Een. atasie kine Bibilia te kitabu kya sayansi, ili yalanda kisinka musita luili yalandila palua bintu bya sayansi. Mona mifuano palepale ilangiliile nangue sayansi ipateene ni Bibilia; kabili nangue, Bibilia ili yalanda kisinka luili yalandila palua bintu bya sayansi belia bibanga byapingeene sana ni bintu bibanga byazumiine bantu bengi baali baikeele mu kipindi kibanga kyaleembua Bibilia.

•   Myulu ni kyalo bili ni ntendeko. (Kutendeka 1:1) Kupusana ni kako, masi engi a kwitungila a musita wa kale, ali alanda nangue myulu ni kyalo te byaabumbilue, byaaikitile sie bine musita ukwaakitikile kinvulunghania kimo. Bababiloni baali bazumine nangue, ba leeza baalia baafumine mu biziba bibili bikata sana, i baakitile muulu ni kyalo. Ange masi a kwitungila, ali alanda nangue muulu ni kyalo byaafumine mu liyai limo likata.

•   Kila busiku, muulu ni kyalo bili byatungululua na sheria ya kiasili yaabiikilue na muntu ali ni mano, apana na mawazo a ba leeza. (Yobu 38:33; Yeremia 33:25) Masi a kwitungila ali mu kyalo, ali asambilizia nangue bantu te bavinda kumona vya kukita ntanzi kintu kisiketekeelue kikitike kabili kisilangiliile nkumbu ya ba leeza.

•   Kyalo, kisamikilue pasili kantu. (Yobu 26:7) Lwa kale, bantu bengi baali bazumine nangue, kyalo kya munzyungulu kabili kyabataleele; kyakwatiliilue na kintu kimo kikata ao nama umo mukata sana nga evelia mbo ao kitiri kya mu menda.

•   Menda a mu mimana ni a mu nsulo ya menda, ali afuma ku lipuza lili lyafuma mu lyezi ni mu tusulo tunge twa menda. Lelio lipuza, lili lyaya mu muulu ni kukwatana lyaaluka kibue. Kisia, kibue kyasunguluka ni kutendeka kutoonia matoni a nvula, nvula ya lunwanua ao ya bibue. (Yobu 36:27, 28; Kasimika 1:7; Isaya 55:10; Amosi 9:6) Bagiriki ba kale, baali batontonkania nangue, menda a mu mimana ali afuma mu lyezi lili kwinsina bulongo; kabili bantu baatwaliliile kuya bali ni azo mawazo mpaka kufikiila mu myaka ya 1701-1800.

•   Ezi mpili iliko lenu, lwa kale ibanga yali kwinsina menda. (Malumbo 104:6, 8) Inzi, masi engi a kwitungila, ali alanda nangue ezi mpili ituli twamona, i muyabumbilue enka evi na ba leeza.

•   Kukita busaka, kuli kwasunga bukose. Sheria ibaapeelue Baisraeli, ibanga yabiikile mukati kusamba kisia kukwata kitumba, kubabiika kwabo bunke bantu bali ni malwele ali aambukilana, ni kuziika tuvi twa muntu. (Balawi 11:28; 13:1-5; Malanguluzi a Mizilo 23:13) Inzi, musita Baisraeli lubaapeelue ezio sheria, Bamisri bene, miti inge ibaali babombia pa kutunza kilonda, babanga bachangako tuvi twa muntu.

 Kisia kutosia bwino Bibilia, kyasuko kyaiza nangue: bila. Mona bintu fulani bilandile Bibilia palua sayansi bisizi kunvwikapo bwino ku bantu bange:

 Bufi: Bibilia ili yalanda nangue muulu ni kyalo byaabumbilue mu nsiku sita ya nsa makumi abili na ina (24).

 Kisinka: Bibilia ili yalanda nangue, Leeza waabumbile muulu ni kyalo. Bibilia te ilandile musita wine waabumbilwepo muulu ni kyalo. (Kutendeka 1:1) Kabili, nsiku yaabumbilwemo bintu ilandilue mu kitabu kya Kutendeka katue ka 1, ibanga yali kipindi kya musita kisilandilue kine kyaali kyalepele siani. Kulanda kisinka, kipindi kyonse kya musita waabumbilwemo kyalo ni muulu, ni kyene kili kyakuutua nangue busiku bumo.​—Kutendeka 2:4.

 Bufi: Bibilia ili yalanda nangue bimuti ni bikusi, byaabumbilue ntanzi i kusyali koba kabumbua nyuma juu ya kukwasia bimuti ni bikusi bikule mwela ubiipile ni kufumia mwela uweme wa kupema.​—Kutendeka 1:11, 16.

 Kisinka: Koba ni kene kali pakati ka ntanda ili mu myulu. Bibilia ilangiliile nangue koba kaabumbilue ntanzi bimuti ni bikusi tebinabumbue. (Kutendeka 1:1) Miyeye ya koba yasanikile kivuvutila, yaalapukile pa kyalo mu “busiku” ao kipindi kya kwanza kyaabumbilwemo bintu. Pantu mu “busiku” bwa butatu mu lweleele mwaakilile kusweta, mu bobo busiku, miyeye ya koba yaakilile kusanika juu ya kukwasia bimuti ni bikusi bivinde kufumia mwela uweme wa kupema ni kukula mwela ubipile. (Kutendeka 1:3-5, 12, 13) Mpaka musita fulani kisia papo, i kusyali koba lukaatendekele kumoneka bwino pa kyalo.​—Kutendeka 1:16.

 Bufi: Bibilia ili yalanda nangue koba kali kazyungulukila kyalo.

 Kisinka: Lilembo lya Kasimika 1:5 lyalanda nangue koba kali katula, kabili koba kali kazikilila; kisia kali kabwela lubilo ku fwasi kukali katulila kabili. Inzi, ezio milandu ili mukulondolola sie koba vikali kazyunguluka nga vili vyamona muntu lwali pa kyalo. Atasie lonu, muntu kunti walanda nangue “koba katula” kabili “koba kazikilila,” inzi wamanine sie nangue kyalo i kili kyazyungulukila koba.

 Bufi: Bibilia ili yalanda nangue kyalo kibataleele.

 Kisinka: Mu Bibilia muli ni bulanzi bulandile nangue ku mpela ya kyalo. Bobo bulanzi, buli na mana ya kulanda nangue nkende ya kule sana ya kyalo. Bobo bulanzi, te bukebele kulanda nangue kyalo kibataleele ao nangue kili ni nkingo. (Miilo ya Batumua 1:8) Kabili, kuli ni bulanzi bunge bulandile nangue tutunfi tuna twa kyalo. Bobo, ni bulanzi bwa mufuano bulangiliile kyalo kyonse. Enu nsiku, muntu kunti wabombia bulanzi bwa mufuano nga bobo, musita lwali walanda kutula koba, kuzika koba, ku kaskazini ni kusini.​—Isaya 11:12; Luka 13:29.