Kansi Yehova Niŵani?
Yankho ya m’Baibolo
Yehova ni Mulungu wa chendi otomolewa m’Baibolo, Nyamalenga wa vinthu vonse. (Chivumbulutso 4:11) Aneneli monga Abulahamu na Mose enzelambila yove, monga ni mwenzechitila Yesu. (Genesis 24:27; Ekisodo 15:1, 2; Yohane 20:17) Yehova ni Mulungu, osati tyala wa ntundu umo wa ŵanthu, koma ni Mulungu wa “chalo chonse.”—Salimo 47:2.
Yehova ni zina ngayo-ngayo ya Mulungu yutomolewa m’Baibolo ndipo zina yamene iyi ni yake yeka tyala. (Ekisodo 3:15; Salimo 83:18) Zina yamene iyi eimasulila kufumila ku mawu a Chiheberi amene otanthuza “kunkhala,” ndipo akaswili anyinji a Baibolo onena kuti zina yamene iyi yutanthauza kuti “Ochitisha Kunkhala.” Tanthauzo yamene iyi yukatijana luweme na udindo wali nawo Yehova monga Nyamalenga komasoti Wokwanilisha volinga vake. (Yesaya 55:10, 11) Baibolo yutiyavyasoti kuiziŵa luweme minkhalidwe ya Yehova makamaka nkhalidwe yake ikulu yamene ni chikondi.—Ekisodo 34:5-7; Luka 6:35; 1 Yohane 4:8.
M’Chingelezi, zina yakuti Yehova imasuliliwa kufumila ku mabii 4 a Chiheberi amene opanamila zina ya Mulungu יהוה (YHWH), mabii amene aŵa otomolewa kuti Tetragrammaton. Olo kuti tuziŵalini mwenzeitomolela zina ya Mulungu m’Chiheberi chakale, koma zina yakuti “Yehova” yenzeziŵika kuyambila kale-kale ngako m’chilaŵilo cha Chingelezi, ndipo ipezeka ulwendo woyamba m’Baibolo yechimasulila William Tyndale m’chaka cha 1530. a
Ndaŵa yanji tuziŵalini mwenzeitomolela zina ya Mulungu m’Chiheberi chakale?
Kale, Chiheberi enzechilemba pokatishila ntchito mabii akulu-akulu ŵeka-ŵeka, enzeikapolini atontho-atontho okatanijilako (monga a, e, i, o, u). Lomba munthu keno oŵelenga Chiheberi enzekwanisha mosavuta kuikamo mabii atontho-atontho oyenelela (monga a, e, i, o, u). Koma olo n’tetyo, Malemba a Chiheberi (“Chipangano Chakale”) pechisilijiwa kulembewa, Ayuda ayakine eyamba kukonkheja chikhulupililo cha wenye chukatijana na vamizimu, chakuti ni kuifya kutomola zina ngayo-ngayo ya Mulungu. Keno oŵelenga mokweja mawu lemba yamene ili na zina ya Mulungu, ove enzeikapo zina ya udindo monga “Ambuya” olo “Mulungu.” M’kupita kwa vyaka, chikhulupililo chamene ichi chiyamba kufalikila ndipo pavuli pake ŵanthu eleka kutomola zina ya Mulungu monga ni mwenzeitomolela kela. b
Ŵanthu ayakine oganiza kuti zina ya Mulungu yenzetomolewa kuti “Yahweh,” ndipo ayakine owona kuti yenzetomolewasoti m’njila ziyakinesoti zosiyana-siyana. Mu Mpukutu wa ku Nyanja Yakufwa wamene uli na chigawo cha buku ya Levitiko m’Chigiriki, ekatishila ntchito zina yakuti Iao potolela mweilembelewa m’Chiheberi chakele. Olemba mabuku Achigiriki oyambilila onenasoti kuti zina yamene iyi yenzetomolewasoti kuti Iae, I·a·beʹ, komasoti I·a·ou·eʹ, koma paliye umboni uwonesha kuti zina yamene iyi enzeitomola chendi teti m’Chiheberi c chakale.
Maganizo ophoniyeka pa nkhani ya zina ya Mulungu m’Baibolo
Maganizo ophoniyeka: Mabaibolo amene emasulila zina ya Mulungu kuti “Yehova” echita yangijilamo zina yamene iyi.
Chendi chake: Mabii 4 a Chiheberi amene opanamila zina ya Mulungu opezeka nthawe zokwana 7.000 m’Baibolo. d Pa vifukwa vakuziŵa ŵeka, ŵanthu emasulila Baibolo anyinji esalula kufumyamo zina ya Mulungu n’kuikamo zina ya udindo monga “Ambuya.”
Maganizo ophoniyeka: Mulungu Wamphamvu zonse ofunikilalini kunkhala na zina yake ngayo-ngayo.
Chendi chake: Mulungu eŵauja yeka ŵanthu enzelemba Baibolo kuti akatishile ntchito zina yake maulwendo masauzande ndipo ofuna kuti ŵanthu ŵala omulambila nawo akoikatishila ntchito zina yamene iyi. (Yesaya 42:8; Yoweli 2:32; Malaki 3:16; Aroma 10:13) Ndipo Mulungu mpaka ezuzula aneneli awenye emene enzefuna kuchitisha ŵanthu kuti ailuŵe zina yake.—Yeremiya 23:27.
Maganizo ophoniyeka: Pokonkheja chinkhalidwe cha Ayuda, zina ya Mulungu yufunika kufumyiwamo m’Baibolo.
Chendi chake: N’chendi kuti alembi ayakine Achiyuda enzekana kutomola zina ya Mulungu. Olo vili tetyo, ove aliye ifumyemo zina yamene iyi m’Mabaibolo ŵawo. Mwa njila iyakine iliyonse, Mulungu ofunalini kuti tikokonkheja miyambo ya ŵanthu yamene yukatijanalini na malamulo ŵake.—Mateyu 15:1-3.
Maganizo ophoniyeka: Zina ya Mulungu osati ikokatishiliwa ntchito m’Baibolo ndaŵa tuziŵalini luweme mwenzeitomolela m’Chiheberi.
Chendi chake: Maganizo amene aŵa owonesha kuti Mulungu oyembekezela kuti ŵanthu olaŵila vilaŵilo vosiyana-siyana akotomola zina yake molingana. Koma olo n’tetyo, Baibolo yuwonesha kuti atumiki a Mulungu amene enzelaŵila vilaŵilo vosiyana-siyana masiku akuvuli, enzetomola mazina ŵawo m’njila zosiyana-siyana.
Chisanzo pa nkhani yamene iyi ni zina ya woweluza wa ku Isiraeli, Yoswa. Pofuna kutomola zina yake, Ayuda amene enzelaŵila Chiheberi mu nthawe ya atumwi sembe enzekwanisha kungotomola zina yamene iyi kuti Yehoh·shuʹaʽ, koma amene enzelaŵila Chigiriki payakine sembe enzekungoitomola tyala kuti I·e·sousʹ. Baibolo yuwonesha mweimasuliliwa m’Chigiriki zina ya Chiheberi ya Yoswa ndipo wamene uyu ni umboni wakuti Akhilisitu enzetomola zina yawo mokatijana na mwenzeitomolela ŵanthu anyinji m’chilaŵilo chawo pa nthawe yamene iyo.—Machitidwe 7:45; Aheberi 4:8.
Mfundo yamene iyi ingakatesoti ntchito pomasulila zina ya Mulungu. Chofunika ngako nikutomolalini zina ya Mulungu ndendende monga ni mwenzeitomolela, koma kuiika mmalo ŵake oyenelela m’Baibolo.
a Tyndale ekatishila ntchito mawu akuti “Iehouah” pomasulila mabuku 5 oyambilila a m’Baibolo. M’kupita kwa nthawe, chilaŵilo cha Chingelezi chichizachinja, ndipo kalembedwe ka zina ya Mulungu kekhalasoti kanyowani. Mwachisanzo, mu 1612, Henry Ainsworth ekatishila ntchito zina yakuti “Iehovah” m’Baibolo yonse yechimasulila buku ya Masalimo. Pa nthawe yechikonzasoti Baibolo yamene iyo mu 1639, yove ekatishila ntchito mawu akuti “Yehova.” Molingana na vamene ivi, emasulila Baibolo ya American Standard Version yamene ifumyiwa mu 1901, ekatishila ntchito zina yakuti “Yehova” mmalo ŵeyenzepezeka zina ya Mulungu m’malemba a Chiheberi.
b New Catholic Encyclopedia Yachiŵili, Voliyomu 14, pa pedji 883-884, ponena kuti: “Nthawe iyakine pavuli pa Ukapolo, zina yakuti Yawe iyamba kuwonewa m’njila yapadela, ndipo ichizayamba kukatishiliwa ntchito mmalo mwa mawu akuti ADONAI olo ELOHIM.”
c Kuti mumvwe vinyinji, onani pa zakumapeto 2, pa mawu akuti, “Dzina la Mulungu M’Malemba Achiheberi,” mu Baibulo la Dziko Latsopano la Malemba Opatulika.
d Onani Theological Lexicon of the Old Testament, Voliyomu 2, pa pedji 523-524.
Mungakondesoti kuwona izi
NSANJA YA MULONDA
Kansi Mulungu ni ŵani?
Kuziŵa Mulungu kuli monga ni sitepe yoyamba yamene ingakuyavyeni kukulisha ushamwali wanu na yove. Kansi mwewo mungachite tyani kuti Mulungu ankhale muyanu?
KUYANKHA MAKONSHO AM’BAIBOLO
Kansi Mulungu Ali na Mazina Angani?
Ŵanthu angaganize kuti Mulungu ali na mazina amene opamikijapo ‘Allah,’ ‘Alefa na Omega,’ ‘El Shaddai,’ na ‘Yehova-Yile.’ N’kofunika kuchiziŵa chatuita kuti Mulungu?