Ajawule pa ndandanda

Ana Yajikusasala Baibulo Yikusakamulana ni Sayansi?

Ana Yajikusasala Baibulo Yikusakamulana ni Sayansi?

Kwanga kwakutyochela m’Baibulo

 Elo, atamose kuti Baibulo nganijiŵa buku jakwiganya sayansi, nambo pajikusala ngani sya sayansi, jikusasalaga yisyesyene. Kwende tulole yisyasyo yakulosya kuti yajikusasala Baibulo yikusakamulana ni sayansi. Chitulolesoni kuti yindu ya sayansi yajikusasala Baibulo yikusaŵaga yakulekangana mnope ni yindu yaŵakulupililaga ŵandu ŵajinji pandaŵi jele Baibulo jwalembedwaga.

  •   Yindu yakwinani soni yapachilambo chapasi yatesile kupanganyidwa. (Genesesi 1:1) Mwakulekangana ni mfundo jeleji, adisi sine sikusasalaga kuti yindu yakwinani ni yapachilambo chapasi, nganiyipanganyidwa nambo yagambile kupagwa mwa jika jakwe. Ŵandu ŵa ku Babiloni ŵakulupililaga kuti milungu jakutyochela m’nyasa siŵili, ni jajaŵeleche yindu yakwinani soni ya pachilambo chapasi. Soni ngani sine syakala sikusasala kuti yindu yakwinani ni ya pachilambo chapasi yatyochele mu lindanda line lyekulungwa mnope.

  •   Yindu ya kwinani soni ya pachilambo chapasi yikusakuyaga malamusi ga m’chilengedwe, ngaŵaga milungu jinejakwe. (Yobu 38:33; Yelemiya 33:25) Adisi syejinji m’chilambochi sikusala kuti ŵandu tukusasimana ni yakusawusya ligongo lyakuti milungu jikusaŵa jitumbile. Milunguji pajitumbile, pangali chilichose champaka tutende pakusaka kulichenjela.

  •   ‘Chilambochi’ chili pamalo pakuti pangali chilichose kapena kuti mumlengalenga. (Yobu 26:7, NWT) Ŵandu ŵakala ŵakulupililaga kuti chilambochi chili cha fulati. Kupwatika pelepa ŵakulupililagasoni kuti chilambochi chitemi pamgongo wa chinyama chine chekulungwa chakuwoneka mpela njati kapena ngong’o.

  •   Lyuŵa palikuŵala, mesi gagali mu lusulo, m’nyasa ni malo gane, gakusajawula kwinani. Kaneko gakusagwila pachilambo chapasi mpela ula, matalila soni lipundugulu kapena kuti chifunga. (Yobu 36:27, 28; Jwakulalichila 1:7; Yesaya 55:10; Amosi 9:6) Agiliki ŵakala ŵaganisyaga kuti mesi ga mu lusulo gakusatyochela m’nyasa syasili pasi pa chilambochi soni ŵaŵele ali mkukulupilila mpaka mu yaka ya m’ma 1700.

  •   Matumbi gakusachengaga, gane gakusapanganyidwa. Mwamti Mlungu ŵatendekasisye kuti mkuli uwonechele ligongo lyakuti mesi gajaŵile pasi. (Salimo 104:​6, 8) Mwakulekangana ni yeleyi, ngani sine sya adisi sikusasala kuti matumbiga gapanganyidwe mugaŵelelemu ni milungu jine.

  •   Kola chasa kukusatuchenjelaga ku yilwele. Lilamusi lyalyapelechedwe kwa Aisalaeli, lyasalaga kuti mundu akusosekwa kunaŵa myala naga akamwile chilu cha mundu jwam’we. Soni lyasalaga kuti naga mundu akwete ulwele wakupelegana ŵasosekwaga kutamaga pa jika ni chakulinga chakuti akapela ŵane. Line lyaliji lyakuti naga mundu alikamuchisye akusosekwa kusilila yakunyalayayo. (Lefitiko 11:28; 13:​1-5; Detulonomo 23:13) Mwakulekangana ni yeleyi, Aiguputo ŵatagaga m’maŵanga gawo mtela waŵawupanganyaga mwakuwanganya ni manyi ga mundu.

Ana Baibulo jikusasala mwakulemwecheka ya sayansi?

 Kujiwungunya chenene Baibulo yikuwoneka kuti ngajikusasala yindu yakwayana ni sayansi mwakulemwesya. Baibulo jikusasalaga yakuwona pangani ja sayansi. Kwende tulole nganisyo syakulemwecheka syakwete ŵandu panganiji.

 Yakusakulupilila ŵane: Baibulo jikusasala kuti yindu yakwinani soni pa chilambo chapasi yapanganyidwe kwa masiku 6 gakola mawala 24.

 Yisyesyene yakwe: Baibulo jangasalaga lisiku lisyesyene lyele Mlungu ŵapanganyisye yindu ya kwinani soni ya pachilambo chapasi. (Genesesi 1:1) Soni masiku gakupanganya gakusagasala pa chaputala 1 cha buku ja Genesesi, galiji ndaŵi jelewu jele Baibulo jangasala ulewu wakwe. Konjechesya pelepa, ndaŵi josope jene jele Mlungu ŵapanganyisye yakwinani ni yapachilambo akusajisala kuti “lisiku.”​—Genesesi 2:4, NWT.

 Yakusakulupilila ŵane: Baibulo jikusasala kuti Mlungu ŵatandite kupanganya yakumela mkanapanganye lyuŵa lyakuti likamuchisyeje yakumelayo.​—Genesesi 1:​11, 16.

 Yisyesyene yakwe: Baibulo jikusasala kuti Mlungu mkanapanganye yakumela, ŵapanganyisye “kwinani,” yayikupwatikapo lyuŵa soni ndondwa. (Genesesi 1:1) Kuŵala kwakutyochela ku lyuŵa kwawonechele pachilambo chapasi mkatikati mwa lisiku “lyandanda,” lyalyaliji lisiku lyelewu mnope. Kwinani pakwatandite kulanguka pa “lisiku” lyatatu lyakupanganya, mwamti kuŵala kwamachili kwayichile pachilambo chapasi. Kuŵalaku kwaliji kwakuti mpaka kukamuchisye yakumela. (Genesesi 1:​3-5, 12, 13) Yeleyi yikulosya kuti pajigele ndaŵi kuti lyuŵa litande kuwonechela chenene pachilambo chapasi pano.​—Genesesi 1:​16.

 Yakusakulupilila ŵane: Baibulo jikusasala kuti lyuŵa likusasyungulila chilambo chapasi.

 Yisyesyene yakwe: Lilemba lya Jwakulalichila 1:5 likusasala kuti, “Lyuŵa likusakopoka, soni likusakapila, ni likusajawula mwachitema kulyakopochele.” Lilembali likusala mwakusaliwonela lyuŵa mundu jwali pachilambo chapasi. Atamose masiku agano mundu mpaka akamulichisye masengo maloŵe gakuti “kopoka” soni “kapila.” Mundu akusaŵecheta yeleyi atamose kuti akusamanyilila kuti chilambochi ni chachikusajenda mwakusyungulila lyuŵa.

 Yakusakulupilila ŵane: Baibulo jikusasala kuti chilambochi chili cha fulati.

 Yisyesyene yakwe: Baibulo pajikusala kuti “kumbesi kwa chilambo,” ngaŵa kuti jikusagopolelaga kuti chilambochi chili cha fulati kapena kuti chikwete pakumalila pakwe.” (Masengo 1:8) Maloŵega gakulandana ni maloŵe gakuti, “kumbali syosope mcheche sya chilambo chapasi.” Pelepa akwamba kusala chilambo chosope chapasi. Masiku agano ŵandu akusanonyela kukamulichisya masengo maloŵe gakuti kungopoko lyuŵa, kundiŵililo lyuŵa, kummwela soni kumpoto.​—Yesaya 11:12; Luka 13:29.