NANCHI KYALENGELWE NYI?
Bibakama Byapi bya Lunzhi wa ku Bipangwa
Muntu yense wakyesekapo kala kwipaya lunzhi wayuka byo kyakatazha. Bano balunzhi batumbuka bingi bukiji nobe mu kukopa kwa jiso, onkao mambo kyakatazha bingi kwibakwata.
Bashayuka ba sayansi batulukapo mutundu umo wa balunzhi, bano ke balunzhi batanwa ku bipangwa. Bano balunzhi bakonsha kwaluluka byonka byaluluka ndeke yo bengijisha ku nkondo, bino bano balunzhi boba bino mu sekondi umotu. Shayuka wa jizhina ja Michael Dickinson waambile’mba bano balunzhi aku basemwatu “bakonsha kutumbuka nobe shenyenye mwine wendesha madeke a nkondo. Kijitu nobe mwashikula mwana wasemwatu lelo mwamubika ne mu ndeke ya nkondo kabiji uno mwana wafikenatu kuyuka bya kwiyendesha.”
Bashayuka bakopele uno lunzhi byo abakamisha byapi kabiji bataine kuba’mba ubakamisha byapi bimye 200 mu sekondi umotu. Kabiji kubakamishatu kyapi jimo kwakonsha kulengela uno lunzhi kupuluka inge bakeba kumwipaya.
Papita kimye kyabaya byepi pa kuba’mba anyeme inge wamona bulemo? Bashayuka batana kuba’mba muntu byo akopa inge kuji kibena kwiya pa jiso bitwelamo bimye 50 mu byuba uno lunzhi. Ba Dickinson balumbulwile kuba’mba: “Uno lunzhi uji na bulume bwa kuyuka kibena kubiwa mu kakimyetu kacheche, kabiji uyuka inge uji mu kizumba ne bya kunyema pa kuba’mba apuluke.”
Bashayuka babena kukebesha bingi kuyuka kilengela tubongo twakepa bingi twa uno lunzhi kwikala na bulume bwa kuba bino byonse.
Lunzhi wa ku bipangwa upuluka inge bakeba kumwipaya kupichila mu kutumbula bukiji ne kuzhaluluka bukiji nobe mu kukopa kwa jiso
Mwalangulukapo’mba ka? Nanchi byapi bibakama bya lunzhi byaishilekotu bine nyi, inyi byalengelwe?
Mwakonsha Kutemwa
LABAINGA!
Mayona aji ku Mpelo ya Byapi bya Bañonyi Balelemba Mwiulu
Na mambo a kulondela byalengwa byapi bya bañonyi, balenga madeke balamine manyi afika ku malita 7,600 milyonyi mu mwaka umo.