Murowe mpantta wa sirimuhina

Niireke Siensia Onnivarihana ni Biibiliya?

Niireke Siensia Onnivarihana ni Biibiliya?

Waakhula wa Biibiliya

 Aayo. Nnaamwi Biibiliya ohikhanle eliivuru ya siensia, okathi onilavula awe myaha sa siensia owo onilavula ekeekhai. Nwehe matakiheryo vakhaani anooniherya wira Biibiliya onnivarihana ni siensia ni itthu sekeekhai sinaahimya atthu anceene yaakhala okathi Biibiliya aalempwa awe.

  •   Olumwenku wookhalana wanipacerya. (Maphattuwelo 1:1) Sookhala itthu sinceene sowoothiwa sihimyaka wira olumwenku khopattuxiwe masi okhumelenle mekhaya paahi. Mwa ntakiheryo, aBabilonia yaakupali wira olumwenku okhumelenle mwaha wa amuluku a ephareya. Itthu sikina sowoothiwa sinihimya wira olumwenku okhumelenle mwaha wa nooce nuulupale.

  •   Khula nihiku olumwenku oneettihiwa ni malamulo a ephattu, ohiya ni amuluku. (Yobi 38:33; Yeremiya 33:25) Itthu sinceene sowoothiwa sinihimya wira itthu sootakhala sinaakhumelela apinaatamu mwaha wa olepeliwa wala mwaha wa itthu anipaka aya amuluku ootakhala.

  •   Elapo khevareleliwe ni etthu. (Yobi 26:7) Atthu anceene a khalai yuupuwela wira elapo eri ntoko edisku yuulupale eri vasulu va mwaamunama muulupale ntoko enari (búfalo) aahiiso khapa.

  •   Maasi a miro, matthiya, iphareya annirowa wiirimu anatthikela valaponi ntoko epula, etthapwe wala okame. (Yobi 36:27, 28; Musuweli 1:7; Yesaya 55:10; Amosi 9:6) Akereku a khalai yaakupali wira miro saasarya mwaha wa maasi ari vathi va iphareya. Mpakha eseekulu 18, atthu yaanikupali muupuwelo owo.

  •   Myaako sinnincerereya ni sinnivukuwa. Myaako sikhanle olelo-va saahikhala mphareya. (Esalimo 104:6, 8) Nave itthu sikina sowoothiwa sinihimya wira amuluku tapanke myaako ni munnuwelo sirina aya olelo-va.

  •   Oratta onnikhapelela ekumi. Nlamulo Muluku aavanhe awe aIsarayeli, naahela muhina onyawa ni orapa ikwaha sinceene nuumala ovara murutthu, waavalaanya atthu yaarina iretta siniravihaniwa ni wuhweela mavi. (Onamukuttho 11:28; 13:1-5; Otumererya 23:13) Masi okathi malamulo awo yaavahiwe aya aIsarayeli, atthu a wExiitu yaaniloola makhwatta arumeelaka murette yaahela aya mavi a mutthu.

Niireke mBiibiliyani sookhala itthu sowoothiwa sinivarihana ni siensia?

 Omutokosa oratteene Biibiliya munimoona wira waakhuliwa wa nikoho nlo ti woowi nnaari. Vano nwehe itthu sowoothiwa atthu anihimya aya voohimya sa Biibiliya:

 Etthu yowoothiwa: Biibiliya onihimya wira olumwenku opattuxiwe mahiku 6 a iwoora 24.

 Ekeekhai: Moovarihana ni Biibiliya, Muluku opattuxe khalai olumwenku okathi ohiniweryaneya okontari. (Maphattuwelo 1:1) Ohiya-vo, mahiku anilavuliwa Maphattuwelo ekapiitulu 1, anithoonyerya okathi munceene ohiya okathi mutthu oniwerya awe okontari. Nave Biibiliya onihimya wira elapo ni erimu epattuxiwe “nihiku” nimosa paahi.—Maphattuwelo 2:4.

 Etthu yowoothiwa: Biibiliya onihimya wira malaxi ni miri ti saapacenrye opattuxiwa nihinatthi nsuwa, nto khivanitthuneya okhala etthu eniihaniwa fotossíntese.Maphattuwelo 1:11, 16.

 Ekeekhai: Biibiliya onnooniherya wira nsuwa nniirela mpantta ekrupu sa itheneeri siri ‘wirimu’ nto nipacenrye opattuxiwa ahinatthi malaxi ni miri. (Maphattuwelo 1:1) Okathi wa “nihiku” noopacerya wala okathi Muluku aapattuxa awe itthu, waarya wa nsuwa waaniphiya valaponi. Nto “nihiku” na neeraru Muluku aapattuxa awe itthu, erimu yaaneemererya oviha wuulupale wa nsuwa ophiya valaponi, oviha weiwo waaphiyerya okhaliherya eproseso eniihaniwa fotossíntese. (Maphattuwelo 1:3-5, 12, 13) Nto nuuvira okathi vaaniweryaneya nsuwa wooneya olumwenku wotheene.—Maphattuwelo 1:16.

 Etthu yowoothiwa: Biibiliya onihimya wira nsuwa nneetta nirukureryaka elapo.

 Ekeekhai: Biibiliya eliivuru ya Musuweli 1:5 onihimya wira: “Nsuwa ninniphattuwa, numalá ninnikela, nitthimakelaka wopuroni waya wira nipajerye-tho okhuma”. Moolumo ala anooniherya wira nsuwa ninkhala ntoko wira nnimweetta. Nave olelo-va, atthu annirumeela moolumo ntoko “nsuwa nookhuma” ni “nsuwa nookela”, masi hata arumeelaka moolumo awo, awo annisuwela wira etthaya teneetta erukureryaka nsuwa.

 Etthu yowoothiwa: Biibiliya onihimya wira elapo ti yowaataleya.

 Ekeekhai: Biibiliya onnirumeela nuulumo noowi “omalenle elapo” ophavelaka ohimya “mpantta woorakamela wa elapo”. Masi eyo khentaphulela wira elapo ti yowaataleya ntoko ntthatto wala eponti. (Miteko 1:8) Mwa enamuna emosaru, moolumo oowi, ikanto xexe sa elapo, moolumo a nthoonyeryo ophavelaka ohimya elapo yotheene. Nave olelo-va, atthu annirumeela quatro pontos cardeais (onikhuma nsuwa, onikela nsuwa, onorte ni osul) aphavelaka ohimya makhalelo a elapo.—Yesaya 11:12; Luka 13:29.

 Etthu yowoothiwa: Biibiliya onihimya wira eriyari ya sirkulu munnuwelo wa ediametro awe ikwaha tthaaru (3x), masi ekeekhai ti yoowi diameetro ohaana otthikeliwa ikwaha tthaaru ni pi (π), wala 3,1416.

 Ekeekhai: Miphimo sa “ekamela ya eboronze” enilavuliwa 1 Mamwene 7:23 ni 2 Wahala 4:2 sinooniherya wira epasia ele yaarina miyoono 10, nto ‘orukurerya waya waahana okhala wa imeturu mulokó ni thanu [15]’. Miphimo iyo pooti wira yaari mammeru yaaretontariwe khukhala mammeru oomalela. Nave pooti wira yoolepa ela yaahimya munnuwelo wotheene wa muhina mwa epasia ele wala munnuwelo wa ota.