Kututuluka ha Chikuma

Shina Mbimbiliya yinalite ni Ciência?

Shina Mbimbiliya yinalite ni Ciência?

Kumbululo lia mu Mbimbiliya

 Ewa. Chipwe ngwe Mbimbiliya hi mukanda wa ciência ko, nihindu yuma yize yakwamba hakutwala ku ciência yalita. Tala yilweza yimwe yize yinasolola ngwo, Mbimbiliya ni ciência yalita ni chize manyonga ja atu waze apwile no ha mashimbu waze asonekene Mbimbiliya alisa.

  •   Malilu ni hashi kapwile kutanga. (Uputukilo 1:1) Alioze, chize ku mashimbu a kunyima atu anji kakutayiza ngwo malilu ni hashi niumwe waatangile wakuhi, ene alitangile. A-Babilonia kapwile ni kutayiza ngwo malilu ni hashi kakatukile kuli tuzambi waze akatukile mu tulunga-lwiji aali. Mahuza akwo kali ngwo, malilu ni hashi kakatukile mu limwe lionda linene.

  •   Shimbi je jakuyula malilu ni hashi hita tangwa, hi ku tachi ja tuzambi ko. (Yombi 38:33; Jeremia 33:25) Kwatwama mahuza anji akwamba ngwo, kukwatwamine niumwe yoze wakufunga atu ku yuma yipi hanji kuli tuzambi api.

  •   Hashi hali hakuzezeleka mu tetela. (Yombi 26:7) Atu anji ku mashimbu a kunyima kapwile ni kutayiza ngwo, hashi hapwa ngwe limwe longa liapatamana chikwo nawa ngwo hashi hatwama helu lia umwe kashitu munene.

  •   Chivukuminya chakukoka meya a mu kalunga-lwiji ni meya a ku yihela yikwo mba meya jacho manoka ngwe vula, neve hanji granizu. Chino chakuzalisa nawa ngiji ni yito hanji mashima a meya. (Yombi 36:27, 28; Chilumbununyi 1:7; Izaia 55:10; Amose 9:6) A-Ngregu a ku shakulu, te kakutayiza ngwo tulunga-lwiji e akuzalisa ngiji. Ndo ku sekulu 18 nihindu atu te kakutayiza nyonga liacho.

  •   Milundu yakutohwa-tohwa ni kukeha-keha. Milundu yize twakumona musono yapwile kushi lia kalunga-lwiji. (Samu 104:6, 8) Alioze kwatama mahuza anji akwamba ngwo, tuzambi e alingile milundu yize twakumona musono.

  •   Kulinanga chakufunga mijimba ya atu. Ha shimbi jize A-Izalele atambwile, jimwe japwile ngwo: Nyi mutu makwata mufu te katamba kusana. Mutu yoze ukwete musongo uze wakusambuluka te katamba kutwama kwa ukawenyi, kusuku ni atu akwo, chikwo nawa te katamba kushikila tuji twa atu. (Ulevi 11:28; 13:1-5; Shimbi Yamuchiali 23:13) Ha shimbu lize A-Izalele atambwile shimbi jacho, A-Engitu kapwile ni kuuka yilonda ni yitumbo yize te akuchinga ni tuji twa atu.

Shina mu Mbimbiliya muli tupalia hakutwala ku ciência?

 Nyi twahengwola kanawa Mbimbiliya, mutumona ngwetu kumbululo lili ngwo, ka. Tutalenu manyonga amwe a mahuza waze atu akuhanjika hakutwala ku chize Mbimbiliya yalita ni ciência:

 Mahuza: Mbimbiliya yakulongesa ngwo, malilu ni hashi kapwile kutanga ha matangwa asambano a maola 24.

 Umwenemwene: Kulita ni Mbimbiliya, kutanga cha malilu ni hashi chambachile miaka yinji. (Uputukilo 1:1) Chikwo nawa, matangwa waze anasonewa mu mukanda wa Uputukilo kapitulu 1, kakusolola mashimbu anji waze kutwanyingikine. Mbimbiliya yinasolola nawa shimbu lize malilu ni hashi apwile kutanga ngwe “tangwa” limuwika.—Uputukilo 2:4.

 Mahuza: Mbimbiliya yakulongesa ngwo mitondo kaliangile kuyitanga shimbu te kanda achitanga tangwa hanga chino chikwase processo ya fotossíntese.Uputukilo 1:11, 16.

 Umwenemwene: Mbimbiliya yakusolola ngwo tangwa, umwe wa ku tutongonoshi a mu “malilu” kaliangile kulitanga shimbu te kanda atanga mitondo. (Uputukilo 1:1) Ha “tangwa” litangu hanji mashimbu waze atangile yuma yeswe, kwapwile ndambu ya pangu lize te liakutemuna hashi. Alioze ha “tangwa” liamuchitatu lia kutanga yuma, atmosfera yiyiputuka kupangwisa pangu ni tachi hanga yikwase processo ya fotossíntese. (Uputukilo 1:3-5, 12, 13) Mba hakupalika cha mashimbu, mwalwa yiuputuka kutwa ni kumoneka kanawa hashi.—Uputukilo 1:16.

 Mahuza: Mbimbiliya yakwamba ngwo, tangwa liakulijinga-jinga hashi.

 Umwenemwene: Mukanda wa Chilumbununyi 1:5 unambe ngwo: “Tangwa liakuvumbuka, tangwa liakutoka; liakuhilukila kuze liakuvumbuka nawa.” Maliji wano kanasolola nyonga lia chize atu akumona kulijinga-jinga cha tangwa. Chipwe musono atu anji kakuzachisa maliji ngwe ‘kuvumbuka cha tangwa’ ni ‘kutoka cha tangwa’, alioze o kananyingika ngwo hashi he hakujingulwoka tangwa.

 Mahuza: Mbimbiliya yakwamba ngwo, hashi hapatamana.

 Umwenemwene: Liji “mbango jiwana ja hashi” kulialumbunukine ngwo hashi hakwete mbango jiwana. Alioze liji lino linalumbunuka hashi heswe.—Izaia 11:12; Luka 13:29.