Yako kaha kuvihande

Yehova Ikiye Iya?

Yehova Ikiye Iya?

Vyuma Yakumbulula Mbimbiliya

 Yehova apwa Kalunga wamuchano, kaha nawa ikiye mwenya-Mbimbiliya uze atengele vyuma vyosena. (Kusoloka 4:11) Kapolofweto Apalahama naMose navakiko valemeselenga Kalunga ngana muze alingilenga Yesu. (Kuputuka 24:27; Kulovoka 15:1, 2; Yowano 20:17) Kapwa Kalunga vatu vamweko, oloze apwa Kalunga wavatu ‘vahamavu hosena.’—Samu 47:2.

 Yehova likiko lijina lyaKalunga lyakulipwila lize vavuluka muMbimbiliya. (Kulovoka 3:15; Samu 83:18) Lijina kana lyafuma kulizu lyamuchiHepeleu lyalumbununa ngwavo “kupwako,” kaha vaka-kulinangula vavavulu vamba ngwavo lyalumbununa ngwavo: “Eji Kulingisanga Vyuma Kupwako.” Ulumbunwiso kanou wamutela Yehova hakupwa ikiye Tengi uze atengele vyuma vyosena, kaha nawa Muka-kutesamo vyuma ajina. (Isaya 55:10, 11) Mbimbiliya yatukafwa nawa tutachikize vilinga atwama navyo Yehova chikumanyi zangi yize yapwa yayilemu havilinga vyenyi vyosena.—Kulovoka 34:5-7; Luka 6:35; WaYowano 1, 4:8.

 Lijina lyaKalunga tweji kulivulukanga muLuvale ngwetu Yehova, lyafuma kuvasona vawana יהוה YHWH vaze vavuluka ngwavo Tetalangalamatoni. MuchiHepeleu chakushikulu kavejivilenga kanawa mwakuvulukila lijina lyaYHWH ko. Chipwe ngocho, lijina “Yehova” vaputukile lyehi kulizachisa muLuvale, kaha nawa valizachishile namuMbimbiliya yize alumwine William Tyndale mu 1530. *

Mwomwo ika muchiHepeleu chakushikulu kavatachikijile mwakuvulukila kanawa lijina lyaKalungako?

 MuchiHepeleu chakushikulu kavasonekelenga kuzachisa vasona vavivumoko, oloze vazachishilenga vasona vakuzeneka vivumo. Vatu vaze vatangilenga chiHepeleu, vavulukilenga kanawa vasona vavivumo. Kahomu vakumishile kusoneka Visoneka VyachiHepeleu (“Tesetamende Yamwaka”) VaYuleya vamwe vaputukile kushinganyeka ngwavo chapwile chakuhenga kuvuluka lijina lyaKalunga. Nge vali nakutanga visoneka vize vyahanjika halijina lyaKalunga vashishishilengaho vulukiso yakwamba ngwavo “Mwata” chipwe “Kalunga.” Hanyima yamyaka yayivulu, tato kana chatanjile chikuma, ngocho jila vavulukililengamo lijina lyaKalunga kushikulu yakumine. *

 Vamwe vashinganyeka ngwavo lijina kana valivulukilenga ngwavo “Yahweh,” oloze veka ngwavo valivulukilenga mweka. Mikanda yakuvunga vavuluka ngwavo Dead Sea Scroll yize yapwile nachimbwa chamukanda waVyavaLevi muchiHelase walumwine lijina lyaKalunga ngwavo Iao. Kaha nawa vaka-kusoneka vakulivanga vavaHelase vamba ngwavo lijina kana vatela kulivuluka ngwavo Iae, I·a·beʹ, naI·a·ou·eʹ. Oloze naumwe wauchi atachikijile omu vatu vavulukilenga lijina lyenyi muchiHepeleuko. *

Vishinganyeka vyakuhenga kutalisa kulijina lyaKalunga vavuluka muMbimbiliya

 Vishinganyeka vyakuhenga: MujiMbimbiliya muze vazachisa lijina ‘lyaYehova,’ valinga lyakuhakamo kaha.

 Muchano: Lijina lyaKalunga lize vasoneka muvasona vamuchiHepeleu vavuluka ngwavo Tetalangalamatoni lyasoloka kafwe mapapa 7,000 muMbimbiliya. * MujiMbimbiliya jajivulu lijina lyaKalunga valifumisamo nakushishisamo vulukiso yakufwana nge “Mwata.”

 Vishinganyeka vyakuhenga: Kalunga Wangolo Josena kasakiwa kupwa nalijinako.

 Muchano: Kalunga ahwiminyine vaka-kusoneka Mbimbiliya vazachise lijina lyenyi mapapa kakavulu, nakulweza nawa vaka-kumulemesa valizachise. (Isaya 42:8; Yowele 2:32; Malaki 3:16; Wavaka-Loma 10:13) Kalunga ahungilenga vapolofweto vamakuli vaze valingishilenga vatu valitwamine kuzachisa lijina lyenyi.—Yelemiya 23:27.

 Vishinganyeka vyakuhenga: Kweseka nachisemwa chavaYuleya, lijina lyaKalunga vatela kulifumisa muMbimbiliya.

 Muchano: Numba tuhu vaka-kusoneka vavaYuleya vakanyinenga kuvuluka lijina lyaKalunga, oloze kavalifumishile mujiMbimbiliya javoko. Shikaho Kalunga kasaka tukavangizenga visemwa vyavatu vize vyalimbalaka najishimbi jenyiko.—Mateu 15:1-3.

 Vishinganyeka vyakuhenga: Lijina lyaKalunga kavatela kulizachisa muMbimbiliyako, mwomwo vatu kavatachikiza mwakulivulukila kanawa muchiHepeleuko.

 Muchano: Vishinganyeka kana vyasolola nge Kalunga asaka vatu vaze veji kuhanjikanga malimi akulisezaseza vavulukenga lijina lyenyi mujila yoyimwe. Chipwe ngocho, Mbimbiliya yasolola nge vaka-kulemesa Kalunga vakushikulu vaze vahanjikilenga malimi akulisezaseza, vavulukilenga lijina kana mujila yakulisezaseza.

 Chakutalilaho chimwe shina chaMuka-kuyula wavaIsalele Yoshuwa. Vaka-kulishitu vamulikulukaji lyamyaka lyakulivanga vavulukilenga lijina lyenyi ngwavo Yehoh·shuʹa, kaha vaze vahanjikilenga chiHelase valivulukilenga ngwavo I·e·sousʹ. Mbimbiliya yasolola nge lijina lyaYoshuwa lyamuchiHepeleu lize valumuna muchiHelase, yasolola nge vaka-Kulishitu vamulikulukaji lyakulivanga vakavangijile vulukiso yize vazachishilenga vatu mulilimi lyavo halwola luze.—Vilinga 7:45; WavaHepeleu 4:8.

 Lundongi lwolumwe tunahase kuluzachisa nahakwalumuna lijina lyaKalunga. Chuma chachilemu chikuma shina kutachikiza haze lyatela kupwa lijina lyaKalunga muMbimbiliya, keshi kutachikiza kaha mwakulivulukilako.

^ Tyndale asonekele lijina “Iehouah” mumikanda yitanu yamuMbimbiliya yize asonekele. Kutwala muze lilimi lyaChingeleshi lyalumukile, kaha nalijina lyaKalunga valisonekele jino mweka. Chakutalilaho mu 1612, Henry Ainsworth asonekele mulilimi lyaChingeleshi ngwenyi “Iehovah” mumukanda waJisamu wosena. Jino omu asononwene mukanda kana mu 1639, lijina kana alisonekele ngwenyi “Jehovah.” Chochimwe nawa, kuheta mu 1901, vaka-kwalumuna vaze valowele Mbimbiliya yaAmerican Standard Version, vasonekele ngwavo “Jehovah” hajivesi haze hapwile lijina lyaKalunga muvisoneka vyachiHepeleu.

^ Mukanda waNew Catholic Encyclopedia, Second Edition, Volume 14, lifwo 883-884 wamba ngwavo: “Omu mwahichile lwola kufuma haze myaka yaundungo yakumine, lijina Yahweh vaputukile kulimona kupwa lyalilemu chikuma nakuputuka kulishishisa hamazu akufwana nge ADONAI chipwe ELOHIM.”

^ Nge muli nakusaka mijimbu yayivulu, kaha talenu vihande vyakuhakilako A4, muMbimbiliya yaVisoneka vyaKaye Kakahya haze hatwama mutwe wakwamba ngwavo, “Lijina lyaKalunga muVisoneka VyachiHepeleu.”

^ Talenu nawa mukanda wamuChingeleshi waTheological Lexicon of the Old Testament, Volume 2, lifwo 523-524.