Skip to content

Yehova Naani?

Yehova Naani?

Kyasuko kya Bibilia

 Yehova i Leeza wa kisinka azimbwilue mu Bibilia, kabili wene i waabumbile bintu byonse. (Nfyulo 4:11) Kabika Abrahamu ni Musa, baali bamupupa wene; ni Yesu ni wene, waamupupile. (Kutendeka 24:27; Kufuma 15:1, 2; Yoane 20:17) Wene, te Leeza wa kikundi sie kimo kya bantu, inzi ni Leeza wa bantu bonse bali pa kyalo.​—Malumbo 47:2.

 Bibilia ili yalangilila nangue, Yehova i liina lya bunke lyakue Leeza. (Kufuma 3:15; Malumbo 83:18) Lelio liina, lifumine mu mulandu (ao verbe) wa Kiebrania uli ni mana ya “kwaluka.” Bantu bengi basambiliile Bibilia, bali balanda nangue lelio liina mana yakue “Ali Walengia Kwaluke.” Bobo bulondolozi, bwalangilila bwino miilo yakue Yehova, pantu wene i Kabumba kabili olia Ali Wafikilizia kelia kyakebele. (Isaya 55:10, 11) Kabili, Bibilia ili yatukwasia kumana Mibele yakue Yehova, asa mibele yakue ikata sana ya ntono.​—Kufuma 34:5-7; Luka 6:35; 1 Yoane 4:8.

 Yehova i liina lyakue Leeza lipilibwilue mu Kitaabua kufuma mu Kiebrania. Mu Kiebrania lili lyaleembua na ezi erufi ina: יהוה (YHWH), ili yakuutua nangue Tetragramatoni. Nsomeno ya liina lyakue Leeza nga vibabanga bazimbula mu Kiebrania kiine lwa kale, te imanikile. Inzi, Liina “Yehova,” lyakita miaka ingi lyali mukubombiiwa mu ndimi ingi. Lelio liina, lyaamwenekele mara ya kwanza mu Kingereza mu mpilibulo ya Bibilia yakue William Tyndale ya mu 1530. a

Juu ya ki liina lyakue Leeza te limanikile vilibanga lyazimbulua mu Kiebrania kiine kya kale?

 Kiebrania kya kale, kibanga kyaleembua bila mwali erufi ili yafumia lizui (nga evelia: a, e, i, o, u), kibanga kyaleembua sie na erufi isizi kufumia lizui (nga evelia: b, c, d, f . . .). Muntu amanine kusoma Kiebrania, waali wabiika erufi ili yafumia lizui pa fwasi papalile kubiikwapo erufi ili yafumia lizui. Inzi, kisia Malembo a Kiebrania (“Kipingo kya Kale”) kupua kuleembua, Bayuda bange, baaitabiziizie mawazo a kulanda nangue ni kilubo kuzimbula liina lya bunke lyakue Leeza. Musita ubabanga basoma na lizui likata lilembo lilimo liina lyakue Leeza, babanga balifumyapo ni kubiikapo liina nga evelia “Mulopue” ao “Leeza.” Mu kupita kwa myaka, azo mawazo a kufumia liina lya bunke lyakue Leeza asalangheene; ku mwinsio ni nzimbwilo ya kale ya liina lyakue Leeza, yazeza. b

 Bantu bange, bali balanda nangue liina lyakue Leeza libanga lyazimbulua nangue “Yahweh.” Inzi, ni bange bali balanda nangue libanga lyazimbulua sie namuna inge. Kitabu kimo kya kukunzua kelia kyaapatilue mu Lyezi lya Mukele, kilimo ni seemu ya kitabu kya Balawi yaleembelue mu Kigiriki, yapilibwile liina Iao. Bakaleemba ba kale ba Kigiriki, ni bene baalandile nangue lelio liina kunti lyazimbulua nangue Iae, I·a·beʹ, ni I·a·ou·eʹ. Inzi, pa ezio nzimbwilo yonse, te pali ata imo itabiziiziwe nangue i ibanga yabombiiwa mu Kiebrania kya kale. c

Mawazo asili a kisinka ali alanda bantu bange palua liina lyakue Leeza lili mu Bibilia

 Mawazo asili a kisinka: Mpilibulo elia ili yabombia liina “Yehova” yaongeziiziemo lelio liina.

 Kisinka: Mu Bibilia ya lulimi lwa Kiebrania, liina lyakue Leeza lyaleembelue mu Tetragramatoni, lilimo mara elufu saba (7 000) evi. d Ma mpilibulo engi, aafumiizie nabufue liina lyakue Leeza, ni pa ezio fwasi, pabiikua liina lya mukinzi nga evelia “Mulopue.”

 Mawazo asili a kisinka: Leeza Wa Maka Onse tali na lazima ya kuya wali ni liina lya bunke.

 Kisinka: Leeza mwine waabatungulwile bantu baalia baaleembele Bibilia babombie liina lyakue mara ingi sana. Kabili, ali wabalanda bantu baalia bali bamupupa baye babombia liina lyakue. (Isaya 42:8; Yoeli 2:32; Malaki 3:16; Baroma 10:13) Kakiine, Leeza waabasasiliile bakabika ba bufi baalia babanga balengia bantu balabe liina lyakue.​—Yeremia 23:27.

 Mawazo asili a kisinka: Kukoonkana ni vilandile tubelela twa Bayuda, liina lyakue Leeza lipalile kufumiiwa mu Bibilia.

 Kisinka: Kulanda kisinka, bakaleemba bange Bayuda baali bakaana kuzimbula liina lyakue Leeza. Inzi, liina lyakue Leeza, te baalifumizyemo mu ma kopi abo a Bibilia. Anzia evio, Leeza tezi kutona fwefue tukonke tubelela twa bantu tolia tupuseene ni malaizio akue.​—Mateo 15:1-3.

 Mawazo asili a kisinka: Liina lyakue Leeza, te lipalile kubombiiwa mu Bibilia pantu te limanikile kakiine kine libanga lyazimbulua syani mu Kiebrania.

 Kisinka: Aza mawazo, asininkizia nangue Leeza aswapiile bantu baalia bali balanda ndimi yapusene-pusene baye bazimbula liina lyakue mu namuna imo. Inzi, Bibilia ili yalanda nangue bantu baalia babanga bamupupa Leeza musita wa kale, baalia babanga balanda ndimi yapusene-pusene, babanga bazimbula liina lya bunke lyakue Leeza mu nzila yapusene.

 Kwa mufuano, mona ozu zuzi wa Baisraeli ali wakutua Yoshua. Bakristu ba mu miaka mia (100) ya ku ntendeko, baalia babanga balanda Kiebrania, babanga bazimbula liina lyakue nangue Yehoh·shuʹaʽ, inzi baalia babanga balanda Kigiriki babanga balizimbula nangue I·e·sousʹ. Mu Bibilia, muli liina lya Kigiriki lya Yoshua lipilibwilue kufuma mu Kiebrania. Ozo mufuano, walangilila nangue Bakristu babanga babombia meena a bunke nga evelia sie bene ba lulimi vibabanga bakuuta mu lulimi lwabo.​—Miilo ya Batumua 7:45; Baebrania 4:8.

 Lelio lifunde, kunti lyabombiiwa ni palua kupilibula liina lyakue Leeza. Kuliko kwemena sana juu ya kumana sie liina lyakue Leeza vilibanga lyazimbulua lwa kale, kintu kya mana sana ni keki: Kulibwezia liina lyakue Leeza pa fwasi pa lipalile kuya lyali mu Bibilia.

a Tyndale waabombiizie liina “Iehouah” mu bitabu bisano bya ku mwanzo wa Bibilia belia byaapilibwile. Mu kupita kwa nsiku, lulimi lwa Kingereza lwaalulukile ni ndembelo ya liina lyakue Leeza yaalulwilue. Kwa mufuano, mu 1612, Henry Ainsworth waabombiizie liina “Iehovah” mu kitabu kya Malumbo kyaapilibwile. Musita Henry Ainsworth lwaapilibwile kabili kitabu kya Malumbo mu 1639, waabombiizie liina “Jehovah.” Ni baalia baapilibwile Bibilia ya American Standard Version, elia yaapundilue mu 1901, baabombiizie liina “Jehovah” mu ma fwasi abangamo liina lyakue Leeza mu malembo a Kiebrania.

b Kitabu New Catholic Encyclopedia, Kyaafumiiziwe lya Bubili, Volime ya 14, lubali lwa 883-884, kilandile nangue musita fulani kisia Bayuda kufuma ku buzia ku Babiloni mu myaka ya 600-​501 Yesu tanavyalue, liina Yahweh lyaatendekele kukindikua lyaapisiziwe ni mipaka. I kyaalengiizie batendeka kufumyamo lelio liina ni kupyanikamo liina lya mukinzi lya ADONAI ao ELOHIMU.

c Evi umane bingi, mona apandisi A4, ilandile “Jina la Mungu Katika Maandiko ya Kiebrania,” ili mu Biblia​—Tafsiri ya Ulimwengu Mupya.

d Mona kitabu Theological Lexicon of the Old Testament, Volime ya 2, lubali lwa 523-524.