Ghenda ahali omwatsi

Yehova Nindi?

Yehova Nindi?

Ekya Biblia yikasubiraya

 Yehova ni Nyamuhanga w’okwenene oyukanibweko omwa Biblia, Omuhangiki w’ebindu byosi. (Eribisulirwa 4:11) Abaminyereri nga Abrahamu na Musa mubamuramya, ngoku Yesu anakolha. (Enzuko 24:27; Eriluayo 15:1, 2; Yoane 20:17) Ni Nyamuhanga, butsira w’ekihanda kighuma kisa, aliwe ni ‘w’ekihugho kyosi.’​—Esyonyimbo 47:2.

 Yehova ni rina lya Nyamuhanga ly’embaghane ngoku kikanganibwe omwa Biblia. (Eriluayo 3:15, NWT; Esyonyimbo 83:18, NWT) Lilhuire omwa kinywe ky’Ekihebrania ekikamanyisaya “eribya,” kandi abasomi bangyi bakabugha bathi erina eryo likamanyisaya “Akaleka Ikyabya.” Ebya bakabugha ebi bikahambangana ndeke n’olhukwamirwa lhwa Yehova olhw’eribya Muhangiki kandi Oyukaberereraya ekighendererwa kiwe. (Isaya 55:10, 11) Kandi e Biblia yikathuwathikaya eriminya omwinye rina Yehova, kwilhabirirya omubere wiwe mukulhu ow’olhwanzo.​—Eriluayo 34:5-7; Luka 6:35; 1 Yoane 4:8.

 Erina Yehova lyahindulhawa erilhua omwa rina lya Nyamuhanga omwa mubughe w’Ekihebrania eryabya omwa syonyughuta ini יהוה (YHWH), esyasibwe mwa Tetragrammaton. Sikyasibwe erina lya Nyamuhanga nga lyabya likasobolhwa lithi omwa Kihebrania ekyakera. Aliwe, erina “Jehovah” lyabirikolesibwa erilhua kera omwa mubughe w’Olhusungu, lyatsuka erikolesibwa omwa mbindulha ye Biblia eya William Tyndale eya 1530. a

Busana naki emibere erina lya Nyamuhanga lyabya likasobolhwamu omwa Kihebrania ekyakera si yasibwe?

 Ekihebrania ekyakera kyabya kikahandikwa omwa syonyughuta esithemo esyonzoboli. Oyuwabya akabugha Ekihebrania ikikamwolhobera erihira esyonzoboli esitholere ahasitholere akasoma. Aliwe, Amasako w’Ekihebrania (“Endaghano ya Kera”) abere abirihwa erihandikwa, abandi Bayuda mubatsuka erigherererya ekihaniriro eky’eribugha indi ni kibi eryahulha erina lya Nyamuhanga. Ibakabya bakasoma erisako eriri mw’erina lya Nyamuhanga omwa mulenge owakowika, ibakasubayaho ebinywe nga “Mukama” kutse “Nyamuhanga.” Ebighana byabere binemulhaba, ekihaniriro eki mukyalhandaghana neryo ngoku erina lyabya likasobolhwa kera erighunzerera muyabulirana. b

 Abandi bakayowa bathi erina lya Nyamuhanga lyabya likasobolhwa mwa “Yahweh,” n’abandi ibabugha eby’embaghane. Omukunzo owa Dead Sea omuli ekitsweka ky’ekitabu ky’Abalawi omwa Kigiriki akahindulha erina eri mwa Iao. Abahandiki abakera ab’Ekigiriki nabu bakabugha bathi lyabya likasobolhwa mwa Iae, I·a·beʹ, na I·a·ou·e, aliwe okw’isobolhwa eryosi eri sihali eryanga kakasibwa indi ku lyabya likasobolhwa lithya omwa Kihebrania ekyakera. c

Ebithahikire ebihambire okwa rina lya Nyamuhanga omwa Biblia

 Ekithahikire: Esyombindulha esikakolesaya erina “Yehova” syayihirira ly’omo.

 Okwenene: Ekinywe ky’Ekihebrania eky’erina lya Nyamuhanga ekiri omwa syonyughuta esikahulhawamo Tetragrammaton kikabanika omwa Biblia emirundi nga 7,000. d Esyombindulha nyingyi sikakwama kya lhusyamo erina lya Nyamuhanga n’erisubya omwa mwanya walyo mw’ekitsumbi nga “Mukama” kutse Omwami Mukulhu.

 Ekithahikire: Nyamuhanga Omuthoki w’Ebyosi syali yithagha erina ery’embaghane.

 Okwenene: Nyamuhanga iyuwene-wene mwasondolha abahandiki be Biblia erikolesya erina liwe mirundi mingyi, kandi akabugha athi abakamuramaya batholere ibakolesya erina liwe. (Isaya 42:8, NWT; Yoeli 2:32; Malaki 3:16; Abanya Roma 10:13) Erithwalira haghuma, Nyamuhanga mwasuyira abaminyereri b’amabehi abanza abandu bibirirawe erina liwe.​—Yeremia 23:27.

 Ekithahikire: Erikwamana n’omurwa w’Abayuda, erina lya Nyamuhanga litholere iryalhusibwa omwa Biblia.

 Okwenene: Ni kwenene abandi bahandiki Abayuda mubaghana eryahulha erina lya Nyamuhanga. Aliwe, mubathalilhusya omwa esyokopi syabu sy’esyo Biblia. Neryo kwesi, Nyamuhanga syanzire thukakwama emirwa y’abandu eyithehambangana n’ebihano biwe.​—Matayo 15:1-3.

 Ekithahikire: Erina lya Nyamuhanga siritholere likakolesibwa omwa Biblia kundi si kyasibwe ndeke nga lyabya likasobolhwa lithi omwa Kihebrania.

 Okwenene: Amalengekania ng’aya akaleka ikyabya Nyamuhanga ng’anzire abandu abakabugha emibughe muthina-muthina ibasobolha erina liwe omwa nzira ngumerere. Aliwe, e Biblia yikakanganaya yithi abaramya ba Nyamuhanga abakera ababya bakabugha emibughe muthina-muthina ibakasobolha awandi mena omwa nzira eyithasosene.

 Ng’eky’erileberyako, thulengekanaye oko mutsweri Omuisraeli Yosua. Abakristayo ab’omwa kighana ky’erimbere ababya bakabugha Ekihebrania bangabya imubasobolha erina liwe bathi Yehoh·shuʹaʽ, n’ababya bakabugha Ekigiriki bathi I·e·sousʹ. E Biblia yikakolesaya erina lya Yosua ery’Ekihebrania erihindwirwe omwa Kigiriki, erikangania ngoku Abakrisitayo babya bakakolesya amena omwa nzira eyasibwe omwa mibughe yabu.​—Emibiri 7:45; Abaebrania 4:8.

 Omusingyi iwan’oyo wangana kolesibwa okw’ihindulha erina lya Nyamuhanga. Mbulha erina lya Nyamuhanga likendi sobolhwa lithi, ekikulhu kutsibu litholere iryahirwa omwa mwanya walyo omwa Biblia aho litholere iryabya.

a Tyndale mwakolesya erina “Iehouah” omwa mbindulha yiwe ey’ebitabu bithanu eby’erimbere omwa Biblia. Obuthuku bwabere bunemulhaba, omubughe w’Olhusungu mwahinduka, n’emibere eyo erina lya Nyamuhanga lyabya likahandikwamo muyuwanibwa. Ng’eky’erileberyako, omwa 1612, Henry Ainsworth mwakolesya erina “Iehovah” omw’ihindulha liwe lyosi ery’ekitabu ky’Esyonyimbo. Abere akathasyasuba omwa mbindulha ey’omwa 1639, mwakolesya erina “Jehovah.” Kuthya, n’abahindulha embindulha ye Biblia eya American Standard, eyahulhukibawa omwa 1901, mubakolesya erina “Jehovah” aho erina lya Nyamuhanga lyabya omwa masako w’Ekihebrania.

b E New Catholic Encyclopedia, Second Edition, Volyumu 14, olhupapura 883-884, hakabugha hathi: “Buthuku bulebe balhuire omwa Bunyewa, erina Yahweh mulyatsuka erihebwa erisikibwa ery’embaghane, neryo omutse ow’erihira omwa mwanya walyo mw’ebinywe ADONAI kutse ELOHIM mwatsuka.”

c Erithasyaminya bingyi, lebaya appendix A4, “The Divine Name in the Hebrew Scriptures,” omwa mbindulha eya New World Translation of the Holy Scriptures.

d Lebaya ekitabu Theological Lexicon of the Old Testament, Volyumu 2, olhupapura 523-524.