Skip to content

Ina Bhibhiliya yi ngu pwanana ni siyensiya?

Ina Bhibhiliya yi ngu pwanana ni siyensiya?

Hlamulo nya Bhibhiliya

 Ina. Ambari olu Bhibhiliya yi gu siri libhuku nya siyensiya, iyo yi ngu ganeya lisine tepo yi ganeyago khu silo si gimbileyanago ni siyensiya. Wona siyeyedzo si yeyedzago gu khiso Bhibhiliya yi ngu pwanana ni siyensiya, nigu gambe Bhibhiliya yi ngu tshamuseya siyensiya khu ndziya nya gu hambane ni esi vathu va nga ba si khodwa khu tepo yile yi nga lowa.

  •   Mafu ni ndzadzi si na ni maphelo. (Genesi 1:1) Vathu va gale va di gu khodwa gu khavo mafu kha ma vangwa, ayo ma di tumbunuga ga gilo nyo khaguri gi nga ba gi romo khu gale. Vabhabhiloni va di khodwa gu khavo mafu ni ndzadzi si di vangwa khu vanungungulu va nga ba va khala ga dziyiphwa dzimbili. Vambe va di gu ganeya khavo mafu ma tumbunugide khavba nya litandra nya likhongolo ngudzu.

  •   Tshigu ni tshigu mafu ni ndzadzi ma gu fumedwa khu milayo nya tumbunugo nasiri gugola ga vanungungulu. (Joba 38:33; Jeremiya 33:25) Vathu nya vangi mafuni gwatshavbo va gu khodwa gu khavo vathu va gu tshaniseka khu kotani nya olu va dugeledwago khu silo nya mba si vireya, esi si girwago khu vanungungulu nya gu vivbe.

  •   Mafu ma emisidwe ndrengelengeni. (Joba 26:7) Gale, vathu nya vangi va di gu khodwa gu khavo mafu ma na ni makhakelo nyo fane ni dhisko ni gu momo vbatshani nya sirengo nya nga mombe ya khabini ni pharara (Bufalo ni tartaruga).

  •   Mati nya yiphwa ma gu gira marefu ma wisa ndzadzi, maralala mwendro gu gira thondrwani, esi si girago gu mati ma manega umo nya minambo ni dziyiphwa. (Joba 36:27, 28; Muhevbudzi 1:7; Isaya 55:10; Amosi 9:6) Vagreki va gale va di gu ganeya gu khavo mati nya minambo ni dziyiphwa ma di guta khu vbavbatshi, nigu mahungo yaya ma phalalegide kala ga lizana mwaga nya wu 18.

  •   Sigomo si ngu engedzeya gulapha ni gu vbunguga, iso si gomogo muhuno si di romo gale ndrani nya yiphwa. (Ndzimo 104:6, 8) Vathu nya vangi va gu ganeya gu khavo vanungungulu kha va nga gira sigomo si gomogo muhuno wa tshigu.

  •   Gu khala na hi agide si ngu hi vhikeya ga madwali. Nayo owu Vaisrayeli va ningidwego wu di gu pata sileletelo si ganeyago khu gu khala na hi agide nya nga gu hamba mandza hwane nya ba va pharide girumbi, gu khaleya hwindzo ni vathu va nga ba vari ni madwali nya gu thaphedzisane ni gu futeya ndzilo yawe hwane nya gu ba va thumiside gikoti. (Levhi 11:28; 13:1-5; Dhewuteronome 23:13) Gu diga isoso, tepo Vaisrayeli va nga ningwa nayo wowu, Vaegipto va di gu thumisa manyanya yawe gasi gu thuma silondra.

Ina Bhibhiliya yi ngu phazama tepo yi ganeyago khu siyensiya?

 Wa gu gevisisa gwadi Bhibhiliya u na wona gu khuwe hlamulo wakona ahihi. Wona mawonelo nyo khaguri nya gu hosege aya vathu va gu nawo khu Bhibhiliya tepo yi ganeyago khu siyensiya:

 Malipha: Bhibhiliya yo ganeya gu khiyo mafu ni ndzadzi si giridwe khu 6 matshigu nya 24 dziora.

 Lisine: Bhibhiliya yari khiyo, Nungungulu vangide mafu ni ndzadzi khu tshivba yaye gale. (Genesi 1:1) Vbavbandze nya isoso, matshigu aya Nungungulu a nga vanga silo satshavbo ma tshamusedwago omu ga Genesi gipimo 1 ma gu emeya matshigu nya mangi aya hi si kodzigo gu ma kotari. Khu lisine, Bhibhiliya yo ganeya khu tepo a nga vbedza na gu gira mafu ni ndzadzi kha nga litshigu limwedo. — Genesi 2:4.

 Malipha: Bhibhiliya yo ganeya gu khiyo gu phedwe khu gu girwa misimbo na si gu giri lidambo gasi gu manega fotossíntese. — Genesi 1:11, 16.

 Lisine: Bhibhiliya yo ganeya gu khiyo lidambo mweyo nya dzinyeledzi dzi gomogo ndzadzini ni gu li giridwe na gu si girwi misimbo. (Genesi 1:1) Gukhugeya ga litshigu nyo pheye nya gu vangwe nya silo, lidambo li di nga si pheyi gu wonega gwadi mafuni, ganiolu tepo ndzadzini gu ngaya gu tulega khu litshigu nya wu 3 nya gu vangwe nya silo satshavbo, lidambo li di wonengedza khu tshivba mafuni gasi gu manega fotossíntese. (Genesi 1:3-5, 12, 13) Khu gu gimbiya nya tepo, lidambo li di pheya gu wonega khu tshivba mafuni. — Genesi 1:16.

 Malipha: Bhibhilia yo ganeya gu khiyo lidambo khilo li dzulugeyago mafuni.

 Lisine: Muhevbudzi 1:5 wari khuye: “Lidambo la gu khuga ni gu pfola bwelo khavbo Ii wuya gambe wulanga waye, avbo li dugidego khavbo.” Malito yaya mo tshamuseya edzi hi li wonago khidzo lidambo tepo hi gu romo mafuni. Muhuno, si olovelegide gu vathu va thumisa malito “gu duga nya lidambo” ni “gu pfola nya lidambo” kholu va ngu dziti gwadi gu khavo mafu khayo ma dzundrugeyago na siri lidambo.

 Malipha: Bhibhiliya yo ganeya gu khiyo mafu ma na ni makhalelo nyo fane ni dhisko.

 Lisine: Bhibhiliya ya gu thumisa lito “mahegiso nya mafu” gasi gu thula wulanga nya hwindzo ngudzu ni mafu. Ganiolu, isoso kha si thuli gu khiso mafu ma na ni makhalelo nyo fane ni dhisko mwendro gu khiso ma na ni mahegiso. (Mithumo 1:8) Khu ndziya nyo fane, malito ma gu khayo “4 makhona nya mafu” ma gu thula mafu yatshavbo. Muhuno, vathu va nga ganeya khu 4 makhona nya busola gasi gu thula mafu yatshavbo. — Isaya 11:12; Luka 13:29.

 Malipha: Bhibhiliya ya gu ganeya gu khiyo gasi gu pima tego nya bhola, u yede gu pima guraru gu anama ga kona. Ganiolu, tengo nya lisine nya guaname ga kona i pi (π), mwendro 3.1416.

 Lisine: “Yiphwa nya sugu” yi thudwago omu ga 1 Dzipfhumu 7:23 ni 2 Dzikoronika 4:2, iyo yi di gude tanga nya 5 dzimetro nigu mudzibambe ga kona gu diri tanga nya 13 dzimetro. Si nga gira gu tengo wowu gu diri dzinumero dzi nga ba dziri vbafuvbi ngudzu, si nga gira gu mudzibambe ni gugula si di gu emeya tengo wa ndrani ni vbavbandzi nya yiphwa.