Iya ua pua Yehova?
Cikumbululo ci ya Hana Mbimbiliya
Yehova ikeye Njambi ua vusunga, Uze ua tangele viuma viose kaha ivene Mbimbiliya. (Ku-Solola 4:11) Ikeye ya lemesele Avilahama, Mosesa na Yesu. (Njenisisi 24:27; Ezundu 15:1, 2; Yoano 20:17) Ua pua Njambi kati ua cimo civunga ca vantu, vunoni ua pua Njambi ua “ha mavu hose.”—Visamo 47:2.
Mbimbiliya ya muesa ngecize lizina lia Njambi ikeye Yehova. (Ezundu 3:15; Visamo 83:18) Lizi liaco lia pua lia ciHevelu kaha lia lomboloka “ku lipuisamo.” Vamo valongisi nguavo lia lomboloka “Ue ku Lingisa Viuma ku Lipuisamo.” Eli lizina lia mu fuila vuino muomu, ikeye ua pua Sakatanga kaha ue ku puisamo vutumbe vueni. (Isaya 55:10, 11) Kaha Mbimbiliya ya tu longesa kati lika lizina lieni, vunoni na vuntu vueni. Ca ku muenako, ya tu longesa via cifua ceni ca kama, cilemo.—Ezundu 34:5-7; Luka 6:35; 1 Yoano 4:8.
Mu Ngangela lizina lia Yehova va litundisa ku masona 4 a ciHevelu יהוה (YHWH). Masona aco va a luka naua nguavo Tetragrama. Ka tu tantekeya vati mpundu va kele na ku tumbula lizina lia Njambi mu ciHevelu. Vunoni Lizina Yehova vaNgangela laza va sua ku lipangesa. Ca ku muenako, lia solokele ha katete mu Mbimbiliya ya Luchazi, ya tuhukile mu 1963. a
Omo lia vika na umo uahi a tantekeya vati va kele na ku tumbuilamo lizina lia Njambi mu ciHevelu?
Laza ciHevelu ka ca kele na vivogal vunoni vikonsoante lika. Vutuhu ngoco, vaHevelu ka va kele na citanga ca ku tanda, muomu va tantekeyele vivogal vika va pangesa ha nkala lizi. Kaha omo visoneka via ciHevelu via huile ku visoneka vamo Yundeya va tendele cimo cizila nguavo: Ku tumbula lizina lia Yehova ca pua vupi. Ngeci mukemuo, mu va kele na ku tanda visoneka via ku lela, hose ha va uanene lizina lia Njambi, va kele na ku tanda nguavo: “Sukulu” ni “Njambi”. Kaha mu ku hita ca miaka, cizila caco ca likulisile mua kama. Ngeci mukemuo, vantu va suvile mua ku tumbuila mpundu lizina lia Njambi. b
Vamo ve ku tumbula lizina lia Njambi nguavo: Yawe vakuavo co ve ku litumbula mueka. Limo lizengununo lia ku mar morto lia kala na mutamba ua levitiku mu ciNgelengu ca laza va kele na ku tumbula lizina lia Njambi nguavo: ‘Iae, I·a·beʹ, na I·a·ou·eʹ. Vunoni ka kuesi vukaleho vua muesa ngecize, aa mazina akeo a va kele na ku tumbula mu ciHevelu ca laza. c
Manguavo ku tuala a lizina lia Njambi mu Mbimbiliya
Linguavo: Vimbimbiliya via pangesa lizina “Yehova” via linga lia ku hakamo.
Vusunga: Masona 4 emanena lizina lia Yehova mu ciHevelu a soloka vintsimbu via ku pua 7.000 mu Mbimbiliya. d Mu viMbimbiliya via vingi va tundisamo lizina lia Njambi na ku hingisamo vinkumbu, ngeci mua: “Sukulu.”
Linguavo: Njambi ua pua mukua ngolo yose kaha ka tondekele lizina limo lika.
Vusunga: Ivene Njambi ua sikile vakua ku soneka Mbimbiliya va pangese lizina lieni vintsimbu via vingi kaha ua sika vakua ku mu lemesa va pangese lizina lieni. (Isaya 42:8; Yoele 2:32; Malakiya 3:16; Loma 10:13) Njambi ua hisile vapolofeto va makuli va lingisile vantu ku suva lizina lieni.
Linguavo: Ku liya na cisemua ca vaYundeya lizina lia Njambi tua pande ku litundisa mu Mbimbiliya.
Vusunga: Cili vene, vamo vaYundeya va vianene ku tumbula lizina lia Njambi, vunoni ka va litundisile mu Vimbimbiliya vi va sonekele. Kaha ambe nga va litundisamo, ca seho ya kama cizango ca Njambi. Ikeye ka tondele tu kave visemua vize ka via litombuele na masiko eni.—Mateo 15:1-3.
Linguavo: Lizina lia Njambi ka lia pandele ku kala mu Mbimbiliya mpundu, muomu na umo uahi a tantekeya vati va kele na ku litumbula mu ciHevelu.
Vusunga: Ku kava linguavo liaco, ci ka tondeka tu vose tu tumbule lizina lia Njambi mu cifua cimo lika, vutuhu tue ku handeka malimi a ku liseza-seza. Vunoni Mbimbiliya ya muesa ngecize ku laza vangamba va Njambi va handekele malimi a ku liseza-seza, kaha va tumbuile naua mazina a viuma mu vinjila via ku liseza-seza.
Ca ku muenako, tu hilulenu lungano lua umo Ngazi ua mu Isaleli ua lizina Yehosua. Vakua Kilistu va katete vaze va handekele ciHevelu va kele na ku mu tumbula nguavo Yehoh·shuʹa. Vunoni vaze va handekele ciNgelengu va kele na ku mu tumbula nguavo I·e·sousʹ. Kaha visoneka via ciNgelengu via pangesa lizina lia Yehosua mu ciNgelengu, vutuhu likelio lia puile lia ciHevelu. Evi via muesa ngecize vakua kilistu va kele na ku kava kalingo-lingo ka ku tumbula lizina lia muntu mu cifua cize ci ve ku litumbuila vantu va vengi mu lilimi liavo.—Vilinga 7:45; VaHevelu 4:8.
Kalingo-lingo kaco tu hasa naua ku ka pangesa mu ku langulula lizina lia Njambi. Ca seho ya kama kati ku tantekeya mpundu vati va tumbuile lizina lia Njambi, vunoni ku lihaka ha vihela viose mu lia pande ku kala mu Mbimbiliya.
a Mbimbiliya ya Luchazi ikeyo ya ku livanga ku tuhuka mu vutuntu, i ve ku pangesa cingi ca vaNgangela. Ya pangesa lizina “Yehova” vintsimbu via vingi mu Visoneka via ciHevelu (Litavasiano lia Laza). Kaha ya lipangesa lumo lika mu Visoneka via ciNgelengu (Litavasiano lia Liha).
b Limo livulu ngualio, mu nima ya imo ntsimbu tunde ha ku patuka ku vundungo, va Isaleli va putukile ku singimika lizina Yahweh mu njila ya ku lifuila. Ngeci va likelele ku lipangesa na ku hakaho “ADONAI ni ELOHIM.”— The New Catholic Encyclopedia, Second Edition, Volume 14, mafo 883-884.
c Linga mu uane mizimbu ikuavo talenu apêndice A4, “O nome divino nas escrituras hebraicas” mu Mbimbliya ya Tradução do novo Mundo.
d Talenu the Theological Lexicon of the Old Testament, Volume 2, mafo 523-524.
Halumo mu Hasa ku Lema Naua Evi
ESSENTIAL BIBLE TEACHINGS
Vuno Njambi ua Kala na Lizina Ni?
Njambi ua kala na vinkumbu via vingi ngeci mua: Mukua Ngolo Yose, Sakatanga, na Muangana. Vunoni lizina lia Njambi lia soloka vintsimbu via ku pua 7.000 mu Mbimbiliya.
VIHULA VIA MBIMBILIYA VI VA KUMBULULA
Njambi ua Kala na Mazina Angahi?
Vantu vavengi ve ku singanieka nguavo mazina a Njambi a pua a engi, ngeci mua ‘Allah,’ ‘El Shaddai,’ ‘Yehova-ile’ na ‘Alefa na Omenga.’ Omo lia vika cifua ci tue ku tumbuilamo Njambi ca kala na seho?