Ochan ta banti te bintik yichʼoje

¿AYBAL MACHʼA LA SPAS?

Te us te ya sututin sba ta ikʼ

Te us te ya sututin sba ta ikʼ

 Teme ay apasoj prueba stsakel te us, awiloj te wokole, melel oranax ya xwilik bael.

 Te pʼijil winiketik spasojik investigar jkojt us te sbiil ta español mosca del vinagre o mosca de la fruta. Staojik ta ilel te oranax ya sutilan sbaik ta ikʼ te usetik ini, jteb ma jich bitʼil ya spasik te avionetik yuʼun guerra, pero kʼaxtoxan ora ya spasik stukel te usetike. Te profesor Michael Dickinson la yal te kʼalal ya xtojkik te usetik ini «mero ya snaʼikix wilel-a». Jich la yalxan: «Jich kʼoem te ya kakʼtik jtul alal te ayinelto ta stijel jun avión yuʼun guerra sok te mero ya snaʼix bin-utʼil ta tijel».

 Te pʼijil winiketik la spasik grabar bin-utʼil ya xwilik sok bin-utʼil ya sutilan sbaik te usetik ini. La staik ta ilel te 200 buelta ya stijulan te xikʼik ta jun segundo. Tikʼnax ta jun buelta te ya snik te xikʼ ya xjuʼ ya sut sba yuʼun ya xlokʼ ta anel.

 Te pʼijil winiketik la staik ta ilel te kʼax oranax ya stij sbaik o ya syukʼ sbaik te usetik ini. Te kʼalal ya jam o ya jmak te jsitike, te usetik ini 50 buelta la snikix sbaik-a o la syukʼilan sbaikix-a. «Te us ini mero ay spʼijil ta stael ta ilel ta oranax te banti ay skontra, o teme ay bin ya xjuʼ ya x-utsʼinot yuʼun sok ya sta ta ilel bantixan lek te ya xlokʼ ta anele», xchi la yal te profesor Dickinson.

 Te schinam te us ini kʼax xujtʼ o chʼin, jich yuʼun, ¿bin-utʼil ya xjuʼ spasbel spisil ini? Te pʼijil winiketik yakik ta spasel tulan ta snaʼel bin-utʼil ya x-aʼtej te schinam te us ini, melel lom yan-nax ta ilel te bin ya xjuʼ spasbele.

Te us ini ma sta jun segundo te ya xjuʼ ya sut sba o te ya sjel te sbe yuʼun ya xlokʼ ta anel.

 ¿Bin ya awal yuʼun? ¿Jichnaxbal chiknaj te us ini te mero ya snaʼ sutilanel sba ta ikʼe? ¿O ay machʼa pasot yuʼun?