Eyo, vutuhu Mbimbiliya kaya puile livulu lia siensia, vunoni ya handeka vusunga ku tuala ha viuma via siensia. Tu talenu amo malungano a tu kuasa ku mona ngecize, Mbimbiliya ya litombola na siensia. Tu mona naua vimo viuma via vusunga vi ya handeka Mbimbiliya ku tuala ha siensia, vunoni cingi ca vantu ka va vi tavele ku ntsimbu i va sonekele Mbimbiliya.

•   Melu na mavu va lingile via ku tanga. (Njenisisi 1:1) Vunoni visimo via vingi vi va tele vantu ku laza, via muesele ngecize viuma viose via lizila vikevio vivene. Vakua Mbambilone va tsilielele ngecize kua kele vamo vanjambi vatundile mu tulunga ndonga vavali, vakevo va semene mavu ose. Visimo vikuavo co, via muesa ngecize melu na mavu, via tundile mu limo livunda lia kama.

•   Viuma viose vie ku kava masiko a ku tanga ca viuma, keti ku kava ku tuamenena ca vanjamb. (Yombi 38:33; Yelemiya 33:25) Visimo via vingi muno mu mavu ose, via muesa ngecize kua kala vanjambi va kala na ngolo ya ku linga ku vantu viose vi va tonda, cipue via cili ni via vipi.

•   Mavu va a sukika ha vukambuila vua ngoco. (Yombi 26:7) Ku laza, vantu vavengi va tsilielele ngecize mavu a pua a ku lipasa, kaha va a tumbika ha kasitu ua kama ngeci mua mpakasa ni mbati.

•   Mema, eku kakumuka mu tulunga, mu vandonga, kaha na mu vindundzi vikuavo na kuya muilu kaha eku lipanga maselua na ku noka naua ha mavu ku pua niondzi, neve ni civue. (Yombi 36:27, 28; Ekelesiaste 1:7; Isaya 55:10; Amose 9:6) VaNgelengu, vasinganiekele nguavo kuintsi lia mavu kua kala kalunga ndonga, mukemuo mue ku tunda mema a kala mu vindonga. Kaha viuma viaco, vantu va vi tsilielele ndo mu miaka ya 1700.

•   Minkinda ye ku tuntuka na ku niekama, kaha minkinda iliko lelo, laza ya zavamene mu kalunga-ndonga. (Visamo 104:6, 8) Vunoni kua kala visimo via vingi via muesa ngecize minkinda va i tangele vene haze ha ya pua ku vanjambi.

•   Ku liniunga ku mazilo ce ku kuasa ku cihindu. VaIsaleli va tambuile masiko a ku tana nga va na kuata civimbi, vakua misongo ye ku sambukila ku va haka kua lika liavo, na ku sikila vihambuka. (Levitiku 11:28; 13:1-5; Ndeutelonomi 23:13) Vunoni ha ntsimbu i va tambuile vaIsaleli aa masiko, vakua Ingito va kele na ku pandakana vihambuka via vantu na vihemba, mu ku kuita ha vimbandu.

 Nga tu hilula vuino Mbimbiliya, tu ka kumbulula eci cihula nguetu houe. Tu talenu imo mizimbu ya siensia ya kala mu Mbimbiliya, i ve ku ivuisisa vantu mua ku vihia:

 Linguavo: Mbimbiliya ya handeka nguayo melu na mavu va vitangele mu matangua a ku pua 6, a 24h lika.

 Vusunga: Mbimbiliya nguayo, Njambi ua tangele melu na mavu ku ntsekuluila. (Njenisisi 1:1) Kaha naua, vulaha vua matangua a ku tanga ca viuma a va tumbula ku Njenisisi kapitulu 1, ka va vutumbuile. Kaha cikuavo naua, ntsimbu yose ya tangele Njambi melu na mavu va i tumbula nguavo, “litangua.”​—Njenisisi 2:4.

 Linguavo: Mbimbiliya ya handeka nguayo, Njambi ua tangele visoka tele kanda a tange litangua, mu ku kuasa ku ku kola ca visoka viaco. ​—Njenisisi 1:11, 16.

 Vusunga: Mbimbiliya ya muesa ngecize Njambi ua livangele ku tanga “melu” tele kanda a tange visoka via ha mavu. Kaha “litangua” co, lia pua mutamba ua vintantanga via mu melu. (Njenisisi 1:1) Ceke ca “litangua” ca hetele ha mavu ha litangua lia katete lia ku tanga ca viuma, lize liemanenene lintunda lia kama. Kaha kuilu kua tavulukile, ngeci ha litangua lia mu citatu ceke ca ku “litangua” ca tuile vuino, mu ku kuasa ku ku soka ca vimbuto. (Njenisisi 1:3-5, 12, 13) Ha ntsimbu yaco, hakeho ha lia putukile honi ku soloka vuino litangua ha mavu.​—Njenisisi 1:16.

 Linguavo: Mbimbiliya ya handeka nguayo, litangua lie ku lizenga ku mavu.

 Vusunga: Vutuhu Ekelesiaste 1:5 guayo: “Litangua naua li tuhuka, na litangua li lahuka, Na ku zangula ku muhela ualio ku lie ku tuhukila.” Vunoni, aa mezi a muesa lika cifua ci ve ku muenamo vantu litangua ha mavu. Kaha cipue lelo, muntu a hasa ku handeka ngueni ku “tuhuka ca litangua” ni ku “lahuka ca litangua,” vunoni a tantekeya ngecize mavu akeo eku lizenga ku litangua.

 Linguavo: Mbimbiliya ya handeka nguayo, mavu a pua a ku lipasha.

 Vusunga: Vutuhu Mbimbiliya ya pangesa mezi “ha lenga mavu.” Vunoni eci ka ca lombolokele ngecize mavu a pua a ku lipasha ni a kala “na ntsongo” houe. (Vilinga 1:8) Evi via lifua na mezi “ku zimbango zi uana zia mavu” aze a pua lika handekesi, yemanena mavu ose. Lelo lino, vantu va lema ku pangesa mezi ku vucelo na ku vutokelo, ku cihava na ku mavanda, vunoni eci ka ca lombolokele ngecize mavu a kala na vimbango houe, vunoni ya pua lika handekesi.​—Isaya 11:12; Luka 13:29.

 Linguavo: Mbimbiliya nguayo nkala cuma ca mu zungulule, citava lika ku ci tepa ha tatu linga cipue mumo.

 Vusunga: Viseteko via “cisali ca ku sangununa,” vi va tumbula ku 1 Vamiangana 7:23 na 2 Mizimbu 4:2, via muesa ngecize cisali caco, ca kele na zikuvitu 10 fume ku mukulo na ku heta ku mukulo kaha ca tondekele mukole ua zikuvitu 30 mu ku cizingilika. Evi vi numelu, halumo via puile via ku setekesa lika, ka via hetele mu vutuntu vuaco mpundu. Kaha citava naua, halumo viseteko viaco via puile via ku seteka mukati ni hambandza ya cisali caco.