Hinya. Chinanga kuti Bayibolu ndi buku la sayansi cha kweni likonkhoska mwakulondo vakukwaskana ndi sayansi. Tiyeni tiwoni vakuyeruzgiyapu vinyaki vo vingatiwovya kuziŵa kuti Bayibolu likoliyana ndi sayansi. Tiwonengi so fundu zinyaki zakukwaskana ndi sayansi zo zisanirika mu Bayibolu zo zipambana ukongwa ndi vo ŵanthu anandi agomezganga pa nyengu yo Bayibolu lalembekanga.

•   Vinthu vosi vikuchita kulengeka. (Genezesi 1:1) Kweni mwakupambana ndi venivi, nthanu zinandi zakali zikonkhoska kuti vinthu vikujaku waka vija. Ŵanthu a ku Babulo agomezganga kuti achiuta wo akutuliya munyanja ziŵi ndiwu akulenga vinthu. Ndipu anyaki akamba kuti vinthu vosi vikutuliya muchizila chikulu.

•   Vinthu vosi vamuchilengedu vilondo marangu nga achiuta aboza anyaki cha, kweni vichita vinthu mwakulondo marangu ngamuchilengedu. (Yobu 38:33; Yeremiya 33:25) Nthanu zinandi mucharu ichi, zilongo kuti achiuta aboza ŵe ndi nthazi ukongwa mwakuti angachitiya ŵanthu vevosi vo akhumba kwali vamampha pamwenga viheni.

•   Charu chapasi che mude. (Yobu 26:7) Ŵanthu anandi akali agomezganga kuti charu chapasi ntchafulati ndipu chepachanya pa nyama yinyaki yikulu nge njati pamwenga fuwu.

•   Maji ngatuwa munyanja, mumusinji kweniso mumalu nganyaki kuluta kuchanya nge mvuchi ndipu ngatuwa so pacharu chapasi nge vuwa, sino pamwenga matalala. (Yobu 36:27, 28; Wakutawula 1:7; Yesaya 55:10; Amosi 9:6) Agiriki akali aŵanaŵananga kuti maji nga mumusinji ngatuwanga munyanja, pasi pacharu ndipu ŵanthu aja achigomezga venivi mpaka mu vyaka va mu ma 1700.

•   Mapiri ngatumphuka kutuliya pasi pa charu. Mapiri ngo ngalipu sonu, ngenga mukati mwa nyanja. (Masalimo 104:6, 8) Mwakupambana ndi venivi, nthanu zinandi zikamba kuti mapiri ngakupangika ndi achiuta aboza.

•   Ulongozi wakuti ŵanthu ajengi achanda waŵawovyanga kuti ajengi ndi liŵavu lanthazi. Dangu lo linguperekeka ku mtundu wa Ayisirayeli lasazgangapu kusamba mumanja asani ako thupi, kuja pakuŵija asani atama matenda ngakuyambukiya ndipuso asani amaliza kujiwovya akhumbikanga kuwundiya. (Levitiko 11:28; 13:1-5; Dotoronome 23:13) Kweni pa nyengu yo Ayisirayeli apaskikanga marangu ngenanga, Aijipiti ayikanga mavi nga ŵanthu pavironda nge munkhwala.

 Mwakukoliyana ndi vo Bayibolu likamba, kwamuka kwa fumbu ili nkhwakuti awa. Tiyeni tiwoni fundu zinyaki zaboza zo ŵanthu akamba zakukwaskana ndi sayansi zo ze mu Bayibolu:

 Fundu yaboza: Bayibolu likamba kuti vinthu vamuchilengadu vikulengeka mu mazuŵa 6 nga maola 24.

 Fundu yauneneska: Mwakukoliyana ndi vo Bayibolu likamba, Chiuta wakuvilenga kali ukongwa vinthu vamuchilengedu. (Genezesi 1:1) Kweniso pa Genezesi chaputala 1, Bayibolu likambapu cha utali wa nyengu yo Chiuta wakulenge vinthu. Mwaviyo, utali wanyengu yo kuchanya ndi charu vikulengeke vidanika kuti “zuŵa.”—Genezesi 2:4.

 Fundu yaboza: Bayibolu likamba kuti Chiuta wangwamba kulenga vakume pavuli paki, wangulenga lumwi kuti vakume vikuwengi umampha.—Genezesi 1:11, 16.

 Fundu yauneneska: Bayibolu lilongo kuti lumwi lo le mugulu la nyenyezi zo ze “kuchanya” ndilu lingwamba kulengeka vakume vechendalengeki. (Genezesi 1:1) Ukwelu wakutuliya ku lumwi ungufika pa charu chapasi pa nyengu pamwenga pa “zuŵa” lakwamba la kulenga. Ndipu pa “zuŵa” la chitatu nthazi yakutuliya ku lumwi yingufika pacharu chapasi, venivi vinguwovya kuti vakume vikuwengi umampha. (Genezesi 1:3-5, 12, 13) Pakumaliya paki, lumwi lingwamba kuwoneka umampha ukongwa pacharu chapasi.—Genezesi 1:16.

 Fundu yaboza: Bayibolu likamba kuti lumwi lizunguliya charu chapasi.

 Fundu yauneneska: Lemba la Wakutawula 1:5 likamba kuti: “Lumwi lituwa, ndipu lumwi lisere Litchimbiya kuwere ku malu ngaki kuti likatuwi so.” Kweni lemba ili likonkhoska waka vinthu vo isi tiwona pacharu chapasi mwakukoliyana ndi mo lumwi litende. Mazuŵa nganu, ŵanthu akamba kuti “lumwi latuwa” ndipuso “lumwi lasere” chinanga kuti yiwu aziŵa kuti lumwi lizunguliya charu chapasi.

 Fundu yaboza: Bayibolu likamba kuti charu chapasi ntchafulati.

 Fundu yauneneska: Bayibolu ligwiriskiya ntchitu mazu ngakuti “kukumaliya kwa charu” kung’anamuwa “kuvigaŵa vakutali ukongwa va charu chapasi.” Venivi ving’anamuwa kuti charu chapasi ntchafulati cha pamwenga kuti che ndi pakumaliya. (Machitidu 1:8; mazu nga mumphata) Mwakuyanana waka, mazu ngakuphiphilisa ngakuti “ku makona nganayi nga charu chapasi” ngang’anamuwa charu chosi chapasi. Mazuŵa nganu, ŵanthu atanja kugwiriskiya ntchitu mazu ngakuphiphilisa ngakuti kuvuma, kuzambwi, kunkhondi ndi kumwera.—Yesaya 11:12; Luka 13:29.