مازمۇنعا ٶتۋ

عىلىم كيە‌لى كىتاپپە‌ن ۇ‌يلە‌سە مە؟‏

عىلىم كيە‌لى كىتاپپە‌ن ۇ‌يلە‌سە مە؟‏

كيە‌لى كىتاپتىڭ جاۋابى

 كيە‌لى كىتاپ عىلىمي كىتاپ بولماسا دا،‏ ونداعى مالىمە‌تتە‌ر عىلىممە‌ن ۇ‌يلە‌سە‌دى.‏ كيە‌لى كىتاپ جازىلعان زاماندا ادامدار باسقا نارسە‌لە‌رگە سە‌نە‌تىن.‏ ٴ‌بىراق ۋاقىت وتە،‏ كيە‌لى كىتاپتا جازىلعان مالىمە‌ت راسىندا دا عىلىممە‌ن ۇ‌يلە‌سە‌تىنى ايقىن بولدى.‏ قازىر سولاردىڭ كە‌يبىرىن قاراستىرايىق.‏

  •   عالام ٶز-‏وزدىگىنە‌ن پايدا بولعان جوق،‏ ول جاراتىلعان (‏مۇ‌سانىڭ 1-‏جازباسى 1:‏1‏)‏.‏ ٴ‌بىراق ە‌جە‌لگى كوپ اڭىزدارعا ساي،‏ عالام حاوستىڭ،‏ ياعني رە‌تسىزدىكتىڭ ناتيجە‌سىندە پايدا بولدى دە‌سە‌دى.‏ ال بابىلدىقتار عالامدى ە‌كى مۇ‌حيتتان شىققان قۇ‌دايلار تۋدى دە‌پ ە‌سە‌پتە‌گە‌ن.‏ تاعى ٴ‌بىر اڭىزعا ساي،‏ عالام ۇ‌لكە‌ن ٴ‌بىر جۇ‌مىرتقادان پايدا بولدى.‏

  •   عالامدى ميفتىك قۇ‌دايلار ە‌مە‌س،‏ ناقتى تابيعات زاڭى باسقارادى (‏ٵيۇ‌پ 38:‏33؛‏ ە‌رە‌ميا 33:‏25‏)‏.‏ ال كوپ ە‌لدە‌ردىڭ نانىم-‏تۇ‌سىنىگىنە ساي،‏ ادامدار ميفتىك قۇ‌دايلاردىڭ جاۋىز،‏ وقىس ارە‌كە‌تتە‌رىنىڭ الدىندا دارمە‌نسىز دە‌سە‌دى.‏

  •   جە‌ردىڭ تىرە‌ۋىشى جوق (‏ٵيۇ‌پ 26:‏7‏)‏.‏ بايىرعى زاماندا ادامدار جە‌ردى جالپاق جانە ونى الىپ بۇ‌قا نە تاسباقا ۇ‌ستاپ تۇ‌ر دە‌پ ويلاعان.‏

  •   كولدە‌ر مە‌ن وزە‌ندە‌ردە‌گى بۋ جاڭبىر،‏ بۇ‌رشاق،‏ قار كۇ‌يىندە قايتادان جە‌رگە تۇ‌سە‌دى.‏ سونىڭ ارقاسىندا وزە‌ندە‌ر مە‌ن بۇ‌لاقتار قايتادان سۋعا تولادى (‏ٵيۇ‌پ 36:‏27،‏ 28؛‏ ۋاعىزداۋشى 1:‏7؛‏ يشايا 55:‏10؛‏ اموس 9:‏6‏)‏.‏ ال ە‌جە‌لگى گرە‌كتە‌ر وزە‌ندە‌ر جە‌ر استىنداعى ٴ‌بىر مۇ‌حيتتىڭ سۋىمە‌ن تولىپ وتىرادى دە‌پ ە‌سە‌پتە‌گە‌ن.‏ بۇ‌ل پىكىرگە ادامدار 18-‏عاسىرعا دە‌يىن سە‌نىپ كە‌لدى.‏

  •   تاۋلار بيىكتە‌پ،‏ الاسارادى.‏ بۇ‌گىندە ٴ‌بىز كورىپ جۇ‌رگە‌ن تاۋلار كە‌زىندە مۇ‌حيت استىندا بولعان (‏ٴ‌زابۇ‌ر 104:‏6،‏ 8‏)‏.‏ ال بىرنە‌شە اڭىزدارعا ساي،‏ تاۋلاردى تاۋ كۇ‌يىندە قۇ‌دايلار جاراتقان ە‌كە‌ن.‏

  •   سانيتارلىق شارالار دە‌نساۋلىقتى قورعاعان.‏ قۇ‌داي يسرايل حالقىنا مۇ‌سا پايعامبار ارقىلى زاڭ بە‌رگە‌ن‏.‏ سول زاڭ بويىنشا،‏ ادام ولگە‌ن مايىتكە ٴ‌تيىپ كە‌تسە جۋىنۋ كە‌رە‌ك ە‌دى،‏ جۇ‌قپالى اۋرۋى بار ادام كارانتينگە جابىلۋ كە‌رە‌ك ە‌دى جانە ٴ‌ناجىستى جە‌رگە دۇ‌رىس كومۋ كە‌رە‌ك ە‌دى (‏مۇ‌سانىڭ 3-‏جازباسى 11:‏28؛‏ 13:‏1—‏5؛‏ مۇ‌سانىڭ 5-‏جازباسى 23:‏13‏)‏.‏ ال ٴ‌دال سول ۋاقىتتا مىسىرلىقتار اشىق جارانى قۇ‌رامىندا ادامنىڭ ٴ‌ناجىسى بار دارىمە‌ن ە‌مدە‌يتىن.‏

كيە‌لى كىتاپتا عىلىمي قاتە‌لىكتە‌ر بار ما؟‏

 كيە‌لى كىتاپتى زە‌رتتە‌ي كە‌لە مۇ‌نىڭ جاۋابى جوق ە‌كە‌نىن تۇ‌سىنە‌مىز.‏ قازىر كيە‌لى كىتاپ تۋرالى كە‌ڭ تاراعان قاتە پىكىرلە‌ردى قاراستىرامىز:‏

 اڭىز:‏ كيە‌لى كىتاپتا عالام 24 ساعاتتان تۇ‌راتىن 6 كۇ‌ننىڭ ىشىندە جاراتىلعان.‏

 اقيقات:‏ كيە‌لى كىتاپقا ساي،‏ عالامنىڭ قانشا ۋاقىتتا جاراتىلعانى بە‌لگىسىز (‏مۇ‌سانىڭ 1-‏جازباسى 1:‏1‏)‏.‏ مۇ‌سانىڭ 1-‏جازباسىنىڭ 1-‏تاراۋىندا جاراتىلىس كۇ‌ندە‌رى باياندالعان.‏ نە‌گىزى،‏ سول جاراتۋ كۇ‌ندە‌رى داۋىرلە‌رگە سوزىلعان،‏ ٴ‌بىراق ناقتى قانشا ۋاقىت بولعانى بە‌لگىسىز.‏ كيە‌لى كىتاپ ٴ‌تىپتى اسپان مە‌ن بۇ‌كىل جە‌ردىڭ جاراتىلعان ۋاقىت ارالىعىن دا «كۇ‌ن» دە‌پ اتاعان (‏مۇ‌سانىڭ 1-‏جازباسى 2:‏4‏)‏.‏

 اڭىز:‏ كيە‌لى كىتاپتا قۇ‌داي الدىمە‌ن جە‌مىس-‏جيدە‌كتە‌ر،‏ كوكونىستە‌ردى جاراتتى كە‌يىن فوتوسينتە‌ز بولۋ ٷشىن كۇ‌ندى جاراتتى دە‌لىنگە‌ن (‏مۇ‌سانىڭ 1-‏جازباسى 1:‏11،‏ 16‏)‏.‏

 اقيقات:‏ كيە‌لى كىتاپتا ايتىلعانداي،‏ اسپان دە‌نە‌لە‌رىن قۇ‌رايتىن كۇ‌ن دە‌گە‌ن جۇ‌لدىز جە‌مىستە‌ر مە‌ن كوكونىستە‌ردە‌ن بۇ‌رىن جاراتىلعان (‏مۇ‌سانىڭ 1-‏جازباسى 1:‏1‏)‏.‏ كۇ‌ننە‌ن شاشىراپ تۇ‌سكە‌ن جارىق جە‌ر بە‌تىنە جاراتىلىستىڭ ٴ‌بىرىنشى كۇ‌نى،‏ ياكي داۋىرىندە جە‌تتى.‏ اتموسفە‌را تازارىپ،‏ كۇ‌ن ساۋلە‌سى ٷشىنشى جاراتىلىس «كۇ‌نىنە» قاراي جە‌تكىلىكتى مولشە‌ردە جە‌ر بە‌تىنە جە‌تكە‌ندىكتە‌ن،‏ فوتوسينتە‌ز پروسە‌سى جۇ‌رە باستادى (‏مۇ‌سانىڭ 1-‏جازباسى 1:‏3—‏5،‏ 12،‏ 13‏)‏.‏ سودان كە‌يىن بارىپ قانا كۇ‌ن جە‌ر بە‌تىنە‌ن انىق كورىنە باستادى (‏مۇ‌سانىڭ 1-‏جازباسى 1:‏16‏)‏.‏

 اڭىز:‏ كيە‌لى كىتاپتىڭ ايتۋىنشا،‏ كۇ‌ن جە‌ردى اينالادى.‏

 اقيقات:‏ ۋاعىزداۋشى 1:‏5 تە بىلاي دە‌لىنگە‌ن:‏ «كۇ‌ن شىعادى،‏ كۇ‌ن باتادى،‏ سوسىن ۇ‌ياسىنان قايتا شىعۋعا اسىعادى».‏ بۇ‌ل سوزدە‌ر جە‌ردە‌ن قاراپ تۇ‌رعان ادامعا كۇ‌ننىڭ جىلجىپ بارا جاتقانىنداي كورىنگە‌نىن سۋرە‌تتە‌يدى.‏ ٴ‌بىراق شىن مانىندە ٴ‌بىز كۇ‌ن جە‌ردى ە‌مە‌س،‏ جە‌ر كۇ‌ندى اينالاتىنىن بىلە‌مىز.‏ سوندا دا ٴ‌بىز كۇ‌ن «شىقتى»،‏ كۇ‌ن «باتتى» دە‌پ ايتا بە‌رە‌مىز.‏

 اڭىز:‏ كيە‌لى كىتاپتا جە‌ر جالپاق دە‌پ ايتىلعان.‏

 اقيقات:‏ كيە‌لى كىتاپتا الىستىقتى بىلدىرە‌تىن «جە‌ردىڭ قيىر شە‌تى» دە‌گە‌ن سوزدە‌ر بار.‏ ٴ‌بىراق بۇ‌ل جە‌ردىڭ جالپاق نە شىنىمە‌ن دە شە‌تى بار دە‌گە‌ندى بىلدىرمە‌يدى (‏ە‌لشىلە‌ردىڭ ىستە‌رى 1:‏8‏)‏.‏ سول سياقتى كيە‌لى كىتاپتاعى «جە‌ردىڭ ٴ‌تورت بۇ‌رىشى» دە‌گە‌ن تىركە‌س تە تۋرا ماعىنادا ە‌مە‌س،‏ بە‌ينە‌لى ماعىنادا قولدانىلادى.‏ ول بۇ‌كىل دۇ‌نيە‌نى بىلدىرە‌دى (‏يشايا 11:‏12‏)‏.‏