʼuluagaaga pea ke liliu ai ko he tagata ʼe lelei age. Kapau ʼe ke fai te faʼahi ʼaia, ʼe tuputupu anai ia tou ʼofa ki te ʼAtua mo tau fakaʼamu ʼae ke ke fakafiafiaʼi tona loto, pea ʼe ke malohi ai anai ʼi te faʼahi fakalaumalie. ʼE ui e te tuagaʼane ʼe higoa ko Christin, moka faifekumi pea mo metitasio ki te ʼu manatu ʼae ʼe ina lau, ʼe hage pe ia neʼe tohi e Sehova ia te ʼu manatu ʼaia maʼa ia.

10. ʼI tau mahino kia Esaia 26:3, he koʼe ʼe ʼaoga ke ke pipiki ki te ʼu meʼa fakalaumalie?

¹⁰ Kapau ʼe ke pipiki ki te ʼu meʼa fakalaumalie, ʼe ke maʼu anai te faʼahiga sio ʼa te ʼAtua ki te malama pea mo tona ka haʼu. He koʼe ʼe foaki atu e Sehova ia te ʼatamai malama pea mo te fakasiosio poto fakaofoofo ʼaia? Koteʼuhi ʼe loto ia ke ke iloʼi pe kotea ʼae ʼe maʼuhiga ʼi te maʼuli, mo ke toʼo he ʼu tonu ʼe lelei, pea mo ke fakakaukauʼi ia te ka haʼu mo he lotofalala. (Lau ia Esaia 26:3.) Ko te tehina ʼe higoa ko Joshua ʼe maʼuli ʼi Amelika, ʼe ina ui, kapau ʼe tou nonofo ovi kia Sehova, ʼe tou mahino lelei anai pe kotea ʼae ʼe maʼuhiga ʼo toe feia ki te meʼa ʼae ʼe mole maʼuhiga.

11. Neʼe feafeaʼi te filifili e Tavite ʼona kaumeʼa?

¹¹ ʼE ui fenei ia Pesalemo 16:3, MN: “Pea ʼe au fiafia lahi ʼuhi ko te kau maʼoniʼoni ʼi te kele, ia te kau ʼaliki.” Neʼe iloʼi e Tavite pe feafeaʼi ia te maʼu ʼo he ʼu kaumeʼa lelei. Neʼe ina filifili ʼona kaumeʼa ia natou ʼae ʼe ʼoʼofa ia Sehova, pea neʼe “fiafia lahi” ai. Pea neʼe ina fakahigoaʼi ʼona kaumeʼa ʼaia ko he “kau maʼoniʼoni,” koteʼuhi neʼe natou faiga ke natou mulimuli ki te ʼu lekula ʼa Sehova ʼo ʼuhiga mo te aga ʼae ʼe tonu ke fai. Neʼe toe manatu feia ia te tahi tagata faipesalemo ʼo ʼuhiga mo te filifili ʼo he ʼu kaumeʼa lelei pea neʼe ina ui fenei: “Ko te kaumea au o natou fuli ae e . . . [“manavasiʼi,” MN] kia koe, pea mo natou ae e natou tauhi au fakatotonu.” (Pesalemo 119:63) Ohage pe ko tatatou kua talanoa  ki ai ʼi te alatike ʼae kua ʼosi atu, ʼe toe feala mo koe ke ke maʼu hou ʼu kaumeʼa lelei ia natou ʼae ʼe ʼoʼofa mo fakalogo kia Sehova. Pea ʼe toe feala pe foki ke ke filifili hou ʼu kaumeʼa ʼe mole kotou taʼu tahi.

12. He koʼe neʼe kaumeʼa lelei ia Tavite mo Sonatane?

¹² Neʼe mole filifili pe e Tavite ia natou ʼae ʼe taʼu tahi mo te kau tupulaga ʼae ʼe kaumeʼa mo ia. ʼE kei ke manatuʼi koa ia te ʼu higoa ʼo te ʼu kaumeʼa lelei ʼa Tavite? ʼE lagi ke manatu kia Sonatane. Pea ko te fakakaumeʼa ʼa Tavite mo Sonatane, ʼe ko he tahi pe ʼaia fakakaumeʼa lelei ʼe feala ke tou maʼu ʼi te Tohi-Tapu. Kae neʼe kua ke iloʼi koa la ko Sonatane neʼe matuʼa age ia Tavite ia teitei taʼu ʼe 30? Kae he koʼe neʼe nā kaumeʼa lelei feia? Koteʼuhi neʼe nā tui ki te ʼAtua. Neʼe nā fefakaʼapaʼapaʼaki pea neʼe nā fakaha ʼe nā fefakamaʼuhigaʼaki ʼonā kalitate, ohage la ko te lototoʼa ʼae neʼe nā tahi fakaha ʼi tanā tauʼi te ʼu fili ʼa te ʼAtua.—1 Samuele 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. Kotea ʼae ʼe feala ke ke fai ke lahi age hou ʼu kaumeʼa? Tuku mai he faʼifaʼitaki.

¹³ Ohage pe ko Tavite mo Sonatane, ʼe feala ke tou maʼu he “fiafia lahi” moka ʼe tou kaumeʼa mo natou ʼae ʼe ʼoʼofa pea mo tui kia Sehova. Ko Kiera, ʼe tauhi ki te ʼAtua talu mai fualoa, ʼe ina ui fenei: “Neʼe au maʼu ʼoku kaumeʼa ʼi te malamanei katoa, ko he hahaʼi ʼe kehekehe ʼonatou haʼuʼaga pea mo ʼanatou agaʼi fenua.” Kapau ʼe ke fai te faʼahi ʼaia, ʼe ke sio anai pe ʼe feafeaʼi hatatou liliu ko he foʼi famili fakamalamanei ʼe tahi ʼuhi pe ko te malohi ʼa te Tohi-Tapu pea mo te laumalie maʼoniʼoni.

14. (1) ʼE feafeaʼi hau lava fai hau ʼu fakatuʼutuʼu ʼe ʼaoga ʼi tou maʼuli? (2) Kotea ʼae ʼe ui e ʼihi tupulaga ʼo ʼuhiga mo ʼanatou fakatuʼutuʼu?

¹⁴ ʼE ui fenei ia Pesalemo 16:8, MN: “ ʼE au tuku tuʼumaʼu ia Sehova ʼi ʼoku muʼa. Mai tona aluʼaga ʼae ʼe nofo ʼi toku toʼomataʼu, ʼe mole au tukia anai ʼi he temi.” Ko te faʼahi ʼae neʼe maʼuhiga tafito kia Tavite, neʼe ko tana tauhi kia Sehova. Kapau ʼe ke faʼifaʼitakiʼi ia Tavite moka ke fai hau ʼu fakatuʼutuʼu pea mo ke manatuʼi tuʼumaʼu pe kotea te finegalo ʼo Sehova ʼo ʼuhiga mo koe, ʼe ke maʼuli fiafia anai. Ko te tehina ʼe higoa ko Steven, ʼe ina ui fenei: “Ko taku faiga ʼae ʼo fakahoko ia he fakatuʼutuʼu neʼe au fai, pea mo au toe manatuʼi ki muli age ia te ʼu fetogi ʼae neʼe au fai, ʼe au fiafia ai.” Pea ko te tehina tupulaga  mai Siamani kua tauhi ʼi te temi nei ʼi te tahi fenua, ʼe ina ui fenei: “ ʼE mole au fia ui ʼi te temi leva ʼae ka au vaivai matuʼa ai, ko meʼa fuli ʼae neʼe au fai ʼi toku maʼuli neʼe au fai pe maʼa ʼaku.” ʼE ke maʼu koa he manatu feia? Koia, fakaʼaogaʼi ʼou fealagia pea mo tou poto moʼo fakakololiaʼi te ʼAtua pea mo tokoni ki ʼihi. (Kalate 6:10) Pea ke fai hau ʼu fakatuʼutuʼu ʼi te tauhi kia Sehova mo kole kia te ia ke tokoni atu ke feala hau fakahoko ʼau fakatuʼutuʼu ʼaia. ʼE feala ke ke tui papau ʼe tali anai ki ʼau faikole.—1 Soane 3:22; 5:14, 15.

15. Kotea he ʼu fakatuʼutuʼu ʼe feala ke ke fai? (Vaka’i te fakamatala ʼae ʼi te ʼa takai “Ko He ʼu Fakatuʼutuʼu ʼe ʼAoga.”)

¹⁵ Kotea he ʼu fakatuʼutuʼu ʼe feala ke ke fai? ʼE feala hau fakatuʼutuʼu ke ke fai hau ʼu tali ʼaki pe ʼau palalau mahani ʼi te ʼu fono. Peʼe ko te toʼo ʼo te selevisi pionie peʼe ke alu ʼo gaue ʼi te Petele. ʼE toe feala pe foki ke ke faiga ʼo ako ia he tahi age lea ke ke faifakamafola ai ki he hahaʼi kaugā malie. Ko te tupulaga ʼe higoa ko Barak ʼe kau ʼi te selevisi temi katoa, ʼe ina ui fenei: “Ko taku iloʼi ʼae moka au ʼala ake ʼi te ʼaho fuli neʼe au foaki toku malohi katoa kia Sehova, ʼe ko he faʼahi ʼe mole feala ia ke au logoʼi ʼi he tahi age gaue.”

16. Neʼe kotea te manatu ʼa Tavite ʼo ʼuhiga mo te ʼu lao pea mo te ʼu pelesepeto ʼa Sehova, pea kotea tona tupuʼaga?

¹⁶ Lau ia Pesalemo 16:2, 4. (Vakaʼi te kiʼi nota.) Ohage ko tatatou kua vakaʼi ʼi te alatike kua ʼosi atu, moka ʼe tou mulimuli ki te ʼu lao mo te ʼu pelesepeto ʼa te ʼAtua, ʼe tou ʼateaina moʼoni ai. Pea ʼe tou ako ke tou ʼoʼofa ki te meʼa ʼae ʼe lelei kae tou fehiʼa ki te meʼa ʼae ʼe kovi. (Amosi 5:15) Neʼe ui e Tavite, ko Sehova neʼe ko te “Matapuna ʼo [ʼona] lelei fuli.” Ko te kupu Fakahepeleo ʼae neʼe fakaliliu ʼaki te kupu “lelei,” ʼe toe maʼu ai te manatu ʼae ʼo te lelei tukupau ʼo te aga. ʼE ha te agalelei ʼo Sehova ia meʼa fuli ʼae ʼe ina fai, pea ʼe ko meʼa lelei fuli ʼe haʼu ia mai ia te ia. Neʼe faiga malohi ia Tavite ke ina faʼifaʼitakiʼi ia te ʼAtua pea ke ʼofa ki te ʼu meʼa ʼae ʼe ʼofa ai Sehova. Kae neʼe toe ako foki e Tavite ke fehiʼa ki te meʼa ʼae ʼe fehiʼa ai te ʼAtua. Pea ʼe kau ai te tauhi taula ʼatua ʼae ʼe ko te tauhi ki he tahi peʼe ki he meʼa pe ʼi tuʼa atu ʼo Sehova. Ko he tahi ʼe tauhi taula ʼatua ʼe ina fakatolaloʼi pe ia ia, pea ʼe ina foaki ki he tahi kehe peʼe ki he meʼa ia te kololia ʼae ʼe tuha mo Sehova.—Esaia 2:8, 9; Fakaha 4:11.

17, 18. (1) Kotea ʼae neʼe ui e Tavite ʼo ʼuhiga mo te ʼu nunuʼa kovi ʼo te tauhi hala? (2) Kotea ʼae ʼe ina ‘fakalahi te ʼu mamahi’ ʼa te tokolahi ia ʼaho nei?

¹⁷ ʼI te temi muʼa, neʼe tautau fai ʼi te tauhi hala ia te ʼu felaveʼi fakasino heʼe ʼaoga. (Oseo 4:13, 14) Neʼe leleiʼia e te tokolahi ia te tauhi hala koteʼuhi neʼe natou leleiʼia ia te fai ʼo te ʼu aga heʼe ʼaoga, kae neʼe natou fiafia koa ʼi te faʼahiga tauhi ʼaia? Kailoa ia. Neʼe ui e Tavite ko natou ʼae ʼe tauhi ki te ʼu ʼatua loi ʼe natou “fakalahi ʼonatou mamahi.” Pea maʼia mo te hahaʼi ʼaia neʼe natou sakilifisioʼi ʼanatou fanau ki te ʼu ʼatua loi. (Esaia 57:5) Neʼe fehiʼa ia Sehova ki ʼanatou aga ʼaia ʼe kovi. (Selemia 7:31) Ka na pau la neʼe ke maʼuli ʼi te temi ʼaia, ʼe mahino papau ia neʼe ke lotofakafetaʼi lahi ʼi te tauhi ʼo ʼau matuʼā kia Sehova.

¹⁸ Ia ʼaho nei, ʼe lahi te ʼu lotu hala ʼe tali ai ia te ʼu felaveʼi fakasino heʼe ʼaoga, ʼo kau ai mo te faitagata peʼe ko te faifafine. ʼUhi ko te faʼahiga maʼuli heʼe ʼaoga ʼaia, ʼe feala ke manatu te hahaʼi ʼe natou ʼateaina, kae ʼi tona fakahagatonu, ʼe natou “fakalahi ʼonatou mamahi.” (1 Kolonito 6:18, 19) Neʼe kua ke fakatokagaʼi koa te aluʼaga ʼaia? Koia, kau tupulaga, ke kotou fakalogo ki takotou Tamai ʼe ʼi selo. Ke kotou vakaʼi e  koutou totonu ia te lelei ʼo te fakalogo ki te ʼAtua. Kotou fakakaukauʼi lelei ia te ʼu nunuʼa kovi ʼo te ʼu aga heʼe maʼa. Pea ʼe kotou mahino anai ʼe mole he ʼuhiga ʼo he fakafiafia fakatemi mo kapau ʼe kotou maʼuli mamahi anai ki ʼamuli. (Kalate 6:8) Ko Joshua ʼae neʼe kua tou talanoa ki ai ʼi muʼa atu, ʼe ina ui fenei: “ ʼE feala tatatou fakaʼaogaʼi faʼifaʼitaliha totatou ʼateaina, kae kapau ʼe tou fakaʼaoga koviʼi pea ʼe mole tou maʼuli fiafia ai anai.”

19, 20. Kotea te ʼu tapuakina ʼe feala ke maʼu e te kau tupulaga ʼae ʼe tui mo fakalogo kia Sehova?

¹⁹ Neʼe ui fenei e Sesu: “Kapau ʼe kotou nonofo ʼi taku folafola, ko koutou ko ʼaku tisipulo moʼoni. ʼE kotou iloʼi anai te moʼoni, pea ʼe fakaʼateaina anai koutou e te moʼoni.” (Soane 8:31, 32) ʼE tou fakafetaʼi kia Sehova he ʼe kua tou ʼateaina mai te lotu hala, mai te fakapoʼuli fakalaumalie pea mai te ʼu meʼa fakatemonio. ʼE tou atalitali mo he fakaʼamu ke tou maʼu ʼi te ka haʼu ia “te ʼateaina fakakololia ʼo te ʼu fanau ʼa te ʼAtua.” (Loma 8:21) ʼE feala hau maʼu ia te ʼateaina ʼaia ʼi te temi nei mo kapau ʼe ke mulimuli ki te ʼu akonaki ʼa Kilisito. ʼI tau fai te faʼahi ʼaia, ʼe ke ‘iloʼi anai te moʼoni’ ʼaki ia tau ako pea mo tau maʼuliʼi ia te moʼoni.

²⁰ Kau tupulaga, ke maʼuhiga kia koutou ia te ʼateaina ʼae ʼe foaki atu e te ʼAtua, ʼo kotou fakaʼaogaʼi fakapotopoto. ʼE tokoni atu anai ke kotou toʼo he ʼu tonu ʼe feala ai hakotou maʼu he ka haʼu ʼe lelei tukupau. ʼE ui fenei e he tehina tupulaga: “Ko te fakaʼaogaʼi fakapotopoto ʼo totatou ʼateaina ʼi te temi tupulaga, ʼe tokoni mai anai ʼi te ʼu lakaga ʼae ʼe ʼaoga ai ke tou toʼo he ʼu tonu maʼuhiga, ohage la ko te filifili ʼo he gaue, peʼe ke tou ʼohoana, peʼe ke tou nofo selipatea muʼa lolotoga he temi.”

21. ʼE feafeaʼi hau lava maʼu ia “te maʼuli moʼoni”?

²¹ Maʼia ʼi te tuʼu ʼafeā ʼaeni, ko te maʼuli ʼae ʼe higoaʼi e te hahaʼi ko te maʼuli lelei, ʼe nounou. ʼE mole iloʼi e he tahi pe feafeaʼi anai tona maʼuli ʼi te apogipogi. (Sakopo 4:13, 14) Koia ko te faʼahi ʼae ʼe lelei ke ke fai, ko te toʼo ʼo he ʼu tonu ʼe tokoni atu anai ke ke maʼu ia “te maʼuli moʼoni,” ia te maʼuli heʼe gata ʼi te malama foʼou fakaofoofo ʼa te ʼAtua. (1 Timoteo 6:19) ʼE mole fakakinauʼi e Sehova ia he tahi ke tauhi age kia te ia. ʼE ʼa tatou pe te filifili pe kotea anai ka tou fai. Koia, ke liliu ia Sehova ko tou “vahe,” faiga ʼi te ʼaho fuli ke ke fakaovi kia te ia, pea ke maʼuhiga kia koe ia te ʼu lelei fuli ʼae ʼe ina foaki atu. (Pesalemo 103:5, MN) Pea ke ke tui papau, ʼe feala ke lahi tou fiafia ʼi tou maʼuli ki te heʼe gata ʼaki ia Sehova.—Pesalemo 16:11.