Skip to content

Nkimba u Yehova We Wenu?

Nkimba u Yehova We Wenu?

Ibayibolo likwamula?

 U Yehova we Chala uwabwanaloli, umwenecho wa Bayibolo sona mupeli wa vintu vyosi. (Ubuvumbuli 4.11) Umulaghuzi u Abulahamu nu Mozesi bakamwiputagha ngati mo u Yesu akabombelagha. (Ubwandilo 24.27; Ukusoka 15.1,2; Yohani 20.17) Te we Chala wa muntu weka loli wa ‘bantu bosi pachisu chosi ichapasi’—Salimo 47.2.

 Ibayibolo likuvumbula ukuti izina ilyakuti Yehova lyolyo lizina ilyenecho ilya Chala. (Ukusoka 3.15; Salimo 83.18) Lifumite kulizyu ilya Chihebeli lyo likung’anamula ukuti ‘ukubako’ sona abantu abinji bakunena ukuti ilizyu ili likung’anamula ukuti ‘weyo akupangisya ukubako.’ Izina ili likumuyana naloli u Yehova ichifukwa chakuti mupeli wa vyosi sona akukwanilisya vyosi vyo akulonda. (Yesaya 55.10, 11) Ibayibolo likutwavwa sona ukumumanya akiza u Yehova inkalo yo ali nayo nkani-nkani pa nkani iya lughano.—Ukusoka 34.5-7; Luka 6.35; 1 Yohani 4.8.

 Izina ilya Chala ilyakuti Yehova ling’anamuliwe ukufuma kwi zina ilya Chihebeli ilya masimbo 4 יהוה (YHWH). Amasimbo agha ghakwitiziwa ukuti Tetilagilamatoni. Vitakumanyikwa mo bakatambulilagha izina ili mu Chihebeli a

Choni cho akatambulile akizina lya Chala mu masimbo aghakale agha Chihebeli katakumanyikwa?

 Kale Abahebeli batakabombezyanga amavawelo loli bakabombezyanga amakonsonati pakusimba. Abantu bo bakanenagha Ichihebeli bakamanyagha bene po bangabika amavawelo. Loli bo Amasimbo gha Chihebele (Ulufingo Ulukali) ghasimbiwa, Abayuda bamo bakiza banda pakusubila ukuti chitakaba chiza ukuti batambulaghe izina ilya Chala. Pala bakubelenga, po pasimbiwe izina lya Chala, bakafumyangapo izina ili nu kubikapo ilya “Mwene pamo Chala” Bo imyaka yendapo abantu abinji bakanda ukusubila ubumyasi ubu bo bukapangisya ukuti baleke ukumanya mo Abahebeli bakatambulilagha izina lya Chala. b

 Bamo bakinong’onagha ukuti likatambuliwanga ukuti “Yahweh,” po bamo bakunena ukuti likatambuliwanga muzila iyinji. Umupukutu uwa Kunyanja Iyakufwa ghuli na kachigaba kamo aka libuku ilya Abanya Levi mu Chigiliki musimbiwe izina ili ukuti lao. Abakusimba ababwandilo Abagiliki bope bakunena ukuti likatambuliwanga ukuti Iae, I·a·beʹ, sona I·a·ou·eʹ, loli pate ubukaboni bo bukulangizya ukuti momo bakatambulilagha mu Chihebeli. c

Amabumyasi aghakukwafyannya ni zina lya Chala mu Bayibolo

 Ubumyasi: Mu Mabayibolo gho mukwaghiwa izina lyakuti “Yehova” abantu bakongelezyamo bulo beka.

 Ubwanaloli: Izina lya Chala lyo lili ni visimbo 4 mu Chihebeli vyo vikumanyikwa ukuti Tetilagilamatoni, likwaghiwa mu malo aghakukwana 7,000 mu Bayibolo. d Mu Mabayibolo aghinji gho ghang’anamuliwe bafumizyemo izina lya Chala nu kubika izina lyakuti “Mwene.”

 Ubumyasi: U Chala atakulondiwa ukuba ni zina ilyenecho.

 Ubwanaloli: U Chala weyo akapangisya ukuti bo bakasimbagha Ibayibolo basimbe izina ili mu malo amasawuzandi aghinji sona ukuti bo bakumwiputa balibombezyanje izina ili. (Yesaya 42.8; Yoeli 2.32; Malaki 3.16; Aba Loma 10.13) Ubwanaloli bwakuti u Chala akabafunda abalaghuzi ababumyasi bo bakapangisya ukuti abantu baluvye izina lya Chala.—Yeremiya 23.27.

 Ubumyasi: Ukuyana ni myiko iya Bayuda izina lya Chala litakulondiwa ukubamo mu Bayibolo.

 Ubwanaloli: Vyabwanaloli ukuti Abayuda bamo bakakanagha ukutambula izina lya Chala. Loli batakafumyamo izina lya Chala mu Bayibolo. U Chala atakulonda ukuti tukonkaghe imyiko ya bantu yo yingatupangisya ukuti tuleke ukukonka indaghilo zyache.—Matayi 15.1-3.

 Ubumyasi: Izina lya Chala litakulondiwa mu Bayibolo ichifukwa akatambulile katakumanyikwa akiza mu Chihebeli.

 Ubwanaloli: Ivi vikulangizya ukuti u Chala akulonda ukuti abantu bo bakunena ivinenelo ivyakupambana-pambana balitambulaghe izina lyache umwakuyana. Loli napo vili bunubu Ibayibolo likulangizya ukuti abantu bo bakamwiputagha u Chala mukabalilo akakwisinda sona na bo bakanenagha ivinenelo ivyakupambana-pambana bakatambulagha izina ili umwakupambana.

 Ennya ichifwanikizyo icha umulongi umu Izilayeli u Joshuwa. Abakilisitu ababwandilo bo bakanenagha Ichihebeli bakatambulagha izina ili ukuti Yehoh·shuʹaʽ, po bo bakanenagha Ichigiliki bakatambulagha ukuti I·e·sousʹ. Ibayibolo likunena izina ilya Chigiliki pakulingannya izina lya Joshuwa mu Chihebeli, vikulangizya ukuti Abakilisitu bakakonkagha akatambulile aka mazina ukuyana ni chinenelo chabo.—Imbombo 7.45; Aba Hebeli 4.8.

 Ifundo iyakuyana bulo iyi yingabomba sona pakung’anamulila izina lya Chala. Ichakuhobosya chakuti izina lya Chala likutambuliwa akiza sona likwaghiwa mu malo ghache mu Bayibolo.

a U Tyndale akabombezya izina ilyakuti “Iehouah” mu mabuku 5 aghabwandilo gho akang’anamulila mu Bayibolo. Bo akabalilo kendapo, Ichingelezi chikasinta, akasimbile kizina lya Chala kope kakasinta. Umwakufwanikizya, mu 1612, U Henry Ainsworth akabombezya izina lyakuti “Iehovah” mu buku lyosi lyo akanga’anamulila ilya Salimo. Mu 1939, anyokelamo sona mu vyo akang’anamulila nu kubombezya izina ilyakuti “Yehova.” Umwakuyana bulo bo bakang’anamulilagha Ibayibolo ilya American Standard Version mu 1901, bakabombezya izina ilyakuti “Yehova” mu malo gho izina ili likalondiwa ukuba mu masimbo gha Chihebeli.

b Ibuku ilya New Catholic Encyclopedia, Second Edition, Volume 14, pa peji  883-884, likuti: “Bo Abayuda bafuma ku Buzya, izina ilyakuti Yahweh likanda ukuchindikiwa nkani sona ichifukwa cha muchizi, bakaleka ukutambula izina ili nu kwanda ukubombezya amazina ngati ADONAI pamo ELOHIM.”

c Ukuti mumanye ivyinji, ennya vyakusazgirapo A4, “Zina la Chiuta mu Malemba Ghachihebere,” mu Malemba Ghakupatulika mu Mang’anamuliro gha Charu Chiphya.

d Ennya Theological Lexicon of the Old Testament, Volume 2, pa paji 523-524.