Yehova Helie?

SIKA

Yehova Helie?

Etambululo Liembimbiliya

Yehova eye Suku yocili Yembimbiliya haiye Ululiki wovina viosi. (Esituluilo 4:11) Eye wa kala Suku yovaprofeto ndeci, Avirahama, Mose kuenda Yesu. (Efetikilo 24:27; Etundilo 15:1, 2; Yoano 20:17) Yehova a Suku ko lika yocimunga cimue comanu, pole, Suku yo “kilu lieve liosi.” —Olosamo 47:2.

Embimbiliya li situlula okuti, Yehova onduko ya Suku, onduko yaco ya tiamẽla lika kokuaye. (Etundilo 3:15; Olosamo 83:18) Onduko Yehova ya tunda kondaka yo heveru yi lomboloka okuti “o tẽlisa.” Valua Vakuavolandu va tava okuti onduko “Yehova” yi lomboloka okuti “O Tẽlisa Ocipango Caye.” Olondaka viaco vi tiamisiwila kokuaye momo eye wa lulika ovina viosi kuenda olonjanja viosi o tẽlisa ocipango caye. (Isaya 55:10, 11) Ovina Embimbiliya lilongisa catiamẽla ku Yehova via velapo vali okuti onduko yaye yi sule. Ndeci, olio li tu longisa eci catiamẽla kocituwa caye caye ca velapo okuti ocisola. —Etundilo 34:5-7; Luka 6:35; 1 Yoano 4:8.

Onduko ya Suku kelimi lio Heveru יהוה (YHWH), ya pongoluiwa kelimi liumbundu okuti Yehova. Ololetala viaco vikuãla kelimi lio heveru via kũlĩha okuti o Tetragrama. Lomue wa kũlĩha elaka lia suapo lionduko yaco kelimi lio Heveru liosimbu. Pole onduko Yehova yi kuete ulandu walua kelimi liumbundu kuenda yi molẽha Vembimbiliya liatete lia pongoluiwa la William Tyndale 1530. a

Momo lie lomue wa kũlĩha elaka lia suapo lionduko ya Suku kelimi lio Heveru yosimbu

O heveru yosimbu ya enda oku sonehiwa okuti ka yi kuete esinumuĩlo, va kuamaile lika omunga yolondaka. Poku tukula olondaka, omunu una wa vanguile o Heveru wa kĩlĩhĩle esinumuilo a ponduile oku kuama. Pole, noke lioku malusuiwa ovisonehua vio heveru (ale Otestamentu Yale) va yudea vamue va kuama elongiso limue mua kongelele ovihilahila. Ovo va tavele okuti ka ca sungulukile oku tukula onduko ya Suku. Eci va tangaile lolukandi ocinimbu cimue ci kuete onduko ya Suku ovo va enda oku yi piñanya lolondaka ndeci, “Ñala” ale “Suku.” Vokuenda kuotembo elongiso liaco lia li sandula kuenje elaka liosimbu lia pumbiwa. b

Vamue va sima okuti onduko ya Suku ya enda oku tukuiwa lelaka liokuti “Iavé” ale “Yavé”, osimbu okuti vakuavo va eca ovisimilo vikuavo. Ociña cimue Cokalunga ka ka Kuete Akimba muna mu sangiwa ocinimbu cimue celivulu Liovisila kelimi lio Helasi ci tukula onduko ya Suku okuti Iao. Handi vali asonehi vosimbu vo ko helasi viecavo ocisimilo vielaka Iae, Iabé kuenda Iaoué. Pole, ka kuli uvangi u lekisa elaka lia suapo lia enda oku kuamiwa vo Heveru yosimbu. c

Ovohembi atiamẽla Konduko ya Suku Vembimbiliya

Uhembi: Onduko Yehova ka tukuiwile vovisonehua viatete Viembimbiliya.

Ocili: Onduko ya Suku vo Tetragrama yi molẽhamo olohulukãi 7 kolonjanja Vembimbiliya. d Vambimbiliya alua onduko ya Suku va yupamo loku yi piñanya londuko “Ñala.”

Uhembi: Suku wa velapo ovina viosi, eye ka sukila onduko yimue yu tepisa lolonduko vikuavo.

Ocili: Suku wa songuila asonehi Vembimbiliya oku tukula onduko yaye olonjanja vialua. Eye wa popiavo okuti omanu vo fendela va sukila oku tukula onduko yaye. (Isaya 42:8; Yoeli 2:32; Malakiya 3:16; Va Roma 10:13) Toke muẽle Suku wa pisa ovaprofeto vesanda va seteka oku kokela omanu oku ivala onduko yaye.—Yeremiya 23:27.

Uhembi: Poku kuama ovihilahila viava Yudea, ocina ca sunguluka oku upa onduko ya Suku Vembimbiliya.

Ocili: Va Yudea vamue va lingaile olokopia Viovisonehua va enda oku likala oku tukula onduko ya Suku. Pole, ovo ka yupile volokopia va enda oku linga. Ndaño ndoco, Suku ka yongola okuti tu kuama ovituwa viomanu vi tu kokela oku yapuka ovihandeleko viaye.—Mateo 15:1-3.

Uhembi: Onduko ya Suku nda ka ya tukuiwile Vembimbiliya momo lomue wa kũlĩha elaka liaco ko Heveru yosimbu.

Ocili: Tunde kefetikilo Suku o yongola okuti omanu vosi va tukula onduko yaye lonjila yimuamue, kalimi osi. Pole, Embimbiliya li lekisa okuti afendeli va Suku kosimbu va vanguile alimi a litepa va enda oku tukula olonduko viavo volonjila via litepa.

Kũlĩhĩsa ndeci ulandu wonduko ya Yehosua onganji yimue yoko Isareli yosimbu. Akristão vo kocita catete va vanguale o heveru, citava okuti va enda oku u tukula hati Yeoshúa. Pole, vana vanguile o helasi va enda oku tukula elaka lionduko yaco ndoco, Iesoús. Embimbiliya lia kuama elimi lio helasi poku tukula onduko yo Heveru ya Yehosua. Eci ci lekisa okuti akristão va kuamaile eci ca suapo vali: Ovo va enda oku tukula olonduko viavo ndomo ci likuata lalimi avo.—Ovilinga 7:45; Va Heveru 4:8.

Olonumbi vimuamue vi kuamiwa poku pongolola onduko ya Suku. Ca velapo vali oku kemãlisa onduko yaye ya tukuiwa Vembimbiliya, okuti, oku limbuka elaka lia suapo ci sule.

a William Tyndale wa tukula onduko “Iehouah” kovisonehua viatete va livulu atãlo Embimbiliya. Vokuenda kuotembo elimi liongelesi lia pita va pongoloko kuenje onduko ya Suku ya tukuiwa lonjila yokaliye. Ndeci, kunyamo 1612, Henry Ainsworth wa tukula onduko “Iehovah” vokuenda kuokupongolola elivulu Liolosama. Eci eye a lingamo apongoloko kunyamo1639, wa kuama onduko “Jehovah.” Cimuamue haico, o Versão Padrão Americana da Bíblia ya sandekiwa kunyamo 1901, ya tukula olonjanja vialua onduko ya Suku “Yehova” ndomo ci molẽha vovisonehua vio Heveru.

b Nova Enciclopédia Católica, onepa yavali, yonepa 14 kemẽla 883-884 ya popia ndoco: “Noke yotembo yimue yumandekua onduko ” Yahweh ya fetika oku tatiwa lonjila yilikasi kuenda kuafetikiwa ocituwa coku piñanya onduko yaco londaka ADONAI ale ELOHIM.”

c Oco okũlĩhe ovina vikuavo tala etondongolo A4 “onduko ya Suku Vovisonehua vio Heveru”, Vembimbiliya li Kola Epongoluilo Lioluali Luokaliye.

d Tala o (Léxiko Teológiko do Velho Testamento), onepa 2, kemẽla 523-524.