Pa Mande, Febuluwale 13, 2023, akabughatila ka Centers for Disease Control and Prevention (CDC) ku United States, kasosisye ilipoti ilyakupalamasya abakilumyana pankhani yakutamiwa aminong’ono ku U.S. Ilipoti ili lyanangisye ukuti pabupipi hafu ya bana basukulu kukoleji batikuhoboka kangi bakaya nulusubilo.

 Dr. Kathleen Ethier, uyu yo nkulumba wa CDC’s Division of Adolescent and School Health (DASH), ayobile ukuti: “Nalinga twalyandile ukuketa ukongelela kwa ndamyo yakutamiwa naminong’ono kwa bakilumyana ifyinja 10 ifi fikindile, loli lino po apa indamyo iyi yifikile pabubibi fiyo panongwa yakuti abakilumyana bingi abalindwana bo aba bikutamiwa fiyo naminong’ono ukukinda kunyuma, kangi bingi bikwinong’ona isya kwighogha itolo.”

 Ilipoti ili lyayobile kangi ukuti:

•   Umwana yumoywene pabana 10 abalindwana bafyinja fya mma 13 mpaka 19 bikufimbilisiwa ukughonana numundu nalinga bakighana. Dr. Ethier ikuti, “isi syakitima fiyo. Pabana 10 abalindwana aba mubamenye abafyinja fya mm 13 mpaka 19, yumoywene pamo ukukinda apa bankolelilepo.”

•   Pabupipi umwana yumoywene pabana batatu abalindwana abafyinja fya mma 13 mpaka 19, binongw’inepo isya kwighogha.

•   Abana batatu pabana 5 abalindwana abafyinja fya mma 13 mpaka 19, bali nikitima fiyo kangi bakaya nulusubilo lulilosa.

 Ukufwana na isi ilipoti ili likuyoba, ifindu ifi fyakitima fiyo. Pakabalilo aka umundu ikuya wakilumyana ikulondiwa ukuhoboka nu bumi. Loli ngimba findu fiki fibaghile ukubatula abakilumyana ukuti bamalane nindamyo isi bikwaghana nasyo? Ngimba Ibaibolo likuyoba isyafiki?

Ibaibolo likubika ubulongosi ubununu ku bakilumyana

 Ibaibolo likulingania kanunu akabalilo akapalapala aka tulimo. Likuyoba ukuti “utubalilo utupalapala.” (2 Timoti 3:1-5) Nalinga sili bo ulu, Ibaibolo likubika ubulongosi bwa pakabalilo kake ubu bukubatula abakilumyana bingi fiyo pakisu kyosa ukuti bamalane nindamyo isi bikwaghana nasyo. Keta inkhani isyakukongapo isi, isi sili nifundo isyakufuma mu Baibolo.

•   Kasi Ningachita Wuli Usange Navuka na Umoyo?

•   Ngimba Ibaibolo Libaghile Ukundula Linga Ngulonda Ukwighogha?

•   Kodi Kuzipha Ndi Njira Yabwino Yothetsera Mavuto?

•   Kasi Ningachita Wuli Kuti Nileke Kusuzgika Maghanoghano?

•   Ngimba Mbaghile Ukubomba Isyafiki Ukuti Ndeke Ukwinong’onela Itolo Ifindu Ifibibi?

•   N’chiyani Chingandithandize Ndikakhala Ndi Nkhawa?

•   Kasi Ningachita Wuli Kuti Nileke Kusuzgika na Maghanoghano Ghaheni?

•   Ivyo Mungachita Kuti Muchepeskeko Chitima (mavidiyo gha makatuni)

•   Kodi Ndingatani Anthu Ena Akamandivutitsa?

•   Kasi Ningachita Wuli na Munthu Uyo Wakunisuzga pa Intaneti?

•   Kasi Ungachita Wuli na Munthu Uyo Wakukusuzga Kwambura Kutimbana Nayo (mavidiyo gha makatuni)

•   Kodi Ndizitani Ngati Ena Akundichitira Zachipongwe?

•   Kodi Ndiyenera Kudziwa Zotani Zokhudza Nkhanza za Kugonana?—Gawo 1: Mmene Mungadzitetezere

•   Kodi Ndiyenera Kudziwa Zotani Zokhudza Nkhanza za Kugonana?—Gawo 2: Zimene Mungachite Ngati Munachitidwapo Nkhanza Zotere

Ibaibolo likubika ubulongosi ubununu fiyo ku bapapi

 Ibaibolo likubika ubulongosi ubununu fiyo ku bapapi ubwa muno babaghile ukubatulila abanabo ukuti bamalane nindamyo isi babaghile ukwaghana nasyo. Keta inkhani isyakukongapo isi, isi sili nifundo isyakufuma mu Baibolo.

•   Chifukwa Wuli Ŵawukirano Ŵakusuzgika Maghanoghano?

•   Ngati Mwana Wanu Wamkazi Akuvutika Maganizo

•   Kasi Ningachita Wuli Para Napulika Kuti Mwana Wane Ŵanyake Ŵakumusuzga?

•   Mmene Mungathandizire Mwana Wanu Amene Amadzivulaza Mwadala

•   Abana na Malo Ghakwangalilapo pa Intaneti—Ikighaba 1: Ngimba Umwanangu Ikulondiwa Ukuya na Malo Ghakwangalilapo pa Intaneti?

•   Ŵana na Malo Ghakuchezgerapo gha pa Intaneti—Ikighaba 2: Kusambizga Ŵana Ŵinu Kuti Ŵaŵe Ŵakuvikilirika pa Intaneti

•   Abana na Mafoni—Ikighaba 1: Ngimba Umwanangu Ikulondiwa Ukuya ni Foni ya Intaneti?

•   Abana na Mafoni—Ikighaba 2: Mubamanyisyeghe Abaninu Muno Bababaghile Ukubombela Imbombo Ifoni ya Intaneti Mwamahala

•   Kukambirana ndi Mwana Wanu Nkhani Yotumizirana Zinthu Zolaula Pafoni