Heeheʼ, joʼkan tzʼaqal. Usta li Santil Hu moko aʼan ta jun rehebʼ li xhu ebʼ li nekeʼxtzʼil rix li choxachʼochʼ naxchʼolobʼ chi tzʼaqal re ru li nekeʼxye aʼan. Tqatzʼil rix wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li naxkʼut aʼin. Tqil chanru naq li Santil Hu naxchap ribʼ rikʼin li nekeʼxye ebʼ li nekeʼxtzʼil rix li choxachʼochʼ ut jalan tzʼaqal chiru li nekeʼxpaabʼ chaq ebʼ li kristiʼaan saʼebʼ li kutan naq kitzʼiibʼamank chaq li Santil Hu.

•   Wank xtiklajik li choxachʼochʼ (Génesis 1:1). Saʼ najter qʼe kutan ebʼ li kristiʼaan nekeʼxpaabʼ naq maaʼani xyobʼtesink re li choxachʼochʼ. Yal xyoobʼ ribʼ xjunes saʼ xkʼabʼaʼ naq ebʼ li kʼaʼaq re ru li ak wankebʼ chik xeʼxjunaji ribʼebʼ. Ebʼ laj Babilonia nekeʼxpaabʼ chaq naq ebʼ li yos li xeʼyiibʼank re li choxachʼochʼ elenaqebʼ chaq saʼ wiibʼ li ninqi palaw. Junchʼol chik chi kristiʼaan nekeʼxye naq li choxachʼochʼ elenaq chaq saʼ jun li mamaʼ molbʼ.

•   Li choxachʼochʼ naxbʼeresi ribʼ xjunes ut moko junaq ta li yos nabʼeresink re (Job 38:33; Jeremías 33:25). Saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ nakʼuteʼk chiruhebʼ li kristiʼaan ebʼ li yoobʼanbʼil aatin chirixebʼ li yos naq inkʼaʼ nekeʼtoqʼobʼank u, naq nekeʼxbʼaanu li nekeʼraj ut naq ebʼ li kristiʼaan inkʼaʼ nekeʼruuk xkolbʼal ribʼ chiruhebʼ.

•   Maakʼaʼ nakuutunk re li Ruuchichʼochʼ (Job 26:7). Saʼ najter qʼe kutan ebʼ li kristiʼaan nekeʼxpaabʼ chaq naq helhoo ru li Ruuchichʼochʼ ut naq jun li winq li nim roq ut kaw ribʼ malaj jun li xul nachapok re, joʼ jun li búfalo malaj jun li kok.

•   Wank ebʼ li nimaʼ ut ebʼ li yuʼam haʼ saʼ xkʼabʼaʼ naq li haʼ li wank saʼ li palaw nataqeʼk saʼ li choql ut nakubʼeek saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ joʼ habʼ, ratzʼamke malaj saqbʼach (Job 36:27, 28; Eclesiastés 1:7; Isaías 55:10; Amós 9:6). Saʼ najter qʼe kutan ebʼ laj Griego nekeʼxpaabʼ naq wankebʼ li nimaʼ saʼ xkʼabʼaʼ naq li haʼ li wank saʼ li palaw nanumeʼk rubʼel chʼochʼ ut naʼelk wiʼ chik saʼ li nimaʼ. Ut maare oxibʼ siʼeent chihabʼ anaqwan toj nekeʼxpaabʼ chaq aʼin.

•   Ebʼ li tzuul nekeʼtaqeʼk ut nekeʼkubʼeek, joʼkan naq ebʼ li tzuul li wankebʼ saʼebʼ li qakutan xeʼwank chaq rubʼel li palaw (Salmo 104:6, 8). Abʼan wank naabʼal li yoobʼanbʼil aatin li naxye naq ebʼ li tzuul li wankebʼ saʼebʼ li qakutan xeʼyobʼtesiik xbʼaanebʼ li yos.

•   Naq naqasaabʼesi qibʼ naqakol li qajunxaqalil chiru naabʼal li yajel. Saʼ li chaqʼrabʼ li kixkʼe li Yos choʼq rehebʼ laj Israel kixye rehebʼ naq tento teʼxchʼaj li ruqʼ naq ak xeʼxcheʼ li xjunxaqalil junaq li kamenaq, teʼrisi xjunes li xeʼchapeʼk xbʼaan jun li letzbʼil yajel ut naq teʼxmuq chiʼus li xkʼotebʼ (Levítico 11:28; 13:1-5; Deuteronomio 23:13). Abʼanan ebʼ laj Egipto nekeʼroksi chaq li kʼot joʼ xyu jun li bʼan re xkʼebʼal chiru jun li tochʼolal malaj yokʼolal.

 Wankebʼ nekeʼxye naq li Santil Hu inkʼaʼ naxchap ribʼ rikʼin li nekeʼxye ebʼ li nekeʼxtzʼil rix li choxachʼochʼ. Abʼanan wi tqatzʼil rix li Santil Hu tqil naq moko yal ta aʼin. Qilaq wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li nekeʼxyoobʼ chirix li Santil Hu:

 Li nayeemank: Li Santil Hu naxye naq li choxachʼochʼ kiyiibʼamank chiru waqibʼ kutan ut naq li junjunq chi kutan naxkʼam chaq 24 hoor.

 Li yaal: Li Santil Hu naxye naq li choxachʼochʼ kiyiibʼamank chaq najter qʼe kutan (Génesis 1:1). Joʼkan ajwiʼ, li tasal 1 re li hu Génesis inkʼaʼ naxye chi tzʼaqal re ru jarubʼ li hoonal naxkʼam chaq li kutan li kiroksi li Yos re xyobʼtesinkil li choxachʼochʼ. Ut saʼ Génesis 2:4, Li Santil Hu, Wycliffe Bible Translators, Wy. Akʼ tzʼiibʼ, naxkʼabʼaʼi «kutan» li qʼehil li kiroksi li Yos re xyiibʼankil «li choxa ut li ruuchichʼochʼ».

 Li nayeemank: Li Santil Hu naxye naq li cheʼkʼaam kiyobʼtesiik xbʼeenwa chiru li Saqʼe, abʼanan wi maakʼaʼ raj li Saqʼe inkʼaʼ raj truuq chi kʼiik chi moko xjekʼinkil ribʼ li awimq (Génesis 1:11, 16).

 Li yaal: Li Santil Hu naxye naq toj maakʼaʼ chaq li cheʼkʼaam, naq li Yos «kixyiibʼ chaq li choxa» ut saʼ xyanq aʼin wankebʼ li chahim joʼ ajwiʼ li Saqʼe (Génesis 1:1, Wy. Akʼ tzʼiibʼ). Saʼ li xbʼeen «kutan» naq kiyobʼtesiik li Ruuchichʼochʼ li xsaqenk li Saqʼe moko naʼilmank ta chiʼus. Saʼ li rox «kutan» li xkupulal li Ruuchichʼochʼ ak naʼilmank chik chiʼus. Ut saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, li xsaqenk li Saqʼe nawulak chik chiʼus saʼ li Ruuchichʼochʼ li naxbʼaanu naq tkʼiiq ut tixjekʼi ribʼ ebʼ li awimq (Génesis 1:3-5, 12, 13, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, SBG). Ut moqon, naʼilmank chik li Saqʼe saʼ xbʼeen chixjunil li Ruuchichʼochʼ (Génesis 1:16).

 Li nayeemank: Li Santil Hu naxye naq li Saqʼe naxsurisi ribʼ saʼ xsutam li Ruuchichʼochʼ.

 Li yaal: Saʼ Eclesiastés 1:5, SBG, naxye: «Eqʼla naʼelk chaq li saqʼe ut ewu naʼok wiʼ chik; naxik saʼ junpaat saʼ li xnaʼaj re naq taaʼelq wiʼ chik wulaj». Li naʼlebʼ aʼin naxkʼut chanru naʼilmank li Saqʼe saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ. Naabʼal ebʼ li kristiʼaan nekeʼxye naq «eqʼla naʼelk chaq li saqʼe» ut «ewu naʼok wiʼ chik», usta nanawmank naq li Ruuchichʼochʼ aʼan li naxsurisi ribʼ saʼ xsutam li Saqʼe.

 Li nayeemank: Li Santil Hu naxye naq li Ruuchichʼochʼ helhoo ru.

 Li yaal: Li Santil Hu naroksi li aatin «xkaaxukuutil li ruuchich’och’» re xyeebʼal ajwiʼ «toj saʼ xmaril li ruuchichʼochʼ». Abʼan aʼin moko naraj ta xyeebʼal naq li Ruuchichʼochʼ helhoo ru malaj wank xxuk (Hechos 1:8, SBG). Saʼ Isaías 40:22, La Biblia. Traducción del Nuevo Mundo, 2019 saʼ español, naxye chi chʼolchʼo ru naq sursu li Ruuchichʼochʼ.