Li Jeovae jaʼ li melel Dios chalbe skʼoplal ta Vivliae, li buchʼu la spas skotol kʼusitik oye (Apokalipsis 4:​11). Laj yichʼik ta mukʼ li j-alkʼop Abraan xchiʼuk Moisese xchiʼuk li Jesus eke (Jenesis 24:27; Eksodo 15:1, 2; Juan 20:17). Jaʼ li Dios ta ‹spʼejel balumile›, maʼuk noʼox ta jun lum (Salmo 47:2).

 Li Vivliae chal ti oy sbi stuk li Diose: Jeova (Eksodo 3:​15; Salmo 83:18). Te likem talel ta jpʼel kʼop ta Ebreo ti xi smelolale: «chkʼot ta pasel». Li buchʼutik xchanojbeik lek skʼoplale, xi smelolal chalik li biile: «Jaʼ Tspas Akʼo Kʼotuk ta Pasel». Sta-o ti jech chichʼ albel li Jeovae, yuʼun jaʼ la spas skotol li kʼusitike xchiʼuk ti chkʼot ta pasel yuʼun skotol li kʼusitik tsnope (Isaias 55:10, 11). Li Vivliae tskoltautik ta yojtikinbel lek li stalelaltake, li stalelal mas chakʼ ta ilele jaʼ li kʼanelale (Eksodo 34:5-7; Lukas 6:35; 1 Juan 4:8).

 Li sbi Dios ta ebreo kʼope laj yichʼ jelubtasel ta español kʼuchaʼal Jeova, xi toʼox yelan chichʼ tsʼibael ta chanib letraetik ta Tetragrámaton (יהוה), ti jaʼik li letraetik YHWH. Akʼo mi mu xichʼ naʼel lek kʼu yelan ta alel li biil li ta voʼneal ebreo kʼope, pe kʼalal Jeova xijchiutike, voʼne xa onoʼox jech chichʼ tunesel ta español. Li baʼyel Vivlia laj yichʼ jelubtasel ta españole ti te yichʼoj li sbi Diose, jaʼ li Salmoetik yuʼun Juan de Valdés ti tetik van ta sjabilal 1537. a

¿Kʼu yuʼun ti mu xichʼ naʼel ti kʼu yelan ta alel li sbi Dios ta voʼneal ebreo kʼope?

 Li ta voʼneal ebreo kʼope muʼyuk toʼox tstunesik vokaletik. Jaʼ yuʼun, li buchʼu tskʼel batel jlikuk vune te xa tstikʼ batel stuk. Akʼo mi jech, kʼalal tsuts stsʼibael li Tsʼibetik ta Ebreoe (Pokoʼ Testamento), junantik judaetike lik xchʼunik ti xuʼ kʼusi chopol chkʼot ta stojolalik mi la stabeik ta alel li sbi Diose. Jaʼ yuʼun, kʼalal tskʼelik jun teksto ti bu yichʼoj li sbi Diose ta sjelik, jaʼ xa noʼox chalik «Kajval» o «Dios». Kʼalal echʼ jayibuk sien jabile, ep xa buchʼu lik xchʼunik li kʼusitik taje, jaʼ yuʼun chʼay ta sjolik kʼuxi ta alel li sbi Diose. b

 Oy buchʼutik xi chalik ti kʼu yelan ta alel li sbi Diose «Yahweh» («Yahvé»), pe li junantike chalik ti jelel ta alele. Li ta balbalvunetik laj yichʼ tael ta nab Muertoe, te laj yichʼ tael jtuchʼ li slivroal Levitiko ta griego kʼop ti te lokʼtabil li sbi Diose «Iao ». Junantik jtsʼibajometik ta griego ta mas voʼnee, chalik ti «Iaé», «Iabé» o «Iaoué» ta alele. Pe mu xichʼ naʼel lek mi jaʼ jech ta alel onoʼox li ta ebreo kʼop ta voʼnee. c

Li kʼusi jecheʼ chalik ta sventa sbi Dios ta Vivliae

 Li kʼusi xchʼunoj yantike: Mu stakʼ te xkom ta Vivlia li sbi Diose, yuʼun mu jnaʼtik lek kʼuxi ta alel li ta ebreoe.

 Li kʼusi melele: Li Diose oy ta yoʼonton ti skotol krixchanoetik akʼo stunesbeik li sbie, mu ventauk kʼusi kʼopal chkʼopoj li krixchanoetike. Akʼo mi jech, li Vivliae chal ti yajtuneltak Dios ta mas voʼnee nopem xaʼiik chalik li biiletik ta skʼop stukike.

 Kalbetik skʼoplal li sbi jun jchapanvanej ta Israel ti Josuee. Li yajtsʼaklomtak Kristo ta baʼyel siglo ti chkʼopojik ta ebreoe xuʼ van xi chalike: «Yeshúa», li buchʼutik chkʼopoj ta griegoe «Iesous». Li biil ta ebreo taje, te ta jtatik ta Vivliae ta griego kʼop. Taje jaʼ chakʼ ta ilel ti yajtsʼaklomtak Kristoe, jaʼ jech tstunesik li biiletik jech kʼuchaʼal nopem xaʼiik chkʼopojike (Echos 7:​45; Ebreos 4:8).

 Jaʼ jech li sbi Dios eke, maʼuk mas tsots skʼoplal ti kʼu yelan ta alele. Li kʼusi mas tsots skʼoplale, jaʼ ti teuk ta Vivliae.