Chaʼan maʼ ñumel ti yambʌ video

¿Majqui Jehová?

¿Majqui Jehová?

Muʼ bʌ i yʌl jiñi Biblia

 Jehová jiñʌch jiñi i sujm bʌ Dios muʼ bʌ i yʌl jiñi Biblia, tsaʼ bʌ i mele pejtelel chuqui an (Apocalipsis 4:11). Jiñʌch tsaʼ bʌ i chʼujutesayob Abrahán, Moisés, yicʼot Jesús (Génesis 24:27; Éxodo 15:1, 2; Juan 20:17). Jiñʌch jiñi Dios «tiʼ pejtelel pañimil», mach chaʼañic jach jumpʼejl tejclum (Salmo 47:2).

 Jiñi Biblia miʼ yʌl chaʼan jiñi i cʼabaʼ Dios jiñʌch Jehová a (Éxodo 3:15; Salmo 83:18). Tilem ti jumpʼejl verbo am bʌ ti hebreo yom bʌ i yʌl «cheʼʌch miʼ sujtel». Jiñi wen yujiloʼ bʌ miʼ yʌlob chaʼan ili cʼabaʼ yom i yʌl «Jiñʌch miʼ Mel chaʼan cheʼʌch miʼ Sujtel». Ili yom i yʌl chaʼan jiñʌch Jehová tsaʼ bʌ i mele pejtelel chuqui an yicʼot chaʼan mucʼʌch i tsʼʌctesan chuqui miʼ ñaʼtan (Isaías 55:10, 11). Jiñi Biblia miʼ coltañonla laj cʌn jaʼel bajcheʼ yilal i melbal tac, bajcheʼ jiñi ñumen ñuc bʌ, jiñi i cʼuxbiya (Éxodo 34:5-7; Lucas 6:35; 1 Juan 4:8).

 Jiñi i cʼabaʼ Dios ti hebreo miʼ chaʼlentel ti traducir ti español bajcheʼ Jehová. Miʼ tsʼijbuntel yicʼot ili chʌmpʼejl letra YHWH (יהוה) cʌmbil bʌ bajcheʼ jiñi Tetragrámaton. Anquese mach wen la cujilic bajcheʼ miʼ yʌjlel ti hebreo ti wajali, jiñi cʼabaʼ Jehová añix ora i cajel ti cʼʌjñel ti español. Jiñi ñaxam bʌ traducción chaʼan Biblia ti español baqui tsaʼ cʼʌjñi i cʼabaʼ Dios jiñʌch jiñi Salmos de Juan de Valdés, cheʼ bʌ ti 1537. b

¿Chucoch mach la cujilic bajcheʼ miʼ yʌjlel jiñi i cʼabaʼ Dios ti hebreo ti wajali?

 Ti jiñi tʼan hebreo ti wajali maʼañic miʼ tsʼijbuntel jiñi vocal tac, jiñi muʼ bʌ i pejcan jun cheʼ jach miʼ bajñel otsan majlel cheʼ bʌ woliʼ pejcan. Pero cheʼ bʌ tsaʼix ujti ti mejlel jiñi Tsʼijbujel hebreo (Antiguo Testamento), an judíojob tsaʼ bʌ caji i ñopob chaʼan mach weñic cheʼ mi la cʌlben i cʼabaʼ Dios. Cheʼ bʌ miʼ pejcañob ti cʼam bʌ tʼan jiñi tsʼijbujel tac baqui miʼ tilel i cʼabaʼ Dios, miʼ qʼuextañob ti lac «Yum» o «Dios». I cheʼ ñumeñix cabʌl jabil, yonlel lac piʼʌlob cheʼix miʼ ñopob jaʼel bajcheʼ jiñi, i tsaʼ ñajʌyi i chaʼañob bajcheʼ miʼ yʌjlel i cʼabaʼ Dios. c

 An muʼ bʌ i yʌlob chaʼan jiñi i cʼabaʼ Dios miʼ yʌjlel bajcheʼ «Yahweh» («Yahvé»), o chaʼan an yambʌ bajcheʼ miʼ yʌjlel. Ti jiñi Bʌlbil bʌ jun tsaʼ bʌ tajle ti mar Muerto tsaʼ tajle i xujtʼil Levítico ti griego baqui miʼ tilel jiñi i cʼabaʼ Dios bajcheʼ «Iao». Yambʌ xtsʼijbayajob ti griego miʼ yʌlob chaʼan jiñi i cʼabaʼ Dios miʼ yʌjlel bajcheʼ «Iaé», «Iabé» o «Iaoué», pero maʼañic miʼ mejlel ti ñoj ajlel chaʼan cheʼʌch miʼ yʌjlel ti jiñi hebreo ti wajali. d

Muʼ bʌ i ñaʼtʌntel chaʼan jiñi i cʼabaʼ Dios yaʼ ti Biblia

 An muʼ bʌ i yʌlob: Jiñi Biblia tac muʼ bʌ i chʼʌm tilel i cʼabaʼ «Jehová» jin jach tsiʼ bajñel otsayob jiñi traductorob.

 Jiñi i sujmlel: Jiñi i cʼabaʼ Dios ti hebreo, tsʼijbubil bʌ ti chʌmpʼejl letra cʌmbil bʌ bajcheʼ jiñi Tetragrámaton, cheʼ bʌ 7 mil miʼ tilel yaʼ ti Biblia. e Ti cabʌl traducción cheʼ jach tsaʼ toʼol locʼsʌnti jiñi i cʼabaʼ Dios i tsaʼ jax i cʌyʌyob bajcheʼ lac «Yum».

 An muʼ bʌ i yʌlob: Jiñi Dios wen pʼʌtʌl bʌ mach cʼʌñʌlic an jumpʼejl i cʼabaʼ.

 Jiñi i sujmlel: Dios tiʼ sube jiñi xtsʼijbaya bibliajob chaʼan yom miʼ wen tsʼijbuñob cʌytʌl i cʼabaʼ Dios yaʼ ti Biblia i chaʼan jiñi i wiñicob yom miʼ cʼʌmbeñob i cʼabaʼ (Isaías 42:8; Joel 2:32; Malaquías 3:16; Romanos 10:13). Tsaʼto i yʌlʌ chaʼan mi caj i yʌqʼueñob i toj i mul jiñi mach bʌ i sujmic xʼaltʼañob tsaʼ bʌ i ñopoyob i yʌcʼ chaʼan jiñi yambʌ wiñicob xʼixicob miʼ ñajʌtesʌbeñob i cʼabaʼ Dios (Jeremías 23:27).

 An muʼ bʌ i yʌlob: Yom mi lac bej mel bajcheʼ tsiʼ meleyob jiñi judíojob wajali i mi lac locʼsʌben i cʼabaʼ Dios yaʼ ti Biblia.

 Jiñi i sujmlel: I sujmʌch, an xtsʼijbayajob judíojoʼ bʌ maʼañic bʌ tsiʼ yʌlbeyob i cʼabaʼ Dios, pero tsaʼʌch i tsʼijbuyob cʌytʌl ti jiñi copia tac tsaʼ bʌ i meleyob chaʼan jiñi Biblia. Cheʼ jaʼel, Dios mach yomic chaʼan mi lac tsajcan jiñi cʌntesa tac am bʌ tiʼ contra chuqui miʼ yʌl (Mateo 15:1-3).

 An muʼ bʌ i yʌlob: Jiñi i cʼabaʼ Dios mach yomic miʼ cʼʌjñel yaʼ ti Biblia come mach wen la cujilic bajcheʼ miʼ yʌjlel ti jiñi hebreo ti wajali.

 Jiñi i sujmlel: Cheʼ bajcheʼ jiñi, yom i yʌl yubil chaʼan Dios miʼ pijtan chaʼan junsujm jach bajcheʼ miʼ yʌjlel jiñi i cʼabaʼ, anquese mach junlajalic jiñi tʼan la cujil bʌ. Pero jiñi Biblia miʼ yʌl chaʼan jiñi i wiñicob Dios ti wajali cheʼʌch miʼ yʌlbeñob i cʼabaʼ Dios cheʼ bajcheʼ ñʌmʌlob ti tʼan.

 Laʼ laj qʼuel jumpʼejl ejemplo, jiñʌch chaʼan i cʼabaʼ Josué, juntiquil juez ti Israel. Jiñi xñoptʼañob ti ñaxam bʌ siglo yujiloʼ bʌ hebreo tajol tsiʼ yʌlʌyob «Yeshúa», i jiñi yujiloʼ bʌ griego tsiʼ yʌlʌyob «Iesous». Pero yaʼ ti Biblia, jiñi cʼabaʼ am bʌ ti hebreo tsaʼ cʌjyi ti griego come jiñi xñoptʼañob ti jimbʌ ora cheʼʌch ñʌmʌlob i yʌl. Ili miʼ pʌs chaʼan jiñi cʼabaʼʌl tac cheʼʌch miʼ yʌjlel bajcheʼ cʼʌmbil ti jiñi tʼan tac bajcheʼ yujilob (Hechos 7:45; Hebreos 4:8).

 Cheʼʌch miʼ mejlel la cʌl jaʼel chaʼan jiñi i cʼabaʼ Dios. Mach jiñic ñuc i cʼʌjñibal bajcheʼ miʼ ñoj ajlel, ñumen ñuc bʌ i cʼʌjñibal jiñʌch cheʼ yaʼʌch yom miʼ yajñel baqui yom an yaʼ ti Biblia.

a Ti jiñi ñoxix tac bʌ tsʼijbujel, ti hebreo, miʼ tilel jiñi i cʼabaʼ Dios «Jehová». Ti jiñi Biblia tac am bʌ ti chʼol tsaʼ qʼuextʌnti ti lac «Tat», «Mach bʌ añic i pʼisol i pʼʌtʌlel», ti lac «Yum», o ti «Dios».

b Jiñi traducción i chaʼan Juan de Valdés miʼ cʼʌn i cʼabaʼ Dios bajcheʼ «Iehova». Come jiñi tʼan tsaʼ caji ti qʼuextʌyel majlel, tsaʼ caji ti qʼuextʌyel jaʼel bajcheʼ miʼ yʌjlel jiñi i cʼabaʼ Dios. Jumpʼejl ejemplo, jiñi traducción chaʼan Salmos de Bernardino de Rebolledo, ti 1661, miʼ cʼʌn bajcheʼ «Jehova». Jiñi Biblia de Scío de San Miguel, ti 1791, yaʼ tiʼ nota tac miʼ tilel bajcheʼ «Iehováh». Jiñi versión Torres Amat chaʼan bʌ 1824 miʼ cʼʌn bajcheʼ «Jehovah», i jiñi Reina-Valera chaʼan bʌ 1862, miʼ cʼʌn bajcheʼ «Jehová».

c Jiñi segunda edición chaʼan jiñi New Catholic Encyclopedia, volumen 14, página 883, 884, miʼ yʌl: «Cheʼ bʌ jiñi judíojob tsaʼix loqʼuiyob yaʼ ti Babilonia, jiñi cʼabaʼ Yahweh tsaʼ caji i wen qʼuelob ti ñuc, jin chaʼan tsaʼ caji i qʼuextañob ti ADONAI o ELOHIM».

d Chaʼan maʼ ñumen cʌn chaʼan i cʼabaʼ Dios, qʼuele jiñi folleto Guía para el estudio de la Palabra de Dios yaʼ ti sección 1, i cʼabaʼ El nombre de Dios en las Escrituras Hebreoarameas».

e Qʼuele jiñi Diccionario Teológico Manual del Antiguo Testamento, tomo I, columna 970 yicʼot 971.