Himani Jehovha?
Hlamulo wa Bhibhiliya
Jehovha i Nungungulu wa lisine, a mutumbuluxi wa Bhibhiliya ni Muvangi wa zvilo zvontlhe. (Kuvhululelwa 4:11) Muphrofeti Abrahama, na Mosi, na Jesu va khozele yena. (Genesisi 24:27; Eksodhusi 15:1, 2; Johani 20:17) Yena a hi Nungungulu wa ntlawa wo kari wa vanhu basi kanilezvi i Nungungulu wa ‘misava yontlhe’. — Lisimu 47:2.
A Bhibhiliya gi a ku Jehovha i vito ga Nungungulu, legi gi lumbako yena yece. (Eksodhusi 3:15; Lisimu 83:18) Gita hi ka vherbho ya ciHebheru yi wulako “kuva zvona”, niku a titlhari to tala ti alakanya lezvaku a vito legi gi wula ku “I Maha Lezvaku Zvi Koteka”. A tlhamuselo lowu wu zwanana khwatsi ni ntiro wa Jehovha kota Muvangi ni Mutatisi wa kungo gakwe. (Isaya 55:10, 11) A Bhibhiliya ga hi vhuna kambe a ku tiva a wumunhu ga Jehovha, nguvhunguvhu a tshamela gakwe ga hombe, ku nga lirandzo. — Eksodhusi 34:5-7; Luka 6:35; 1 Johani 4:8.
A vito Jehovha wuhundzuluseli ga ciTshwa ga vito ga Nungungulu hi ciHebheru, legi gi nga tsaliwa hi 4 wa maletra יהוה (YHWH), ma vitaniwako ku i Tetragrama. A mavitanela ya lisine ya vito ga Nungungulu hi ciHebheru ca kale a ma tiveki. Kanilezvi a vitanela legi gaku “Jehovha” ga kale na gi tirisiwa hi ciTshwa. a
Hikuyini zvi nga tiviwiko lezvi a vito ga Nungungulu gi nga vitanisiwa zvona hi ciHebheru ca kale?
A ciHebheru ca kale ci wa nga tirisi mavhogali, ci wa tsaliwa hi makonsowante basi. A muleri loyi a nga wulawula a ciHebheru i wa zvi tiva ha yece a vhogali legi a nga fanele ku gi tirisa. Andzhako ka loku a Mitsalo ya ciHebheru yi mbhelile (“Testamenta ga Kale”) a vaJudha vo kari va no ngheniwa hi kukholwa ka hava ka lezvaku zvi bihile a ku vitana a vito ga Nungungulu. Loku va lera hi gezu go zwala a mutsalo lowu wu nga hi ni vito ga Nungungulu, va wa vhaleta hi magezu yo kota ku “Hosi” kutani ku “Nungungulu”. Hi kufamba ka malembe, a mukhuwo lowu wa kukholwa ka hava wu no hangalaka niku a mavitanela ya kona ma no lahleka. b
A vokari va alakanya lezvaku gi wa vitaniswa ku “Yahweh”, kuveni a van’wani va nyika mawonela yo hambana. A bhuku go songiwa ga le Bimbini Gofa gi nga ni cipandze ca Levhi hi ciGreki gi hundzulusele a vito ga Nungungulu giku Iao. A vatsali vo sangula va ciGreki vonawu ve a vito ga Nungungulu gi fanele ku vitanisiwa ku Iae, Iabé ni Iaoué, kanilezvi gi hava a vitanela cikari ka lawa gi nga wuliwako hi kutiyileko lezvaku hi gona gi nga tirisiwa ka ciHebheru ca kale. c
Mawunwa xungetano hi vito ga Nungungulu lomu ka Bhibhiliya
Wunwa: A vito “Jehovha” gi wa nga kumeki ka mitsalo yo sangula ya Bhibhiliya.
Lisine: A vito ga Nungungulu hi ciHebheru hi matsalela ya Tetragrama gi kumeka kwalomu ka 7000 wa makhati lomu ka Bhibhiliya. d A wuhundzuluseli go tala gi no su halahala gi susa a vito ga Nungungulu gi gi vhaleta hi cikhundla ca ku “Hosi”.
Wunwa: A zvizi zvi lava ku Nungungulu wa ntamu wontlhe ava ni vito ga yena yece.
Lisine: Nungungulu wutsumbu i pimisele a vatsali va Bhibhiliya lezvaku va tirisa a vito gakwe makhati yo tala nguvhu niku i lava lezvaku lava va mu khozelako va tirisa a vito gakwe. (Isaya 42:8; Joyeli 2:32; Malaki 3:16; Va Le Roma 10:13) Kunene, Nungungulu i kawukile a vaphrofeti va mawunwa lava va nga zama ku maha lezvaku a vanhu va rivakelwa a vito gakwe. — Jeremiya 23:27.
Wunwa: Hi kuya hi mukhuwo wa ciJudha, a vito ga Nungungulu gi fanele ku susiwa lomu ka Bhibhiliya.
Lisine: Lisine lezvaku a vatsali vo kari va vaJudha va wa ala ku vitana a vito ga Nungungulu, kanilezvi va wa nga gi susi ka tikopiya ta Bhibhiliya leti va nga kari va tsala. Zvi laha kubaseni lezvaku Nungungulu a nga lavi ku hi landzela a mikhuwo ya vanhu leyi yi hi hambukisako ka zvileletelo zvakwe. — Matewu 15:1-3.
Wunwa: A vito ga Nungungulu a gi faneli ku tirisiwa lomu ka Bhibhiliya hakuva a zvi tiveki khwatsi lezvi gi nga vitanisiwa zvona hi ciHebheru.
Lisine: A mawonela lawa ma sukela ka maalakanyo ya ku Nungungulu i lava lezvaku a vanhu vontlhe va wulawulako a tirimi to hambanahambana va vitana a vito gakwe hi ndlela yo fana. Kanilezvi a Bhibhiliya gi komba lezvaku a vakhozeli va Nungungulu va cikhatini ca kale, lava va nga wulawula a tirimi to hambana, va wa vitana a mavito hi ndlela yo hambana.
Wona a cikombiso ca vito Joxuwa, a nga hi mulamuli wa le Izrayeli. A maKristu ya zana ga malembe go sangula lawa ma nga wulawula a ciHebheru ma waku Yeoshúa kuveni lawa ma nga wulawula ciGreki ma waku Iesoús. A Bhibhiliya gi tirisa a wuhundzuluseli ga ciGreki ga vito Joxuwa hi ciHebheru; lezvo zvi komba ku a maKristu ma wa vitana a mavito hi kuya hi lezvi zvi nga tolovelekisile zvona ka lirimi labye. — Mitiro 7:45; Mahebheru 4:8.
A tshinya lego ga nayo gi nga tirisiwa laha ka ku hundzulusela a vito ga Nungungulu. A ca lisima nguvhu a hi ku tiva a mavitanela ya kona kanilezvi ku gi cheliwa ka matshamu lawa gi faneleko kuva kona lomu ka Bhibhiliya.
a A khati go sangula legi a vito ga Nungungulu gi nga tirisiwa lomu ka Bhibhiliya hi ciNgiza, kuve ka wuhundzuluseli ga Bhibhiliya ga William Tyndale hi 1530. Tyndale i tirisile a tsalela ga ku “Iehouah” ka wuhundzuluseli gakwe ga ntlhanu wa mabhuku yo sangula ya Bhibhiliya. Hi kufamba ka cikhati, a lirimi la ciNgiza li no cica niku ku no chukwatisiwa a tsalela ga vito ga Nungungulu. Hi cikombiso, hi 1612, Henry Ainsworth i tirisile a tsalela ga ku “Iehovah” ka wuhundzuluseli gakwe gontlhe ga bhuku ga Tisimu. Laha a nga chukwatisa a wuhundzuluseli gakwe hi 1639, i tirisile a tsalela ga ku “Jehovah.” Hi kufanana, a vahundzuluseli va Bhibhiliya ga American Standard Version, legi gi humesilweko hi 1901, gi tirisile a tsalela ga ku “Jehovah” laha a vito ga Nungungulu gi nga kumeka kona ka mitsalo ya ciHebheru.
b A New Catholic Encyclopedia, segunda edição, vholume 14, mapajina 883-884, gi ngalo: “Cikhatanyana andzhako ka ku huma hi wukhumbini, a vito Yahweh gi no sangula ku khomiwa hi ndlela yo hlawuleka niku ku no vhuka a mukhuwo wa ku vhaleta a vito lego hi magezu ADONAI kutani ELOHIM.”
c Kasi u kuma a mahungu man’wani, wona a apendise A4, “Vito ga Nungungulu ka Mitsalo ya ciHebheru”, ka Wuhundzuluseli ga Misava Yiswa ga Bhibhiliya go Basa.
d Wona a Theological Lexicon of the Old Testament, vholume 2, mapajina 523-524.
You May Also Like
ESSENTIAL BIBLE TEACHINGS
Nungungulu i na ni vito?
Nungungulu i ni zvikhundla zvo tala, a ku patsa ni leci caku Nyamintamu, Muvangi, ni Hosi. Kanilezvi a vito ga Nungungulu gi kumbukiwa 7 000 wa makhati ni kuhundza lomu ka Bhibhiliya.
A MURINDZELI
Wa mu tiva Nungungulu ke?
Kasi kuva munghana wa Nungungulu, a zambo go sangula ku mu tiva. U nga mu tivisa kuyini?
ZVIWUTISO ZVI HLAMULIWAKO HI BHIBHILIYA
Mavito mangani a nga nawo Nungungulu?
A vanhu va alakanya lezvaku a mavito ya Nungungulu ma sukela ka ‘Alá’ kala ka ‘El Shaddai,’ ni kusukela ka ‘Jehovha-Jire’ kala ka ‘Alfa ni Omega.’ Hikuyini zvi nga zva lisima a ku tiva lezvi hi mu vitanisako zvona Nungungulu?
TIGONDZO TA BHIBHILIYA
Pima ku gondza Bhibhiliya na hina
Gondzisiwa a Bhibhiliya mahala na mu gondza a cigondzo cin’we hi khati.