Ndaku munda

Mamanya a bia panu adi apetangana ne tshidi Bible wamba anyi?

Mamanya a bia panu adi apetangana ne tshidi Bible wamba anyi?

Diandamuna dia mu Bible

 Eyowa, nansha mudi Bible kayi mukanda wa mamanya a bia panu, udi wamba malu a mu mamanya a bia panu au ne bujalame buonso. Tuangatabi bilejilu bikese bidi bileja mudi mamanya a bia panu adi apetangana ne tshidi Bible wamba ne mukavua Bible muambe malu malelela a mamanya a bia panu avua mashilangane bikole ne tshivua ba bungi balongesha tshikondo tshitshivuabu bamufunda.

  •   Diulu ne buloba bidi ne mbangilu. (Genese 1:1) Kadi mianu ya ba bungi ya tshiena kale idi yumvuija malu a diulu ne buloba ne bionso bidimu bu bintu bivua bilue kudilonga mu bulongame ku mpukampuka panyima pa tshimvundu kampanda, kadi ki mbu bintu bifukibue to. Bena Babilona bavua balongesha ne: nzambi idi mifuke bionso bidiku mu diulu ne pa buloba mmifumine mu mbuu minene ibidi. Mianu mikuabu ya bantu idi ileja payi ne: diulu ne buloba mbifumine ku diyi (dikele) kampanda dinene dia mpolondo.

  •   Diulu ne buloba bidi bidilombola pabi nanku mu mikenji yabi biobi dituku dionso edi, kabiena bilonda disua dia banzambi kampanda to. (Yobo 38:33; Yelemiya 33:25) Mu mianu ya eku ne eku kua buloba bujima batu balejamu ne: bantu kabena ne wa kubasungila kumpala kua bienzedi bia mu mpukapuka anyi imue misangu bia tshikisu bia banzambi to.

  •   Buloba mbulembeleja mu tshibuashibuashi. (Yobo 26:7) Bantu ba bungi ba pa kale bavua bela meji ne: buloba budi tshiata, buambula kudi muntu munene wa mpolondo anyi kudi nyama, bu mudi mbowa anyi nkuvu.

  •   Misulu ne tusulu tukese bitu bipeta mâyi abi padi mâyi a mu mbuu ne a mu bintu bikuabu abuuka abanda muulu padi munya uosha, alua kuloka pa buloba bu mvula, bu neje anyi nansha bu mabue a mvula. (Yobo 36:27, 28; Muambi 1:7; Yeshaya 55:10; Amosa 9:6) Bena Greke ba kale bavua bela meji ne: mâyi a mu misulu avua afumina mu mbuu wa muinshi mua buloba. Too ne mu bidimu bia 1700 ne bia mu njila, bantu batshivua anu ne lungenyi alu.

  •   Mikuna itu ijuka ne ijimina; kabidi mikuna ya bungi idiku lelu eyi ivua kale mibuikila kudi mâyi a mbuu. (Misambu 104:6, 8) Kadi mu mianu ya bungi, batu bobu bambamu ne: mikuna yonso idiku eyi banzambi bavua bayifuke anu mudiyi imueneka emu.

  •   Dilama mankenda didi diepulangana ku masama. Mu Mikenji ya Mose ivuabu bapeshe bena Isalele muvua mikenji bu mudi wa kuowa mâyi panyima pa dilenga tshitalu, wa diteka muntu uvua ne disama dia tshiambu pa nkayende, ne wa kujiika bunyawu pavua muntu usesuka. (Lewitiki 11:28; 13:1-5; Dutelonome 23:13) Kadi tshikondo tshine tshiakelelabu bena Isalele mikenji eyi ntshitshivua bena Ejipitu bobu bambilangana bua kulaba bintu bisambakaja ne bunyawu bua muntu mu puta minene bu umue mushindu wa kuyondopa.

Kudiku miaba idi Bible mutupakane mu bidiye wamba bia mamanya a bia panu anyi?

 Wewe mukonkonone malu adi mu Bible bimpe neumone ne: kabiena nanku to. Mona amue malu atu bamue kabayi bumvua bimpe mu bualu bua bujalame bua Bible pa bidi bitangila mamanya a bia panu:

 Mudi bamue babuejakaja: Bible udi wamba ne: bavua bafuke diulu ne buloba ne bionso bidimu ebi mu matuku asambombo etu a mêba 24 aa.

 Bulelela bua bualu: Bilondeshile Bible, Nzambi mmufuke diulu ne buloba kalekale ka tshikondo tshidi katshiyi tshijadika to. (Genese 1:1) Kabidi, matuku a bufuki adibu bakuila mu Genese nshapita 1 mbikondo bidi bule buabi kabuyi bujadika. Mu bulelela, nansha tshikondo tshionso tshivuabu benda bafuka diulu ne buloba, badi batshibikila patshi ne: “dituku.”​—Genese 2:4.

 Mudi bamue babuejakaja: Bible udi wamba ne: bikunyibua biakafukibua kumpala kua dîba dia muulu, padi diodi ndivua mua kuikala diambuluisha bikunyibua bua kulamba biakudia biabi.​—Genese 1:11, 16.

 Bulelela bua bualu: Bible udi uleja ne: dîba (tuambe ne: umue wa ku mitoto idi yenza bia mu “diulu”) diakafukibua kumpala kua bikunyibua. (Genese 1:1) Butoke buvua bufumina ku dîba buakafika pa buloba mu “dituku” anyi tshikondo tshia kumpala tshia bufuki. Pakabanga kuulu kutoka mu “dituku” disatu dia bufuki, nsese ya dîba yakalua mikole mikumbane bua kuambuluisha bikunyibua bua kulamba biakudia biabi. (Genese 1:3-5, 12, 13) Kadi dîba diakalua kumueneka pa buloba disunguluke bimpe anu pashishe.​—Genese 1:16.

 Mudi bamue babuejakaja: Bible udi wamba ne: dîba ditu dienda dinyunguluka buloba.

 Bulelela bua bualu: Muambi 1:5 udi wamba ne: “Dîba didi dipatuka, ne dîba didi dibuela; pashishe didi dipingana lubilu muaba udidi dipatukila kabidi.” Nansha nanku, mvese eu udi uleja anu tshidi tshimueneka bu luendu lua dîba patupu patudi tudimuenena pa buloba. Nansha lelu eu kabidi si tutu tuakula bua tshidi bu ‘dibuela dia dîba’ ne ‘dipatuka dia dîba,’ petu bamanye bimpe ne: buloba ke butu bunyunguluka ku dîba.

 Mudi bamue babuejakaja: Bible udi wamba ne: buloba mbudiadije anu bu tshiata.

 Bulelela bua bualu: Mêyi adi mu Bible a ne: “ntengu ya buloba” adi umvuija “miaba ya kule menemene ya pa buloba”; kaena asua kumvuija ne: buloba mbubalakane budiadije bu tshiata anyi bu ne: budi ne ndekelu anyi mikalu to. (Bienzedi 1:8; dimanyisha dia kuinshi) Bidi kabidi nanku bua tshiambilu tshia “ntengu inayi ya buloba.” Nngakuilu wa mu tshimfuanyi wa padibu bakula bua pamutu ponso pa dibulunge dijima dia buloba. Lelu eu se tudi kabidi mua kuakula bua nseke inayi ya mu kaleja nord bua kumvuija bualu bua muomumue.​—Yeshaya 11:12; Luka 13:29.

 Mudi bamue babuejakaja: Bible udi wamba ne: ntanta wa kumbukila ku mushonyi wa luseke lumue lua tshintu tshivungamane too ne ku wa luseke luatshi lukuabu, kupitshila mu nkatshinkatshi muatshi, utu ubuela mu bule bua mushonyi au mujima misangu 3 bulubulu, pabu bule buawu bulelela buikale bua pi (π) mujima, tuambe ne: butue ku misangu 3,1416.

 Bulelela bua bualu: Mu 1 Bakalenge 7:23 ne mu 2 Kulondolola 4:2 mudi “Mbuu wa tshiamu tshiengulula” wa tshijengu uvua ne ntanta wa nkubita 10 kumbukila ku muelelu wende umue too ne ku mukuabu paudi upitshila mu nkatshinkatshi muende, ne ‘bivua biangata muonji wa kupima nawu wa bule bua nkubita 30 bua kunyunguluka’ mbuu au yonso mujima. Bule bua ntanta idibu baleje eyi bavua mua kuikala babukose anu mu tshikoso, kabayi babale bisunsukile to. Bidi mua kuikala kabidi ne: bule bua nyunguluilu wa tshijengu tshijima tshia mbuu au mbupimina munda muende, ne bule bua kumbukila ku muelelu wende umue too ne ku mukuabu kupitshila mu nkatshinkatshi muende mbupimina buobu pambelu pende.