Lendá lá ɔwɔmbɔ w'akambo

Yehova oyɛnde na?

Yehova oyɛnde na?

Nsakiso kɛ Bible

 Yehova oyɛnde nde Ndjambe kɛ nsɔsɔlɔ kelá Bible, Ontongi wɔ nkete nkfumɔ. (Ndjiso 4:11) Ɛprɔfɛtɛ Abrahama nya Mɔsɛ wɔtɛmɔlaki, etengo Yeso. (Ewangelo 24:27; Eposelo 15:1, 2; Djɔanɛ 20:17) Nde alekɔ Ndjambe, apalekɔ ngo le anto amɔtshi, koko ‘kɛ looko l’otondo,’​—Yeembo 47:2.

 Yehova nde ɛtɔyi kɛ djiina djɛ Ndjambe djɛ ndatisoyɛ la Bible. (Eposelo 3:15; Yeembo 83:18) Djeyɛwɔ nde má itepela imɔtshi yɛmá Hebero yesakisola ‘ndjalaka’ edjinge efula kɛ andjewi y’enkanda nyɛnyɛka ambɔ djiina djɛsɔ nsakisolaka “Nde nanghaka djɛ ndjala.” Nsakiso kɛsɔ ndjɛlamaka lá kɛnɛ kenangha Yehova lá wopo w’oyɛnde Ontongi edjinge kanga lokotshɛ alaka wande. (Izaya 55:10, 11) Bible ntokotshɛ́ka lonkina djɛ ndjewa Onto w’olekɔ m’ɔkɔngɔ wɔ djiina Yehova, peka peka djekeka djɛnde djeleka ntepela ente ngandji.​—Eposelo 34:5-7; Luka 6:35; 1 Djɔanɛ 4:8.

 Djiina Yehova oyɛwɔnde nkadjimwelo kɛ Anglɛ kɛ djiina djɛ Ndjambe djeyɛ má alɛta anɛyi wa Hebero wanɛ יהוה (YHWH), wetawɔ ambɔ Tetragramɛ. Topewe lá djɔ wopo wɔ yetaka djiina djɛ Ndjambe lá otepela wɔ Hebero wɔ ntondo. Koko, djiina Yehova dekɔ l’ɔkɔndɔ w’otale efula lá Anglɛ, ntondo ntondo djeposaka lá Bible djɛ William Tyndale djekadjimwamesá lá 1530. a

Lamo wopo w’etawɔ djiina djɛ Ndjambe yopewama lá otepela wɔ Hebero wɔ yatepelaka ntondo?

 Otepela wɔ Hebero wɔ l’etsho wɛ ntondo wotafunamaki lá avwayɛlɛ, yakambaka ngo la ankɔnsɔnɛ. Antangi watepela Hebero wakokaki ipa l’okakasano ndjila avwayɛlɛ ikoka. Koko, m’ɔkɔngɔ wɔ Afunelo welá Hebero (“Tɛstama kɛ Ntondo”) nshiyɛ mfunama, ase Juda amɔtshi wayoyalaka la tokanyi tɔ wɔma tɔ ambɔ alekɔ nyɛtshi numola djiina djɛ Ndjambe. Winá wɔ yawalaka la djoyi djɛ wolo afunelo walekɔ la djiina djɛ Ndjambe, iwɔ wimɛki ko wilaki totepela ntonkina etengo “Nkfumi” kana “Ndjambe.” L’ila k’ɛnɔnyi nkama, tokanyi tɔ wɔma tɔsɔ totatshanghanaki ngo ntatshanghana ko yopo yɛ yetaka djiina djɛ Ndjambe ntondo yetateyɛka mvungama. b

 Anto amɔtshi watateyɛka nkanela ambɔ etakawɔ djiina djɛ Ndjambe nde “Yahweh,” kó ankina yaposɛká topo totshikitanyi. Ɔwɔmbɔ ɔmɔtshi wɔ Ndjale Kembovɔ wolekɔ la ndambo k’afunelo wa ase Lewi lá Grɛkɛ ndjɛdjɛka djiina mɔtshi dj’etawɔ ambɔ Iao. Ntondo ntondo amfunyi wa Grɛkɛ wɛnyɛki yopo yɛ ndjata Iae, I·a·beʹ, edjinge I·a·ou·eʹ, koko lako kaanga yopo imɔ l’anteyi kɛ topo tonkfumɔ tonyi tokokawɔ nyɛnyɛ ambɔ yopo yɛkɔ ndeke yakambaka la yɛkɔ lá Hebero kɛl’etsho wɛ ntondo. c

Tokanyi tɔpɔlɔ lá kɛnɛ kelendana la djiina djɛ Ndjambe lá Bible

 Ikanyi yɛ pɔlɔ: Nkadjimwelo djekamba la “Yehova” wakfɛka djiina djɛsɔ.

 Nsɔsɔlɔ: Itepela yema Hebero yesakisola djiina djɛ Ndjambe ntepela ente Tetegramɛ ntanemaka la Bible mbala 7 000. d Nkadjimwelo efula wimɛki l’onkonda djiina djɛ Ndjambe ko wahɛnyɛka la lokómbó lɔ lowandji etengo “Nkfumi.”

 Ikanyi yɛ pɔlɔ: Ndjambe kɛ Nkfulu-Inkfumɔ apelekɔ la djoni djɛ ndjala la djiina mɔ.

 Nsɔsɔlɔ: Ndjambe nyɔmɛlɛ ndeke lotshindisa amfunyi yɛ Bible djɛ nkamba la djiina djɛnde nunu djɛ mbala, la koko nde nyɔmɛlɛ ndeke lɔlɔndjɛ anto wɔɔtɛmɔla djɛ nkamba la djiina djɛnde. (Izaya 42:8; Yɔwɛlɛ 2:32; Malaki 3:16; Ɔrɔma 10:13) La nsɔsɔlɔ, Ndjambe apakɔpaka kaanga ndambo daambi ɛprɔfɛtɛ w’engolo wananghaki la wolo djɛ anto mvungɛ djiina djɛnde.—Jɛrɛmi 23:27.

 Ikanyi yɛ pɔlɔ: Lá nkilika ɛlɛmbɛ w’ase Juda, djiina djɛ Ndjambe ladjɛ ndjimɔ má Bible.

 Nsɔsɔlɔ: Lá nsɔsɔlɔ amfunyi imɔtshi yɛ ase Juda watonaki numola djiina djɛ Ndjambe. Koko, watalumola djiina djɛkɔ má wa kɔpi yɛwɔ yɛ Bible. Ndjambe apakɔpɛ, kaanga la nkambo mɔ, iso nkilikaka ɛlɛmbɛ wɛ wana w’anto wepalɔndɛ ɛlɛmbɛ wɛnde.—Mateo 15:1-3.

 Ikanyi yɛ pɔlɔ: Djiina djɛ Ndjambe tákoká nkambema la Bible ladjikɛnde watewaki wopo wɔ ndjeta djiina djɛkɔ lá Hebero.

 Nsɔsɔlɔ: Ekanedji kɛ yimba kɛ nghɔsɔ nyɛnyɛka ngo ngete Ndjambe ndɔmbaka ante anto watepelá etepela wetshikitanyi wangeta djiina djɛnde ngo wopo ɔmɔ. Koko, Bible nyɛnyɛka ante enkambi wɛ Ndjambe wɛl’etsho wɛ ntondo watepelaki etepela wetshikitanyi wɛ yetaka wiina lá topo totshikitanyi.

 Ndjɔmbɔmba, kolenda isushi yɛ ose Isariyɛlɛ Yoshua. Akristo wal’ɛtɛndɔ kɛ ntondo watepelaki Hebero wakokaki ndjeta djiina djɛnde ambɔ Yehoh·shuʹaʽ, kó ankina watepelaki Grɛkɛ wakokaki ntepela ambɔ I·e·sousʹ. Wopo wɔ nkadjimwelo kɛ Grɛkɛ kɛ djiina djɛ Yoshua djeyɛ má Hebero yafunama lá Bible, nyɛnyɛka djɛ Akristo wakilikaki la djɔ ngo wopo wɔ yetaka wiina lá etepela wɛwɔ.—Elemo 7:45; Hebero 4:8.

 Nkoka ndjala ngo wopo wɔk’ɔmɔ ndeke yananghe djɛ nkadjimola djiina djɛ Ndjambe. Nkambo djɛ djonyi deka wopo wɔ yetaka djiina djɛ Ndjambe nde yasɔnɛ djɛ ndjila djiina djɛsɔ l’idjena yɛnde yekoka lá Bible.

a Tyndale akambaka la “Iehouah” lá nkadjimwelo kɛnde lá enkanda etano wɛ ntondo wɛ Bible. L’ilá k’etsho, otepela wɔ Anglais wombotshikitana, edjinge wopo wɔ ndjeta djiina djɛ Ndjambe koko wombotshikitana. Ndjɔmbɔmba, lá 1612, Henry Ainsworth akambaka la “Iehovah” lá ekadjimwelo kɛnde k’otondo kɛ onkanda wɔ Teembo. Winá wɔ ndokalɔka ndɔlɔngɔsɔla nkadjimwelo kɛkɔ kɛsɔ lá 1639, nde akambaka la “Jehovah.” Wopo wɔk’ɔmɔ, ankadjimodji yɛ ekadjimwelo kɛmɔsthi kɛ Bible kɛ yetaka ambɔ American Standard Version, keposisá lá 1901, wakambaka la “Jehovah” lá todjena tɔ yɛnaka djiina djɛ Ndjambe lá afunelo w’ase Hebero.

b Nouvelle Encyclopédie Catholique, Deuxième Édition, Vɔlimɛ 14, nkishi 883-884, ntepelaka ante: “Winá ɛmɔtshi m’ɔkɔngɔ wɔ ekomo k’Olotshi, djiina Yahweh djewangaka ndɔsama la dilɛmɛlɔ djetshikitanyi, ko ekfumbo kɛ nyimɛka djiina djɛsɔ ko ndjilaka totepela ADONAI kana ELOHIM” ketateyɛka nyɛnama

c Djɛ ndjewa akambo efula, lenda apandisɛ A4, “Djiina djɛ Ndjambe lá Afunelo welá Hebero,” lá Bible—Ekadimwelo k’andja w’oyoyo.

d Lenda le lexique théologique de l’Ancien Testament, Vɔlimɛ 2, nkishi 523-524.