Bzimogeni bzinthu bzimwebzi

Kodi Yahova ni Mbani?

Kodi Yahova ni Mbani?

Bzomwe Bibliya limbalewa

 Yahova ni Mulungu wa cadidi, Mulengi wa bzinthu bzintse. (Cibvumbulutso 4:11) Mpolofeta Abalahamu na Mozeji akhanamata Yahova ninga momwe Jezu akhacitirambo. (Ciyambo 24:27; Kufuluka 15:1, 2; Juwau 20:17) Yahova ni Mulungu lini wa wanthu wakulungama okha, koma Mulungu wa ‘dziko lentse la pantsi.’—Psalymo 47:2.

 Bibliya limbalewa kuti Yahova ni dzina Mulungu ndipo ndiye yekha basi omwe analo. (Kufuluka 3:15; Psalymo 83:18) Iro lidanembedwa mu cihebereu lomwe limbathandauza ‘kukhala’ ndipo adziwi winango ambalewa kuti dzina limweri limbathandauza kuti ‘Iye Ambacitisa Kuti Bzikwanisike.’ Mafalaya yambalatiza kuti iye ni Mulengi wa bzinthu bzentse ndipo ambakwanirisa bzomwe iye ambafuna. (Zaiya 55:10, 11) Bibliya limbatithandiza kudziwa bwino-bwino dzina lakuti Yahova. Mwa ciratizo, iro limbatiuza khalidwe lace likulu lomwe ni lufoyi.—Kufuluka 34:5-7; Luka 6:35; 1 Juwau 4:8.

 Dzina lakuti Yahova ni kusanduluzira kwa cinyungwe, dzinali m’Cihebereu limbanembedwa m’bzinembo bzinai ibzi, יהוה (YHWH) ndipo bzimbacemeredwambo Bzinembo bzinai bza Cihebereu. Ndipo palibe munthu omwe ambadziwa momwe falali likhalewedwera mu cihebereu cakale-kale. Koma dzina lakuti “Yahova” likuphatisidwa basa kuyambira kale-kale mu Cinyungwe ndipo likugumanika m’mabukhu mazinji yomwe yalipo mu cirewedwe cacinyungwe. *

Thangwe ranyi palibe munthu omwe ambadziwa momwe dzina la Mulungu likhalewedwera mu Cihebereu cakale-kale?

 Cirewedwe cacihebereu cakale-kale cikhaphatisa lini basa mavogale koma cikhaphatisa basa kokha makonsowante. Kundolewa bzinembo, munthu ali-wentse omwe akhalewalewa cihebereu akhabvesesa mwakusaya kunesa ndipo akhadziwa kuti aniikha mavogale yaponi kuti akwanise kulewenga. Koma pomwe Bzinembo bza Cihebereu ayai (Cipangano Cakale) cidamala kusandulizidwa, Adjuda winango adacinja bzomwe akhakhulupira, iwo adayamba kuwona kuti n’kuphonyeka munthu kuguma dzina cairo la Mulungu. Pomwe akhawerenga bzinembo mwakukuwa akawona dzina la Mulungu iwo akhacinja dzinalo kumbalilewa kuti ‘Mbuya’ ayai ‘Mulungu.’ Na kupita kwa magole cipfunziso cimweci cidawanda, ndipo kalewedwe ka dzina la Mulungu m’Cihebereu cakale-kale kadanyembereka. *

 Wanthu winango ambakumbuka kuti dzina la Mulungu m’cirewedweci likhalewedwa ‘Yaweh,’ pomwe winango ambalewambo bzinango. Mpukutu wa ku Nyanza Yakufa wakunembedwa m’cigirego, omwe una mafala ya bukhu la Mwambo (Levitiko) dzina la Mulungu lidanembedwa kuti Iao. Kuthimizira pa kanembedwe kamweka, anembi wa Cigirego cakale-kale ambalewambo bza kalewedwe kanango komwe ni Iae,·Iabé na Iaoué. Tenepo mpsakunesa kulewa kuti mu Cihebereu cakale-kale wanthu akhaphatisa basa kalewedwe kakuti akafuna kuguma dzina la Mulungu. *

Bzomwe wanthu ambalewa thangwe ra dzina la Mulungu kugumanika m’Bibliya

 Bzomwe wanthu winango ambalewa: Dzina lakuti “Yahova” likhagumanika lini m’bzinembo bzikuyambirira bza m’Bibliya.

 Cadidi: Dzina la Mulungu mu Bzinembo bzinai bza Cihebereu limbagumanika m’Bibliya maulendo pafupi-fupi 7.000. * Tsono mabibliya mazinji yomwe yasandulizidwa mukugumanika lini dzina la Mulungu m’mbuto mwace mukugumanika dzina la ulemu, ninga “Mbuya.”

 Bzomwe wanthu winango ambalewa: Mulungu ngwamphanvu-zentse, tenepo iye an’funikira lini kukhala na dzina kuti akhale wakusiyana.

 Cadidi: Mulungu caiyeyo adauza anembi wa Bibliya kuti anembe dzina lace kazinji kentse m’Bibliyamo. Ndipo iye ambalewambo kuti wanthu omwe ambamunamata an’funika kuphatisa basa dzina lace. (Zaiya 42:8; Djoweri 2:32; Malakiya 3:16; Waroma 10:13) Mulungu adatsimula apolofeta wakunama omwe akhayezera kuyebwesa wanthu dzina lace.—Jeremiya 23:27.

 Bzomwe wanthu winango ambalewa: Pakufuna kutewezera mtemo wa Adjuda, bzingakhale bwino kucosa dzina la Mulungu m’Bibliya.

 Cadidi: N’cadidi kuti Adjuda winango omwe akhakopiyari Bzinembo akhafuna lini kuguma dzina la Mulungu, koma iwo alibe kucosa dzinalo m’makopiya yawoyo. Na tenepo, Mulungu ambafuna lini kuti ifepano timbatewere mitemo ya wanthu yomwe ingatitazise kubvera malamulo yace.—Mateu 15:1-3.

 Bzomwe wanthu winango ambalewa: Dzina la Mulungu lin’funika lini kunembedwa m’Bibliya thangwe palibe munthu omwe akudziwa kalewedwe caiko ka mu Cihebereu cakale-kale.

 Cadidi: Wanthu ambalewa bzimwebzi thangwe ra makumbukidwe yomwe yambalewa kuti Mulungu ambafuna kuti wanthu wentse ambalewe dzina lace mu njira ibodzi-bodzi bziribe basa kuti wanthuwo ambalewa cirewedwe ciponi. Koma Bibliya limbalewa kuti atumiki wakale-kale wa Mulungu akhalewalewa bzirewedwe bzakusiyana-siyana, tenepo akhambalewambo madzina caiyiyo mwakubverana na bzirewedwe bzawobzo.

 Onani bza dzina la Djosuwe, omwe akhali muyeruzi wa Jirayeri. Akristau wa m’magole dzana yakuyambirira omwe akhambalewalewa Cihebereu dzinali akhalilewa kuti Yeoshúa. Koma omwe akhambalewalewa Cigirego dzinali akhalilewa kuti Iesoús. Tenepo dzina la Djosuwe m’Bibliya limbasanduliziridwa mwakubverana na cirewedwe. Bzimwebzi bzikulatiza kuti Akristau akhaphatisa basa madzina caiyiyo mwakubverana na bzirewedwe bzawo.—Mabasa 7:45; Wahebereu 4:8.

 Bzimwebzi ndibzo bzomwe bzimbacitika pakusandulizira dzina la Mulungu. Cinthu cakufunika kwene-kwene ni kucita lini nyongo kuti tidziwe momwe dzinali likhalewedwera kale-kale, koma ni kucita ciri-centse kuti ligumanike m’Bibliya.

^ Bibliya lakuyamba kusanduliziridwa m’Cipwitikizi la Almeida, dzina la Mulungu likugumanika kazinji-kentse mu kanembedwe aka “JEHOVAH,” mungaligumane mu Bibliya lomwe lidacosedwa mu 1693, ndipo lidadzadindidwa pomwe mu 1870. Bungwe la anyakusandulizira la Versão Brasileira (1917) lidawona kuti bziri bwino kuphatisambo basa “Jehovah,” ndipo Bibliya lomwe lidacosedwa mu 2010 adacinja aciikha “Yahova.” Bzimwebzi ndibzo bzomwe bzidacitika mu bzirewedwe bzinango. Mwa ciratizo, dzina cairo la Mulungu mu Cingerezi limbagumanika mu Bibliya lomwe lidacosedwa mu 1530, mu Bibliya lakusandulizira la Pentateuco de William Tyndale. Iye adaphatisambo basa “Iehouah.” Na kupita kwa nthawe, cirewedwe cidacinja ndipo kanembedwe ka dzinali kadacinjambo.

^ A New Catholic Encyclopedia (Nova Enciclopédia Católica), volume 14, pa matsamba 883-884 pambati: “Pomwe padapita nthawe kucokera pomwe ukapolo budamala, dzina lakuti Yahweh lidayamba kuwonadwa kukhala lakupambulika, ndipo padayambika pomwe kucinjidwa dzinali mbuto mwace padaikhidwa fala lakuti ADONAI ayai ELOHIM.”

^ Kuti mudziwe bzinango, onani nkhani zakuthumizira A4, O nome divino nas Escrituras Hebraicas, mu Bibliya la Tradução do Novo Mundo da Bíblia Sagrada.

^ Onani Theological Lexicon of the Old Testament (Léxico Teológico do Velho Testamento), volume 2, matsamba 523-524.