Li Jehobʼa aʼan li tzʼaqal Yos li naʼaatinak wiʼ li Santil Hu, ut laj Yobʼtesinel re chixjunil (Apocalipsis 4:11). Li propeet Abrahán ut Moisés xeʼxloqʼoni chaq ru li Jehobʼa ut joʼkan ajwiʼ kixbʼaanu li Jesús (Génesis 24:27; Éxodo 15:1, 2; Juan 20:17). Aʼan li Yos re «chixjunil li ruuchich’och’» ut moko kaʼaj tawiʼ re jun tenamit (Salmo 47:3, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, SBG).

 Li Santil Hu naxye naq wank xkʼabʼaʼ li Yos ut aʼan Jehobʼa (Éxodo 3:15, La Biblia. Traducción del Nuevo Mundo, TNM, 2019 saʼ español; Salmo 83:18, TNM). Li kʼabʼaʼej aʼin chalenaq saʼ li aatinobʼaal hebreo li naraj xyeebʼal «naxbʼaanu li naraj». Wiibʼ oxibʼ li nekeʼxtzʼil rix li Santil Hu nekeʼxye naq li kʼabʼaʼej aʼin naraj xyeebʼal «Naru xbʼaanunkil chixjunil li naxye ut li naraj». Xkʼulubʼ li Jehobʼa naq nayeemank aʼin chirix xbʼaan naq aʼan kiyobʼtesink re chixjunil ut naxbʼaanu naq ttzʼaqloq ru li rajom (Isaías 55:10, 11). Li Santil Hu nokooxtenqʼa chi xnawbʼal ru li Jehobʼa ut qʼaxal wiʼ chik chirix li xnimal ru xnaʼlebʼ, aʼ li rahok (Éxodo 34:5-7; Lucas 6:35; 1 Juan 4:8).

 Saʼ qʼeqchiʼ li xkʼabʼaʼ li Yos najalmank ru joʼ Jehobʼa, Jehova malaj Jehová. Saʼ hebreo li kʼabʼaʼej aʼin tzʼiibʼanbʼil rikʼin kaahibʼ li tzʼiibʼ YHWH, li nawbʼil ru joʼ Tetragrámaton (יהוה). Inkʼaʼ nanawmank chanru nayaabʼasimank chi tzʼaqal re ru li kʼabʼaʼej aʼin saʼ li najter hebreo.

Kʼaʼut naq inkʼaʼ nanawmank chanru nayaabʼasimank li xkʼabʼaʼ li Yos saʼ li najter hebreo?

 Saʼ li najter hebreo inkʼaʼ naʼoksimank ebʼ li tzʼiibʼ A, E, I, O, U, aʼ chik laj ilol hu naxtzʼaqobʼresi bʼan li junjunq chi aatin naq naxyaabʼasi. Abʼanan, naq ak kitzʼiibʼamank li xtasal li Santil Hu saʼ hebreo malaj (Li Najter Chaqʼrabʼ), wiibʼ oxibʼ laj judiiy keʼok xpaabʼankil naq moko us ta xyaabʼasinkil li xkʼabʼaʼ li Yos. Naq nekeʼxyaabʼasi saʼ kawil kuxej jun li raqal bʼarwiʼ wank li xkʼabʼaʼ li Yos nekeʼxjal ut nekeʼxkʼe choʼq reqaj «Qaawaʼ» malaj «Yos». Saʼ xnumikebʼ li chihabʼ li bʼalaqʼil naʼlebʼ aʼin kixjekʼi ribʼ ut inkʼaʼ chik nanawmank chanru xyaabʼasinkil chi tzʼaqal re ru li xkʼabʼaʼ li Yos. a

 Wankebʼ nekeʼxye naq li xkʼabʼaʼ li Yos nayaabʼasimank chaq joʼ «Yahweh» («Yahvé») ut wankebʼ nekeʼxye jalan chik li naʼlebʼ. Saʼ li Bʼotbʼilhu re li Kamenaqil Palaw wank jun peraas li hu Levítico saʼ griego bʼarwiʼ natawmank li xkʼabʼaʼ li Yos joʼ «Iao». Saʼ najter qʼe kutan xeʼwank wiibʼ oxibʼ aj tzʼiibʼ re griego li nekeʼxye raj naq nayaabʼasimank joʼ «Iaé», «Iabé» malaj «Iaoué», abʼan aʼin moko naxkʼutbʼesi ta naq joʼkaʼin nayaabʼasimank chaq saʼ li najter hebreo. b

Li nayeemank chirix li xkʼabʼaʼ li Yos

 Li nayeemank: Inkʼaʼ raj t-oksimanq li xkʼabʼaʼ li Yos saʼ li Santil Hu xbʼaan naq maaʼani nanawok re chi tzʼaqal re ru chanru nayaabʼasimank chaq saʼ hebreo.

 Li yaal: Joʼ naxkʼut li naʼlebʼ aʼin, li Yos naroybʼeni naq juntaqʼeet raj tyaabʼasimanq li xkʼabʼaʼ saʼ chixjunil li aatinobʼaal. Abʼanan, li Santil Hu naxye naq ebʼ laj paabʼanel saʼ najter qʼe kutan nekeʼxyaabʼasi chaq ebʼ li kʼabʼaʼej joʼ chanru nayeemank saʼebʼ li raatinobʼaal.

 Jun eetalil, qatzʼilaq rix li xkʼabʼaʼ laj Josué, aʼan jun aj Israel ut aj raqol aatin. Ebʼ laj paabʼanel saʼ xkutankilebʼ li apóstol li nekeʼaatinak saʼ hebreo maare nekeʼxye raj li kʼabʼaʼej aʼin joʼ «Yeshúa» ut ebʼ li nekeʼaatinak saʼ griego nekeʼxye «Iesous». Saʼ li Santil Hu li xkʼabʼaʼ laj Josué li wank saʼ hebreo tzʼiibʼanbʼil saʼ griego. Aʼin naxkʼutbʼesi naq ebʼ laj paabʼanel nekeʼxyaabʼasi chaq ebʼ li kʼabʼaʼej joʼ nayeemank saʼebʼ li raatinobʼaal (Hechos 7:45; Hebreos 4:8).

 Naru ajwiʼ roksinkil li naʼlebʼ aʼin naq najalmank li xkʼabʼaʼ li Yos. Moko jwal wank ta xwankil chanru nayeemank li xkʼabʼaʼ li Yos, li wank bʼan xwankil aʼan naq tkʼemanq wiʼ chik li xkʼabʼaʼ saʼ li Santil Hu.