Ka tsuʼuw jawaʼ a tákuy

¿Walám junat an tsalap axi in ulal an Biblia k’al jawa’ ítek’ij in exlámal an atiklábchik?

¿Walám junat an tsalap axi in ulal an Biblia k’al jawa’ ítek’ij in exlámal an atiklábchik?

Jawa’ in ulal an Biblia

 An Biblia biyálits in olnál yan jant’oj tin kwéntaj an k’aylál ani an Tsabál, axé’, an atiklábchik axi exoblámadh ítek’ij in exlámal. Ki tsu’uw talchik i exobchixtaláb axi k’wajat ti Biblia. Ne’ets ka t’aja’ ti kwéntaj abal an Biblia biyálits tin olnál jawa’ an atiklábchik ítek’ij tin exlámal, ani abal lej júnits jawa’ in belálak an atikláb tam ti dhuchan an Biblia.

  •   An k’aylál in ko’oy in tujtal (Génesis 1:1). Wa’ats yan i t’ilab axi in ulal abal an k’aylál k’alej ts’ejkadh k’al jant’oj axi wa’atsakits, ani yab jita’ k’al ti ts’ejkáj. An babilonios in belálakchik abal an dioses axi in ts’ejka’ an k’aylál kalej al tsab i púlik lejem. Ani k’e’atchik i t’ilab in ulal abal an k’aylál kalej al jun i dhak’chok’ lej púlik.

  •   Chudhél chudhél. patal jawa’ wa’ats ban k’aylál u t’ojnal jant’ini’ tin tomnál (Job 38:33; Jeremías 33:25). Pero wa’ats yan i t’ilab axi in ulal abal an dioses in éjtowal kin t’aja’ jawats kin lé’na’ k’al an atiklábchik.

  •   An Tsabál yab ju’táj ti palat (Job 26:7). Yan i atikláb in tsálpayalakchik abal patal an Tsabál pel pak’chal ani abal kitkímtej k’al jun i púlik ko’nél ejtíl jun i búfalo o jun i pet.

  •   An ja’ wa’ats ban itse’ ani ban lejem kom u ulel an áb, an t’ujub áb ani an tsam. Patal axé’ u wat’el tam ka dhikej an ja’ ani ka wenkon ti tokow (Job 36:27, 28; Eclesiastés 1:7; Isaías 55:10; Amós 9:6). An griegos in tsálpayalakchik abal an ja’ u ché’el al Tsabál. In t’ajál utat 300 i támub belej in belálakchik axé’.

  •   Wa’ats i ts’en axi ne’ets ti úk’tsinal ani k’e’atchik ne’ets ti kalel; an ts’en axi i tsu’tal xowé’, ti biyál k’wajatak al ja’ (Salmo 104:6, 8). Wa’ats i t’ilab axi in ulal abal wa’ats i dioses axi in ts’ejka’ an ts’en antsaná’ jant’ini’ i tsu’tal xowé’.

  •   Ki béletna’ i iniktal in t’ajál abal yab ku lej yaw’láts. A Dios in ucha’ an israelitas abal max ki taka’ jun i tsemelom kwa’alak ka achin. Jayej kwa’alak ka k’wajbáj ów an atikláb axi in kwa’alak jun i yaw’láts axi u dha’ux, ani tam ka k’alej ti wáltelom kwa’alak kin paxk’iy (Levítico 11:28; 13:1-5; Deuteronomio 23:13). Pero an egipcios in eyendhálak in tá’ abal ti ilál.

Jawa’ uluwámej tin kwéntaj an Biblia

 Wa’ats jita’chik in ulal abal an Biblia u wé’ uk’pinal tam u kaw tin kwéntaj an k’aylál ani an Tsabál. Pero tam ki exóbna’ jawa’ in ulal an Biblia, i t’ajál ti kwéntaj abal nixé’ yab chubax. Ki tsu’uw talchik i tsalap axi yab tekedh axi in ulumal an atiklabchik axi exoblámadh.

 Jawa’ uluwámej: An Biblia in ulal abal an k’aylál ts’ejkáj al akak a k’icháj.

 An chubaxtaláb: An Biblia tu tejwamédhanchal abal a Dios in ts’ejka’ an k’aylál in t’ajál yan i támub (Génesis 1:1). Ti Génesis capítulo 1 in olnál jant’ini’ a Dios in t’ojojoy an Tsabál, pero yab in ulal jay owey an akak a k’icháj. Ani max ki t’aja’ ti kwéntaj, ti Génesis 2:4 u ajiyáb jant’ini’ max pelak júnkats a «k’icháj», patal an k’ij axi a Dios in t’ojonchij abal kin ts’ejka’ an k’aylál ani an Tsabál.

 Jawa’ uluwámej: An Biblia in ulal abal an ts’ojól wa’tsin tam ti yabayej wa’ats i k’ak’al, pero max ki lej tsalpay yab ne’ets ka kalej i ts’ojól max yab wa’ats i k’ak’al (Génesis 1:11, 16).

 An chubaxtaláb: An Biblia in ulal abal a Dios ok’ox in ts’ejka’ an k’aylál, taná’ ajidhits patal an ót, ma an k’ak’al, ani talbélits in ts’ejka’ an ts’ojól (Génesis 1:1). Ban k’a’ál «k’icháj», tujey ti tejwamél ban Tsabál in tajáx an k’ak’al pero yabayej lej tsapik. Ban oxchíl «k’icháj», yabáts lej wa’atsak i tokow. Axé’ in t’aja’ abal ka tajk’an más an k’ak’al ban Tsabál, ani kom más tájaxakits an k’ak’al, an ts’ojól in ejtow ka puwey (Génesis 1:3-5, 12, 13). Talbél, an k’ak’al tejwaméts alwa’ tin puwél an Tsabál (Génesis 1:16).

 Jawa’ uluwámej: An Biblia in ulal abal an k’ak’al u tsawiwíl tin tonídh an Tsabál.

 An chubaxtaláb: Eclesiastés 1:5 in ulal: «An k’ak’al [...] u kalel ani u ótskanal, talbél u wichél abal ka kalej junílek’ij». Tejé’ expidh k’wajat in olnál jawa’ i tsu’tal ban Tsabál, abal ejtíl max an k’ak’al játs axi u yátsnal. Patal an atikláb in ulal «kaléts an k’ak’al», «ótskanits an k’ak’al», bélits abal i exlál abal pel an Tsabál axi u tsawiwíl tin tonídh an k’ak’al.

 Jawa’ uluwámej: An Biblia in ulal abal an Tsabál pel pak’chal.

 An chubaxtaláb: Tam an Biblia in ulal «walte’ an Tsabál» expidh in lé’ kin uluw abal k’wajat owél. Yab in lé’ kin uluw abal an Tsabál pel pak’chal o in kwa’al ju’táj tu junel (Hechos 1:8; nota). Jayej, an Biblia in eyendhál an kaw «tse’lom in waltelíl an Tsabál», pero expidh pel abal kin bíjiy patalits an Tsabál. Jayetsej u exbayáb k’al an kaw «los cuatro puntos cardinales» axi xowé’ u lej eyendháb (Isaías 11:12; Lucas 13:29).