Ir al contenido

¿Ndáa ta̱ kúú Jehová?

¿Ndáa ta̱ kúú Jehová?

Ña̱ káʼa̱n Biblia xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo

 Ña̱ Biblia káʼa̱nña xa̱ʼa̱ Jehová ña̱ kúúra Ndióxi̱ ta̱ nda̱a̱, ta̱yóʼo kúú ta̱ i̱xava̱ʼa ndiʼi ña̱ʼa (Apocalipsis 4:11). Ta̱ profeta Abrahán, ta̱ Moisés ta saátu ta̱ Jesús xi̱ndasakáʼnuna Jehová (Génesis 24:27; Éxodo 15:1, 2; Juan 20:17). Su̱ví Ndióxi̱ iin kuití na̱ ñuu kúúra, chi kúúra Ndióxi̱ nu̱ú iníísaá ñuyǐví (Salmo 47:2).

 Ña̱ Biblia káʼa̱nña xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ ña̱ naníra Jehová, ta iinlá ta̱yóʼo kúú ta̱ naní saá (Éxodo 3:15; Salmo 83:18). Ki̱vi̱ra va̱xiña ti̱xin tu̱ʼun hebreo ña̱ kúni̱ kachi “xa̱a̱ra koora”. Sava na̱ káʼvi va̱ʼa káchina ña̱ ki̱vi̱ra kúni̱ kachiña “kivi keʼéra nda̱a̱ ndáaka ña̱ kúni̱ miíra”. Ta ña̱ ndixa kúúva ña̱yóʼo saáchi Jehová kúú ta̱ i̱xava̱ʼa ndiʼi ña̱ʼa ta sáxi̱nura ndiʼi ña̱ kúni̱ra (Isaías 55:10, 11). Ña̱ Biblia chíndeétáʼanña xíʼinyó ña̱ kunda̱a̱-iniyó ndáa ki̱ʼva íyo Jehová, ta ña̱ sákuaʼa va̱ʼayó xa̱ʼa̱ kúú ña̱ kúʼvi̱ní-inira xínira miíyó (Éxodo 34:5-7; Lucas 6:35; 1 Juan 4:8).

 Ki̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ tu̱ʼun hebreo káʼyi̱ña xíʼin ku̱mí letra ña̱ naní Tetragrámaton (‏,‏(יהוה ta ña̱yóʼo kúú letra YHWH, ta tá sándaya̱ʼanaña tu̱ʼun sáʼán kúúña Jehová. Ni kǒo kúnda̱a̱ káxi iniyó ndáa ki̱ʼva xi̱ka̱ʼa̱nna ña̱yóʼo tu̱ʼun hebreo, na̱ káʼa̱n tu̱ʼun sáʼán xa̱a̱ ku̱a̱ʼáníva tiempo káʼa̱nna xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ ña̱ naníra Jehová. Nu̱ú siʼna ki̱xi ki̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ tu̱ʼun sáʼán kúú nu̱ú Salmos ta̱ Juan de Valdéz, ña̱ na̱kuva̱ʼa tá ku̱i̱ya̱ 1537. a

¿Nda̱chun va̱ása kúnda̱a̱-iniyó ndáa ki̱ʼva xi̱ka̱ʼa̱nna ki̱vi̱ Ndióxi̱ tu̱ʼun hebreo ña̱ ni̱xi̱yo xi̱naʼá?

 Tu̱ʼun hebreo ña̱ xi̱kaʼyína tá xi̱naʼá kǒo vocal níxikaʼyína xíʼinña, soo tá káʼvinaña ku̱a̱ʼa̱nna miína xi̱ndachika̱a̱ vocal xíʼinña. Soo tá ni̱xi̱nu ña̱ Escrituras Hebreas (á ña̱ Antiguo Testamento), sava na̱ judío xi̱ndakanixi̱nína ña̱ va̱ása va̱ʼa ka̱ʼa̱nna ki̱vi̱ Ndióxi̱. Tá xi̱kaʼvina iin texto nu̱ú va̱xi ki̱vi̱ Ndióxi̱, xi̱nasamana ña̱yóʼo ta xi̱ka̱ʼa̱n kuitína “Táta” á “Ndióxi̱”. Tá xa̱a̱ ni̱ya̱ʼa tiempo, ndiʼina kixáʼa kándíxana ña̱yóʼo, ña̱kán na̱ndósóna ndáa ki̱ʼva xi̱ka̱ʼa̱nna ki̱vi̱ Ndióxi̱. b

 Savana ndákanixi̱nína ña̱ “Yahweh” (“Yahvé”) xi̱ka̱ʼa̱nna ki̱vi̱ Ndióxi̱, soo savatuna káʼa̱nna ña̱ síínva xi̱ka̱ʼa̱nna ki̱vi̱ Ndióxi̱. Nu̱ú Rollo ña̱ mar Muerto nda̱ni̱ʼína iin táʼví loʼo ña̱ Levítico ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tu̱ʼun griego ta nu̱ú ña̱kán xi̱kachiña “Iao”. Savatu na̱ griego na̱ xi̱ndoo tiempo xi̱naʼá káʼa̱nna ña̱ siaʼa xíniñúʼu ka̱ʼa̱nna ki̱vi̱ Ndióxi̱: “Iaé”, “Iabé” á “Iaoué”, soo va̱ása kúnda̱a̱-iniyó á ndixa ña̱yóʼo kúú ki̱ʼva ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna ki̱vi̱ Ndióxi̱ tu̱ʼun hebreo ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna xi̱naʼá. c

Ña̱ ndákanixi̱ní savana xa̱ʼa̱ ña̱ va̱xi ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱ú Biblia

 Ña̱ ndákanixi̱nína: Biblia nu̱ú va̱xi ki̱vi̱ Ndióxi̱ “Jehová”, va̱xiña chi mií na̱ i̱xava̱ʼaña nda̱chinúunaña.

 Ña̱ nda̱a̱: Ki̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tu̱ʼun hebreo, ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ xíʼin ku̱mí letra ña̱ naní Tetragrámaton, ki̱ʼva 7,000 yichi̱ va̱xiña nu̱ú Biblia. d Soo ku̱a̱ʼání Biblia sa̱kútaʼana ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱úña xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱ miína, ta na̱samanaña ta nda̱chinúu kuitína “Táta”.

 Ña̱ ndákanixi̱nína: Ndióxi̱ ta̱ kúúmií ndiʼi ndee̱ va̱ása xíniñúʼu kooví iin ki̱vi̱ra.

 Ña̱ nda̱a̱: Mií Ndióxi̱ kúú ta̱ xi̱niñúʼu na̱ ka̱ʼyí Biblia ña̱ va̱ʼa ku̱a̱ʼání yichi̱ kaʼyína ki̱vi̱ra nu̱úña, ta káʼa̱nra xíʼin na̱ ndásakáʼnu-ñaʼá ña̱ ná kuniñúʼunaña (Isaías 42:8; Joel 2:32; Malaquías 3:16; Romanos 10:13). Ta nda̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ va̱ása va̱ʼa ke̱ʼé na̱ profeta vatá chi xi̱kuni̱na ña̱ ná nandósó-ini na̱ yiví xa̱ʼa̱ ki̱vi̱ra (Jeremías 23:27).

 Ña̱ ndákanixi̱nína: Xíniñúʼu kundiku̱nyó ña̱ ke̱ʼé na̱ judío ta sakútaʼayó ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱ú Biblia.

 Ña̱ nda̱a̱: Ni va̱ása níxika̱ʼa̱nva na̱ judío na̱ xi̱kuu escriba ki̱vi̱ Ndióxi̱, soo ni saá xi̱chinúuvana ki̱vi̱ra nu̱ú copia ña̱ Biblia ña̱ xi̱keʼéna. Ndióxi̱ va̱ása kúni̱ra ña̱ ná kundiku̱nyó costumbre ña̱ kǒo kítáʼan xíʼin ña̱ kúni̱ra (Mateo 15:1-3).

 Ña̱ ndákanixi̱nína: Ki̱vi̱ Ndióxi̱ va̱ása xíniñúʼu kixiña nu̱ú Biblia saáchi va̱ása kúnda̱a̱ káxi iniyó ndáa ki̱ʼva xi̱ka̱ʼa̱nna ki̱vi̱ra tu̱ʼun hebreo.

 Ña̱ nda̱a̱: Ña̱ káchi na̱yóʼo kúúña, Ndióxi̱ kúni̱ra ña̱ inkáchi ná ka̱ʼa̱n ndiʼiyó ki̱vi̱ra ni nda̱a̱ ndáaka tu̱ʼun káʼa̱nyó. Soo ña̱ Biblia káʼa̱nña xa̱ʼa̱ na̱ xi̱ndasakáʼnu Ndióxi̱ na̱ xi̱ndoo tiempo xi̱naʼá ña̱ su̱ví inkáchi níxika̱ʼa̱nna ki̱vi̱ iin na̱ yiví, chi su̱ví inkáchiví íyo tu̱ʼun ña̱ káʼa̱nna.

 Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ ta̱ Josué, ta̱ xi̱kuu juez na̱ ñuu Israel. Na̱ xi̱ndasakáʼnu Ndióxi̱ na̱ xi̱ndoo tiempo xi̱naʼá, na̱ xi̱ka̱ʼa̱n tu̱ʼun hebreo sana “Yeshúa” xi̱ka̱ʼa̱nna, soo na̱ xi̱ka̱ʼa̱n tu̱ʼun griego xi̱kachina “Iesous”. Ni tu̱ʼun hebreo xi̱kuu ña̱yóʼo, nu̱ú Biblia sa̱ndáya̱ʼanaña tu̱ʼun griego, ta xíʼin ña̱yóʼo kúnda̱a̱-iniyó ña̱ tá xi̱ka̱ʼa̱nna ki̱vi̱ iin na̱ yiví xi̱ka̱ʼa̱nnaña nda̱a̱ táki̱ʼva íyo tu̱ʼun miína (Hechos 7:45; Hebreos 4:8).

 Ta saátu kúu xíʼin ki̱vi̱ Ndióxi̱. Ña̱ xíniñúʼu kundi̱ʼi̱ka-iniyó xa̱ʼa̱ kúú ña̱ ná kixi ki̱vi̱ Ndióxi̱ nu̱ú Biblia, mií nu̱ú xíniñúʼu kixiña, ni va̱ása kunda̱a̱ káxi iniyó ndáa ki̱ʼva xi̱ka̱ʼa̱nna ki̱vi̱ra tu̱ʼun hebreo.

a Ta̱ Juan de Valdés xi̱niñúʼura tu̱ʼun “Iehova” ña̱ sa̱ndáya̱ʼara ki̱vi̱ Ndióxi̱. Tá nása̱ma ki̱ʼva ña̱ káʼa̱nna iin tu̱ʼun, nása̱matu ki̱ʼva ña̱ káʼyína ki̱vi̱ Ndióxi̱. Tá kúú Salmos ña̱ sa̱ndáya̱ʼa ta̱ Bernardino de Rebolledo tá ku̱i̱ya̱ 1661, ta̱yóʼo xi̱niñúʼura tu̱ʼun “Jehova” ña̱ va̱ʼa sa̱ndáya̱ʼara ki̱vi̱ Ndióxi̱. Ña̱ Biblia Scío de San Miguel, ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ ku̱i̱ya̱ 1791, ki̱vi̱ Ndióxi̱ “Iehováh” va̱xiña nu̱ú nota. Ña̱ Biblia Torres Amat ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ ku̱i̱ya̱ 1824, ki̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ va̱xi nu̱ú ña̱yóʼo kúú “Jehovah”, ta nu̱ú ña̱ Reina-Valera ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ tá ku̱i̱ya̱ 1862 káchiña “Jehová”.

b Ña̱ segunda edición ña̱ New Catholic Encyclopedia, volumen 14, página 883 xíʼin 884 káchiña: “Tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo ña̱ ndi̱kóna ñuuna, ki̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ kúú Yahweh ndeéníka ki̱xáʼana íxato̱ʼónaña, xa̱ʼa̱ ña̱kán sa̱ndákoona ña̱ kuniñúʼuna ki̱vi̱ Ndióxi̱ ta ki̱xáʼana káʼa̱nna xíʼinra ADONAI á ELOHIM”.

c Kunda̱a̱ka-iniún xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo nu̱ú táʼví 1 ña̱ folleto Ña̱ táxi yichi̱ nu̱úyó ña̱ va̱ʼa sakuaʼakayó xa̱ʼa Biblia, ña̱ naní “Ki̱vi̱ Ndióxi̱ ña̱ va̱xi nu̱ú Escrituras Hebreoarameas”.

d Koto Diccionario Teológico Manual del Antiguo Testamento, tomo I, columna 970 xíʼin 971.