YUVU YA ALEKE
E Mvuatu Miame Adieyi Misonganga mu Kuma Kiame?
Ekuma ofwete tokanena e mpila ovuatilanga? Kadi mvuatu vova mivovanga. Adieyi mvuatu miaku mivovanga mu kuma kiaku?
Mambu tatu mambi wantu bevanganga vava bevuatanga ye mpila olenda mo vengela
Diambu diambi #1: Yambula vo amwangi a nsangu bavovesa mpila ofwete vuatila.
Mwan’a ndumba mosi una ye nkumbu a Teresa wavova vo: “Nkumbu miayingi iyangalelanga e mvuatu mu kuma kia wantu bemwanganga e nsangu za mvuatu miomio. Vava italanga wantu bevuatilanga mu mpila yayi, diampasi dikalanga kwa mono mu lembi wo vanga.”
Ke wan’a ndumba kaka ko bevukumumwanga muna nsangu za amwangi a nsangu. O nkanda The Everything Guide to Raising Adolescent Boys (Guia Completo para Criar Meninos Adolescentes) uvovanga vo: “Ke wan’a ndumba kaka ko, matoko mpe belandanga e mpila ya vuatila ina amwangi ansangu besonganga. Tuka muna kileke bevukumumwanga kwa amwangi a nsangu mu diambu ditadidi vuata.”
Longi diambote: Bibila kivovanga vo: “O muntu wakondwa ngangu okwikilanga konso diambu, kansi nlungaladi otoma kebanga konso lutambi.” (Ngana 14:15) Landila longi diadi, toma fimpa e nsangu owanga mu kuma kia mvuatu. Muna bonga e nona, avo omwene nsangu zimwangwanga mu kuma kia mvuatu “miambote-mbote,” “mvuatu mitoma vuatwanga” ye fila wantu ayingi muna kusia sungididi,” ukiyuvula:
‘Avo mvuete mvuatu miami, nani obaka e nluta?’
‘Nkia ngindu wantu bekala zau mu kuma kiame?’
‘E kiwuntu kiame kisonganga e mpila muntu ngina ye mana ikwikilanga?’
Longi mu kuma kia mvuatu: Muna lumingu lumosi, sia e sungididi muna amwangi a nsangu, programa za TV ye nzila zankaka amwangi a nsangu besadilanga mu songa e mvuatu. Nkia mpila zingu besiamisanga? Nga muna nsangu zozo muna ye diambu amwangi a nsangu beswekanga yovo bazayisi mawonso ye kuma ofwete vuatila mvuatu miomio? Mwan’a ndumba mosi una ye nkumbu a Karen wavova vo: “Tukomekenuanga kimana twasonga vo twatoma vienga, tutoma vuatanga yo songa vo nitu ambote-mbote tuna yau. Amwangi a nsangu bazeye diambu diadi, muna kuma kiaki bevavanga vukumuna entete aleke.”
Diambu diambi #2: Vava kala nze akaka.
Toko dimosi una ye nkumbu a Manuel wavova vo: “Avo mvuatu wampa uvakisu, wantu awonso bezola wo vuata, kele vo kuvuete wo ko, wantu bekuveza.” Mwan’a ndumba mosi una ye nkumbu a Ana watambulwila diambu diadi, wavova vo: “E diambu disundidi o mfunu ke mvuatu miampa ko mivaikiswanga kansi itoma zayakana.”
Longi diambote: Bibila kivovanga vo: “Nuyambula kuyifwananisa ye tandu kiaki.” (Roma 12:2) Landila longi diadi, toma tala e fulu olundilanga mvuatu miaku, i bosi, ukiyuvula:
‘Nkia diambu itoma silanga e sungididi vava isolanga e mvuatu?’
‘Nga e diambu disundidi o mfunu kwa mono, i vuata mvuatu miantalu?’
‘Nga ivavanga sivikisa akaka muna mpila ivuatilanga?’
Longi mu kuma kia mvuatu: Kusie kaka sungididi muna mpila zole za mvuatu ko, i sia vo, mvuatu mina muna moda, (mina wantu betoma zolanga) ye mvuatu ke mina muna moda ko, (mina wantu ke bezolanga diaka ko). Kansi, sia mpe sungididi mu mpila yatatu: songa vo okuyibundanga e vuvu yo kuyitanina muna ngindu zabendomoka za akaka, kukadi malanda ngombe ko. Avo oyangalele e mpil’aku yavuatila, kutokanena mpila wantu bekumwenanga ko.
Diambu diambi #2: Ngindu za sia vo e mvuatu mituntanga sungididi kia matoko ye ndumba i miambote.
Mwan’a ndumba mosi una ye nkumbu Jennifer wavova vo: “Muna vova e ludi, ezak’e ntangwa ikalanga ye luzolo lwa vuata mvuatu miakangama mu nitu yovo mia nkufi-nkufi.
Longi diambote: Bibila kivovanga vo: “O vienga kweno ke kukadi kwa ku mbazi ko . . . kansi kwa kiwuntu kiaswekama kia ntima.” (1 Petelo 3:3, 4) Landila longi diadi, yindula dina dituntanga e sungididi kia wantu, mpwa muntu yovo kiwuntu kia kati.
Longi mu kuma kia mvuatu: E mpila isundidi o wete yavuatila i lembi viokesa tezo. Tuzeye wo vo unu ke wantu ayingi ko bena ye ngindu zazi. Kansi, yindula diambu edi:
Nga wamokena kala yo muntu ovovanga kwayingi yo toma vovelanga kaka mambu ma yandi kibeni? O mokena yo muntu a mpila yayi, ngazi ditwasanga. Diankenda vo muntu ndioyo kazaye wo ko vo akaka ke bena yangalala ko.
O muntu ovuatanga mvuatu mitutanga e sungididi kia wantu una nze muntu ndioyo ovovanga kwayingi. E mpila ovuatila dina nze ngeye una vova vo ‘nuntala.’ Ediadi dilenda fila wantu mu yindula vo u nkwa umvuania. O wantu mpe balenda yindula vo ozolele tunta e sungididi kia wantu yovo ozolele kudisonga.
Oviokesa tezo muna mvuatu dina nze ngeye otekanga lekwa ina kuna yau ko. Mwan’a ndumba mosi una ye nkumbu a Monica wavova: “Olembi viokesa tezo muna mvuatu ke disongele ko vo ofwete vuata mvuatu mia nkak’aku. Kansi, disongele vo osonganga luzitu kwa akaka ye kwa ngeye kibeni.”