Ankan kxpulakni

¿Tatalakxtumi tuku wan Biblia tuku wankgo científicos?

¿Tatalakxtumi tuku wan Biblia tuku wankgo científicos?

Biblia kinkamaxkiyan xatakgalhtin

 Chuna. Maski Biblia ni maktum libro nema lichuwinan tuku xla ciencia, ni akgtsankga akxni lichuwinan tuku katsikgo científicos. Kaʼakxilhwi makgapitsi tuku masiya Biblia. Naʼakxilha pi tatalakxtumi tuku científicos katsikgo la uku chu ni xtachuna tuku xlakpuwankgo lhuwa latamanin akxni tsokgwilika Biblia.

  •   Putum tuku anan kgalhilh xkilhtsukut (Génesis 1:1). Pero lhuwa cuentos xala makgasa masiyakgo pi putum tuku anan, akgawani xwilakgo chu tsinu tsinu takaxtawilatilhalh chu niti malakatsukilh. Babilonios xlakpuwankgo pi dioses tiku matsukikgolh putum tuku anan, anta takutkgolh kʼakgtiy laklanka pupunu. Chu atanu cuentos wankgo pi putum tuku anan taxtulh kʼakgtum lanka kgalhwat.

  •   Chali chali tasiya pi putum tuku anan liwana lakkaxwilikanit chu wi tuku mapakgsi (Job 38:33; Jeremías 33:25). Pero lhuwa cuentos nema kalichuwinankan ktanu tanu kachikinin, masiyakgo pi dioses tiku mapakgsikgo putum tuku anan tlawakgo tuku xlakan lakaskinkgo chu latamanin nila tuku tlawakgo akxni wi tuku lakapala la kxlatamatkan.

  •   Katiyatni kaj lawaka chu ni niku chipaxnanit (Job 26:7). Lhuwa kachikinin xala makgasa xwankgo pi kakilhtamaku kgalhstilili chu xtakgala xwanit chu xchipawilinit chatum chixku o tantum animal, max tantum tortuga o tantum búfalo.

  •   Akxni chuchut xalak pupunu mixinan chu tawaka talhman, puklhni wan. Pero uma taktapara akxni senan, akxni takta miki o takta chijit chu wa xlakata anankgo kgalhtuchokgo chu taxtunu (Job 36:27, 28; Eclesiastés 1:7; Isaías 55:10; Amós 9:6). Griegos xala makgasa xlakpuwankgo pi chuchut xalak kgalhtuchokgo xtaxtu kxtampin katiyatni chu kpupunu xminacha. Chu chuna xlakpuwankan asta ksiglo akgkutsayan.

  •   Min kilhtamaku laklanka sipi taxtukgoyachi chu amakgapitsi lakgtsankgakgo; sipi nema kaʼakxilhaw la uku kxtampin pupunu xwilakgo (Salmo 104:6, 8). Pero lhuwa cuentos wankgo pi dioses katlawakgolh sipi chuna la tasiyakgo la uku.

  •   Akxni ni xataxkajwani latamayaw, kinkamakgtayayan ni lu natatatlayaw. Limapakgsin nema Dios kamaxkilh israelitas xwan pi putum tiku kxamalh nin, xlipaxat xwanit, pi makgat xkawilika tiku xkgalhikgo akgtum tajatat nema lamapasikan chu xʼakgtapukgolh xkgatsasakan latamanin (Levítico 11:28; 13:1-5; Deuteronomio 23:13). Pero egipcios xmaklakaskinkgo xkgatsasakan latamanin xlakata xtlawakgo akgtum pomada nema xmawakanikgo niku wi tuku xlanikgonit.

Makgapitsi latamanin wankgo pi tuku wan Biblia nixlikana

 Makgapitsi latamanin wankgo pi akxni tamalakxtumikan Biblia tuku wankgo científicos, akgtsankga. Pero akxni liwana lakputsananikan Biblia, litasiya pi nixlikana tuku wankgo latamanin. Kaʼakxilhwi makgapitsi tuku Biblia lichuwinan nema científicos wankgo pi nixlikana:

 Tuku limawakakgo Biblia: Biblia wan pi putum tuku anan litlawaka akgchaxan kilhtamaku nema kgalhi 24 horas.

 Tuku xaxlikana: Biblia wan pi makgasa Dios malakatsukilh putum tuku anan, pero ni wan tuku fecha (Génesis 1:1). Nachuna, kilhtamaku nema Dios maklakaskilh xlakata namalakatsukinan chuna la wan capítulo akgtum xla Génesis, ni wan la xlilhuwa makgapalalh akgatunu kilhtamaku. Asta Génesis 2:4 wan pi putum kilhtamaku nema Dios litlawalh «akgapun chu katiyatni», akgtum kilhtamaku.

 Tuku limawakakgo Biblia: Biblia wan pi tuwan o palhma malakatsukika akxni nina xʼanan Chichini, pero komo ni xʼanan Chichini nila kstakli tuwan (Génesis 1:11, 16).

 Tuku xaxlikana: Biblia wan pi akxni Dios nina xtlawa tuwan, «tlawalh akgapun», uma kilhchanima putum staku nema anankgo, chu na anta makgtanuma Chichini (Génesis 1:1). Xapulana «kilhtamaku» akxni xmalakatsukinamaka, kxkgakganat Chichini xmakachin kKatiyatni, pero ni lu tliwakga xwanit. Kxliʼakgtutu kilhtamaku akxni xmalakatsukinamaka, kʼakgapun tlakg xtakakinit chu kxkgakganat Chichini tlakg tliwakga xmakachin kKatiyatni chu uma makgtayanalh nastakkgo tuwan (Génesis 1:3-5, 12, 13). Alistalh, Chichini liwana tsukulh tasiya kKatiyatni (Génesis 1:16).

 Tuku limawakakgo Biblia: Biblia wan pi Chichini litamakgstili Katiyatni.

 Tuku xaxlikana: Eclesiastés 1:5 wan: «Chichini taxtu chu chichini tatsekga; alistalh taspitpara niku nataxtupara». Uma texto kajwatiya limasiya tuku akinin akxilhaw unu kKatiyatni, niku tasiya pi Chichini tatsuwi. Asta putum latamanin wankgo pi «chichini taxtu chu chichini tatsekga», maski liwana katsikgo pi wa tuku tatsuwi wa Katiyatni chu ni wa Chichini.

 Tuku limawakakgo Biblia: Biblia wan pi Katiyatni xtakgala.

 Tuku xaxlikana: Akxni Biblia wan «xchastunin katiyatni» kilhchanima niku tlakg «makgat»; ni wamputun pi katiyatni xtakgala chu kgalhi niku kisputa (Lucas 11:31). Nachuna, akxni Biblia lichuwinan «klakatati xchastunin katiyatni» kilhchanima xlikalanka katiyatni. Uma xtachuna la akxni maklakaskinaw tachuwin «cuatro puntos cardinales» (Isaías 11:12; Lucas 13:29).

 Tuku limawakakgo Biblia: Biblia wan pi xlakata nakatsiya la xlikgalhstilili akgtum circulo talakaskin makgtutu namultiplicarliya xlitilanka, pero uma nixlikana, xlakata talakaskin nalimultiplicarlikan tuku litalakgapasa pi (π, 3.1416).

 Tuku xaxlikana: Chuna la wan 1 Reyes 7:23 chu 2 Cronicas 4:2 «xastalankni Pupunu» akgkaw codos xlitilanka xwanit, «chu xtalakaskin kgantum tasiw nema xkgalhi puxamakaw codos xlakata xlistiliwilika». Pero max unu lichuwinamaka xatakgatsin números. Nachuna, akxni lichuwinan xlitilanka max anta makgtanuma la xlitulanka xwanit xastalankni Pupunu chu akxni wan xlistilili max ni wa kilhchanima xmakni, wata kaj xpulakni.