Yai panembwa’mba bijipo

Yehoba ye Ñanyi?

Yehoba ye Ñanyi?

Mukumbu wa mu Baibolo

 Yehoba ye Lesa wa kine kabiji ye mwine mwina Baibolo. Kabiji ye Mulenga walengele bintu byonsetu. (Lumwekesho 4:11) Ngauzhi Abalahama, ngauzhi Mosesa ne Yesu bapopwelanga Yehoba. (Ntendekelo 24:27; Kulupuka 15:1, 2; Yoano 20:17) Aye kechi Lesa wa muntu umo ne, bino ke Lesa wa bonse “pano pa ntanda ponse.”—Salamo 47:2.

 Jizhina ja Yehoba Lesa bejilumbulula mu Baibolo. (Kulupuka 3:15; Salamo 83:18) Jino jizhina jafuma ku kyambo kya Kihebelu kilumbulula’mba “wikela monse,” kabiji bashayuka bavula bamba’mba jino jizhina jilumbulula’mba “Wikela Monse mo Akebela.” Byalumbulula jino jizhina byayilamo bingi, mambo Yehoba ye Mulenga kabiji ufikizha milaye yanji yonse. (Isaya 55:10, 11) Baibolo witukwasha kuyuka bulongo biji Yehoba kikatakata kyubilo kyanji kikatampe kya butemwe.—Kulupuka 34:5-7; Luka 6:35; 1 Yoano 4:8.

 Jizhina ja Yehoba ke kyambo kya Kikaonde kyo batuntulula kufuma mu Kihebelu kulumbulula jizhina ja Lesa. Mu Kihebelu jinembwa na bisopelo bina יהוה (YHWH) bitelwa’mba Tetragrammaton. Kechi kyayukanyikwa byo batelanga jizhina ja Lesa mu Kihebelu kya kala ne. Nangwa byonkabyo, jizhina ja kuba’mba “Yehoba” batendekele kala kwijingijisha mu mulaka wa Kizungu. Patanshitu jatainwe mu Baibolo wa mu 1530 watuntulwile William Tyndale. a

Ñanyi kintu kyalengela kubula kuyuka bya kutela jizhina ja Lesa mu Kihebelu kya kala?

 Kihebelu kya kala banembanga byambo kwa kubula bisopelo bikwasha kutela byambo bulongo. Ubena kutanga wafwainwe kubikamo bisopelo bikwasha kutela byambo bulongo. Kimye kyo bapwishishe kunemba Binembelo bya Kihebelu (“Lulayañano lwa Kala”), Bayudea bavula balangulukanga’mba kizhila kutongola Lesa pa jizhina. Pa kutanga inge bataana kinembelo paji jizhina ja Lesa, bapingakenyangapo byambo nabiji “Nkambo” nangwa “Lesa.” Mu kuya kwa kimye, ino milanguluko yatama byo yakumbene, bantu balubilemo byo batongolanga jizhina ja Lesa. b

 Bamo balanguluka’mba jino jizhina bejitongolanga’mba “Yahweh,” kabiji bakwabo balangulukilanga mukwabo. Mu Muvungilo wa Kalunga Kafwa muji lubaji lumo lwa buku wa Bena Levi mu Kingiliki mo batuntulula jizhina ja Lesa amba Iao. Kununga pa kino kyambo, banemba Kingiliki ba kala nabo baambanga’mba jatelwanga’mba Iae, I·a·beʹ, ne I·a·ou·eʹ, bino kechi twayuka bakalume ba Lesa ba kala byo bejitongolanga jino jizhina mu Kihebelu ne. c

Milanguluko yabula kuyilamo pa jizhina ja Lesa jiji mu Baibolo

 Mulanguluko wabula kuyilamo: Ma Baibolo aingijisha jizhina ja “Yehoba” ko kuba’mba anungakotu jino jizhina.

 Kishinka: Jizhina ja Lesa bejinemba mu bisopelo bina bya Kihebelu bitelwa’mba Tetragrammaton, jitanwamo bimye 7,000 mu Baibolo. d Mu ma Baibolo avula bafumyamo jizhina ja Lesa ne kupingizhamo byambo bya kuba’mba “Nkambo.”

 Mulanguluko wabula kuyilamo: Lesa wa Bulume Bonse kechi wafwainwa kwikala na jizhina ja kumuyukilako ne.

 Kishinka: Lesa watangijile banembele Baibolo kwingijisha jizhina janji bimye byavula bingi. Kabiji wakambizha bapopweshi banji kwingijishanga jizhina janji. (Isaya 42:8; Yoela 2:32; Malakai 3:16; Loma 10:13) Lesa wazhachishe bangauzhi ba bubela bakebelenga kulengela bantu kuvulama jizhina janji.—Yelemiya 23:27.

 Mulanguluko wabula kuyilamo: Na mambo a kulondela kisho kya Bayudea jizhina ja Lesa bafwainwa kwijifumyamo mu Baibolo.

 Kishinka: Nangwa kya kuba banembeshi ba Bayudea bamo bakaine kutongolanga jizhina ja Lesa, bino kechi bejifumishemo mu ma Baibolo abo ne. Kishinka ke kya kuba’mba Lesa kechi ukeba’mba tulondelenga bisho bya bantu bilengela kubula kulondela mikambizho ya Lesa ne.—Mateo 15:1-3.

 Mulanguluko wabula kuyilamo: Jizhina ja Lesa kechi bafwainwa kwijingijisha mu Baibolo ne, na mambo a kuba’mba kechi bayuka bya kwijitela mu Kihebelu ne.

 Kishinka: Ino ndangulukilo imwesha’mba Lesa ukeba’mba bantu bamba milaka yapusana pusana batelelengatu mumo jizhina janji. Pano bino, Baibolo umwesha’mba bapopweshi ba Lesa ba kala baambanga milaka yapusana pusana batongwelanga mwapusana mazhina a bantu.

 Akilangulukai pa mutonyi wa bena Isalela aye Yoshua. Bena Kilishitu batanshi baambanga Kihebelu batelanga jizhina janji’mba Yehoh·shuʹaʽ, pakuba aba baambanga Kingiliki bejitelanga’mba I·e·sousʹ. Mu Baibolo mwanembwa jizhina ja Kihebelu ja Yoshua byo bejituntulwile mu Kingiliki. Akino kimwesha’mba bena Kilishitu batelanga mazhina kwesakana na byajinga mulaka wabo.—Byubilo 7:45; Bahebelu 4:8.

 Jino jifunde jafwainwa kwingila ne pa kutuntulula jizhina ja Lesa. Kyakilamo kunema kechi ntelelo ya jizhina ja Lesa ne, bino ke kwijibika mu Baibolo.

a Tyndale waingijishe kyambo kya kuba’mba “Iehouah” pa kutuntulula mabuku atanshi atanu a mu Baibolo wa Kizungu. Mu kuya kwa kimye, mulaka wa Kizungu wapimpwilwe kabiji ntelelo ya jizhina ja Lesa nayo yapimpwilwe. Mu 1612, Henry Ainsworth waingijishe kyambo kya kuba’mba “Iehovah” mu buku yense wa Masalamo ye atuntulwile. Byo apitulukilemo mu 1639, waingijishe jizhina ja “Yehoba.” Mu 1901, batuntulwile Baibolo wa American Standard Version baingijishe “Yehoba” ponka pajinga jizhina ja Lesa mu binembelo bya Kihebelu.

b Buku wa Bubiji wa kuba’mba New Catholic Encyclopedia, Volyumu 14, mapa 883-884, waamba’mba: “Byo papichile kimye kufuma Bayudea po bafumijile mu buzha, batendekele kunemeka bingi jizhina ja Yahweh. kabiji batendekele muteto wakufumyapo jino jizhina ne kupingizhapo kyambo kya ADONAI nangwa ELOHIM.”

c Pa kuba’mba muyukilepo byavula, monai Bya Kulumbulula A4, “Jizhina ja Lesa mu Binembelo bya Kihebelu,” mu Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya.

d Monai buku wa kuba’mba Theological Lexicon of the Old Testament, Volyumu 2, mapa 523-524.