Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

¿Tiʼ jaku tzʼel qkanoʼn kyiʼj xuʼj in yolin Biblia kyiʼj?

¿Tiʼ jaku tzʼel qkanoʼn kyiʼj xuʼj in yolin Biblia kyiʼj?

Aju tzaqʼwebʼil in tzaj tqʼoʼn Tyol Dios

 In yolin Tyol Dios kyiʼj nim xuʼj jaku tzʼel qiʼn junjun tbʼanel xnaqʼtzbʼil kyiʼj (Romanos 15:4; 2 Timoteo 3:16, 17). Toj xnaqʼtzbʼil lu, kʼelel qnikʼ tiʼj qa ateʼ junjun kyaj kyqʼoʼn jun tbʼanel techel qwitz, atzun junjuntl mintiʼ (1 Corintios 10:11; Hebreos 6:12).

  Abigaíl

 ¿Alkyetzun? Ok Abigaíl te t-xuʼjil jun xjal qʼinun ex nya bʼaʼn tmod, aju Nabal tbʼi. Tbʼaneltoq keʼyin, ten tnabʼil, kubʼ tin tibʼ ex ten jun tbʼanel tamiwbʼil tukʼil Dios (1 Samuel 25:3).

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Tuʼnju kubʼ tyekʼin Abigaíl tnabʼil, mintiʼ tzaj jun nya bʼaʼn. In nanqʼintoq tukʼil tchmil kyoj lugar jatumel kubʼ tewin tibʼ David kywitz aj qʼoj. Tej tten David kyoj lugar aju, onin tuʼn kyxqʼuqit t-ẍneʼl moqa t-rit Nabal. Jun maj, xi tsamaʼn David junjun xjal qanil wabʼj te Nabal, pero mintiʼ tzaj tqʼoʼn kywa ex kubʼ tyekʼin nya bʼaʼn tmod kyukʼil. Tuʼn jlu, tzaj nimxix tqʼoj David ex kubʼ t-ximen tuʼn tkubʼ tbʼyoʼn Nabal ex qe xjal in che anqʼintoq tukʼil (1 Samuel 25:10-12, 22).

 Ok tbʼiʼn Abigaíl aju bʼant tuʼn tchmil ex jun rat bʼant jun tiʼ tuʼn. Xi tqʼamaʼn kye tmajen tuʼn t-xi kyiʼn wabʼj te David ex qe xjal ateʼ tukʼil. Ax ikx, xi lepeʼ kyiʼj ex kubʼsan twitz David tuʼn miʼn tok tbʼinchaʼn nya bʼaʼn kyiʼj (1 Samuel 25:14-19, 24-31). Nya oʼkx ok tqʼoʼn David twitz ti’j oyaj pon tiʼn Abigaíl te, sino ax ikx el tnikʼ tiʼj qa kubʼ tin tibʼ. Xi tbʼiʼn aju xi tqʼamaʼn Abigaíl te ex el tnikʼ tiʼj qa ajbʼen tuʼn Dios tuʼn tonin tiʼj tuʼn miʼn tkubʼ tbʼinchaʼn jun nya bʼaʼn (1 Samuel 25:32, 33). Tej tikʼ chʼin ambʼil, kyim Nabal ex ok Abigaíl te t-xuʼjil David (1 Samuel 25:37-41).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Maske tbʼaneltoq keʼyin Abigaíl ex attoq nim tqʼinumabʼil, ten t-ximbʼetz toj tumel tiʼjx. Ok tilil tuʼn tu’n t-xi tqanin najsam tiʼjju mintiʼ otoq kubʼ tbʼinchaʼn noq tuʼn tten mujbʼabʼil. Tej t-xi tbʼinchaʼn tiʼj nya bʼaʼn, mintiʼ tzaj tqʼoj, yolin toj tumel, ten tipumal ex tnabʼil.

  •  Qa taja tuʼn tel mas tnikʼa tiʼj Abigaíl, jyonxa xnaqʼtzbʼil «Una mujer sensata».

  Aju txin te Sunem

 ¿Alkyetzun? Jun txin anqʼin toj jun kojbʼil te tnam Sunem, tbʼaneltoq keʼyin ex atz tiʼj in yolin uʼj te El Cantar de los Cantares. Mintiʼ in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios alkye tbʼi.

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Ok tkʼujlaʼn txin te Sunem jun qʼa xqʼuqil ẍneʼl ex ten tzʼaqli twitz (El Cantar de los Cantares 2:16). Tuʼnju tbʼaneltoq keʼyin, ok tqʼoʼn rey Salomón twitz tiʼj ex tajtoq tuʼn tkubʼ tkʼuʼj tuʼn (El Cantar de los Cantares 7:6). Maske xi kyqʼamaʼn nim xjal te tuʼn t-xi tnimen tyol Salomón, mintiʼ xi tbʼiʼn kyyol tuʼnju kʼujlaʼntoq xqʼuqil ẍneʼl tuʼn (El Cantar de los Cantares 3:5; 7:10; 8:6).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Ten t-ximbʼetz txin te Sunem toj tumel tiʼjx ex mintiʼ jaw tnimsan tibʼ maske tbʼaneltoq keʼyin ex nim xjal ok kyqʼoʼn kywitz tiʼj. Ax ikx, mintiʼ xi tqʼoʼn ambʼil tuʼn tchʼexpaj t-ximbʼetz kyuʼn txqantl, tuʼn qʼinumabʼil nix tuʼn jun oklenj. Ok t-xqʼuqin aju kubʼ tnaʼn ex kukx kubʼ tbʼinchaʼn aju bʼaʼn.

  Aju t-xuʼjil Lot

 ¿Alkyetzun? Mintiʼ in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios alkye tbʼi t-xuʼjil Lot. Pero in tzaj tqʼamaʼn qa ten kabʼe tal ex qa anqʼin toj tnam te Sodoma kyukʼil toj tja (Génesis 19:1, 15).

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Mintiʼ xi tnimen jun tkawbʼil Dios. Kubʼ t-ximen Jehová tuʼn tkubʼ t-xiten tnam te Sodoma ex junjuntl tnam tuʼnju in che yaẍintoq xjal e anqʼin toj. Tuʼnju kʼujlaʼntoq Lot ex qe toj tja tuʼn Dios, tzaj tsamaʼn kabʼe anjel tuʼn kyetz qʼiʼn toj tnam ex tuʼn kyxi qʼiʼn toj jun lugar segur (Génesis 18:20; 19:1, 12, 13).

 Xi kyqʼamaʼn anjel te Lot ex kye toj tja tuʼn kyetz oq toj tnam ex tuʼn miʼn taj kykeʼyin kyiʼjxi. Qa mintiʼtoq ma che bʼin, oktoq che kyimel (Génesis 19:17). Noqtzun tuʼnj, aj tkeʼyin t-xuʼjil Lot tiʼjxi «ex bʼaj noj tiʼj tuʼn atzʼan» (Génesis 19:26).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Aju bʼaj tiʼj t-xuʼjil Lot in tzaj tnaʼn qe qa nya bʼaʼn tuʼn kyok qkʼujlaʼn qe tiʼchaq mas twitzju tuʼn qnimen te Jehová. Tuʼntzunju, tqʼama Jesús jlu: «Kynaʼntze ti o bʼaj tiʼj t-xuʼjil Lot» (Lucas 17:32).

  Ana

 ¿Alkyetzun? Ok Ana te t-xuʼjil Elcaná ex te ttxuʼ Samuel, aju ok te jun profeta nim toklen toj ojtxe tnam Israel (1 Samuel 1:1, 2, 4-7).

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Jyon Ana qʼuqbʼil tkʼuʼj tukʼil Dios tuʼnju mintiʼtoq tal maske otoq tzikʼ nim ambʼil tkubʼlen mojeʼ tukʼil Elcaná. Ten juntl t-xuʼjil tchmil aju Peniná tbʼi ex otoq che ul itzʼj tal. Kukx xmayin Peniná tiʼj Ana, tuʼntzunju kubʼsan twitz Dios tuʼn ttzaj qʼuqbʼaʼn tkʼuʼj. Ax ikx, xi tqanin te Dios tuʼn ttzaj tqʼoʼn jun tal. Xi tqʼamaʼn te qa matoq tzul itzʼj jun tal qʼa, kxeltoq tqʼoʼn tuʼn tajbʼen toj tabernáculo. Aj t-xi qqʼamaʼn tabernáculo, atz in qo yolin tiʼj jun ja kubʼ bʼinchaʼn tuʼn xbʼalun tuʼntzun kykʼulin xjal te Israel te Dios (1 Samuel 1:11).

 Tzaj tzaqʼweʼn tnaʼj Dios Ana ex tzaj qʼoʼn jun tal aju ok tqʼoʼn tbʼi te Samuel. Ik tzeʼn otoq txi ttziyen Ana, xi tiʼn Samuel toj tabernáculo tuʼn tajbʼen te Dios (1 Samuel 1:27, 28). Tkyaqil abʼqʼi kubʼ tbʼinchaʼn Ana jun t-xbʼalun Samuel aju mintiʼtoq tqʼabʼ ex in xitoq tiʼn te. Tej tbʼet ambʼil tzaj kʼiwlaʼn Ana tuʼn Dios ex tzaj tqʼoʼn juntl jweʼ tal, oxe qʼa ex kabʼe txin (1 Samuel 2:18-21).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Ikʼx nya bʼaʼn tuʼn Ana tuʼnju naʼn Dios tuʼn tkyaqil tkʼuʼj. Jaku che kanet tyol Ana quʼn tej t-xi tqʼoʼn chjonte te Jehová toj 1 Samuel 2:1-10. Kyuʼn tyol, in nel qnikʼ tiʼj qa ten nim qʼuqbʼil tkʼuʼj.

  Dalila

 ¿Alkyetzun? Ok kʼujlaʼn Dalila tuʼn Sansón, jun jwes te Israel (Jueces 16:4, 5).

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Xi qʼoʼn pwaq te Dalila kyuʼn aj kawil filisteo tuʼntzun tkubʼ tsbʼuʼn Sansón. Otoq tzʼajbʼen Sansón tuʼn Dios tuʼn tkolin kyiʼj aj Israel toj kyqʼabʼ filisteo. Mintiʼtoq in kubʼ tiʼj kyuʼn aj qʼoj tuʼnju tzaj qʼoʼn nim tipumal tuʼn Jehová (Jueces 13:5). Tuʼntzunju, xi kyqanin aj kawil onbʼil te Dalila.

 Xi kychjoʼn filisteo te Dalila tuʼn t-xi tqanin te Sansón tiquʼn attoq nim tipumal. Xi tkʼamoʼn Dalila pwaq xi qʼoʼn te ex kubʼ tkʼuʼj Sansón tuʼn tuʼn t-xi tqʼamaʼn te jatumel tzaj tipumal (Jueces 16:15-17). Yajxitl, xi tqʼamaʼn Dalila jlu kye filisteo tuʼntzun tkubʼ tiʼj kyuʼn ex tuʼn t-xi kyiʼn toj cárcel (Jueces 16:18-21).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Pon tkʼuʼj Dalila tiʼj pwaq. Oʼkx ximen tiʼjx ex sbʼun tiʼj jun tmajen Jehová. Ni jun qe qaj tuʼn tel qkanoʼn techel kyaj tqʼoʼn.

  Débora

 ¿Alkyetzun? Ok Débora te jun tprofeta Jehová aju Kydios xjal te Israel. Ajbʼen tuʼn Jehová tuʼn t-xi tqʼamaʼn kye aj Israel tiʼtoq tuʼn tbʼant kyuʼn ex tuʼn kykyaj nya bʼaʼn toj ttxolil (Jueces 4:4, 5).

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Kubʼ tyekʼin Débora tipumal tej tonin kyiʼj qeju in che ajbʼen te Dios. Xi tqʼamaʼn Jehová te Débora tuʼn tyolin tukʼil Barac tuʼntzun tkubʼ nej kywitz soldad te Israel tej kyqʼojin kyukʼil xjal te Canaán (Jueces 4:6, 7). Yajxitl, xi tqʼamaʼn Barac te Débora tuʼn t-xiʼ tukʼil. Kubʼ tyekʼin Débora qa mintiʼ tzaj xobʼ ex xi tbʼinchaʼn aju xi qʼamaʼn te (Jueces 4:8, 9).

 Onin Dios kyiʼj aj Israel tuʼn kykambʼan kyiʼj aj qʼoj. Ax ikx, kubʼ tbʼinchaʼn Débora jun plaj bʼitz xi tbʼitzin tukʼil Barac tiʼjju otoq bʼaj. Toj bʼitz lu, yolin tiʼj Jael, juntl xuʼj ten tipumal ex onin tuʼn tkubʼ kyiʼj aj qʼoj te Canaán (Jueces, capítulo 5).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Onin Débora kyiʼj txqantl ex ten tipumal. Xi tqʼamaʼn kye txqantl tuʼn t-xi kybʼinchaʼn aju bʼaʼn toj twitz Dios. Te tbʼant jlu kyuʼn, xi tqʼamaʼn tbʼanel yol kye.

  Ester

 ¿Alkyetzun? Jun txin te tnam Judá ex jaw jyoʼn tuʼn rey Asuero tuʼn tok te reina toj tnam Persia.

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Ajbʼen toklen Ester tuʼn tuʼntzun tkolin kyiʼj xjal te ttnam. Ok tbʼiʼn qa otoq tzʼetz qʼoʼn jun ley jatumel in tzaj tqʼamaʼn alkye qʼij tuʼn kykubʼ bʼyoʼn kykyaqil judiy e ten tjaqʼ kykawbʼil xjal te Persia. Etz qʼoʼn ley lu tuʼn Hamán aju tnejil ministro te tnam (Ester 3:13-15; 4:1, 5). Tuʼn tonbʼil Mardoqueo, xi tqʼamaʼn Ester te tchmil aju otoq kubʼ t-ximen Hamán maske jakutoq kubʼ bʼyoʼn (Ester 4:10-16; 7:1-10). Tej tbʼaj lu, xi tqʼoʼn Asuero ambʼil te Ester tukʼil Mardoqueo tuʼn tetz kyqʼoʼn juntl ley jakutoq tzʼonin kyiʼj judiy tuʼn miʼn tok bʼinchaʼn nya bʼaʼn kyiʼj. Te mankbʼil, e kambʼan judiy kyiʼj kykyaqil aj qʼoj kyiʼj (Ester 8:5-11; 9:16, 17).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Kyaj tqʼoʼn reina Ester jun tbʼanel techel qwitz tuʼnju ten tipumal ex kubʼ tin tibʼ (Salmo 31:24; Filipenses 2:3). Maske tbʼaneltoq keʼyin ex nimtoq toklen, jyon onbʼil ex tnabʼil kyukʼil txqantl. Tej tyolin tukʼil tchmil, ok tqʼoʼn toklen, yolin toj tumel ex ten tipumal. Ex mintiʼ tzaj xobʼ tej t-xi tqʼamaʼn qa judiy te maske jakutoq tzaj nya bʼaʼn tiʼj.

  Eva

 ¿Alkyetzun? Aju tnejel xuʼj kubʼ bʼinchaʼn ex aju tnejel xuʼj in yolin Tyol Dios tiʼj.

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Mintiʼ xi tnimen jun kawbʼil otoq kubʼ tqʼoʼn Jehová. Tzʼaqlitoq te ik tzeʼn te Adán aju tchmil. Otoq che kubʼ bʼinchaʼn tuʼn Jehová tuʼn tkubʼ kyximen tiʼ tuʼn t-xi kybʼinchaʼn ex tuʼn kyten tbʼanel kymod ik tzeʼn kʼujlabʼil ex kynabʼil (Génesis 1:27). Ojtzqiʼntoq tuʼn Eva qa otoq txi tqʼamaʼn Dios te Adán qa che kyimel qa ma txi kyloʼn twitz jun tzeʼ. Noqtzun tuʼnj, kubʼ sbʼuʼn tuʼn Satanás ex xi tqʼamaʼn te qa mlaytoq kyim. Axpe ikx, xi tqʼamaʼn te qa mastoq che tzalajel qa mintiʼ xi kynimen Dios. Tuʼntzunju, xi tloʼn twitz tzeʼ ex xi tqʼoʼn te tchmil (Génesis 3:1-6; 1 Timoteo 2:14).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Aju bʼaj tiʼj Eva in tzaj tyekʼin qe qa nim toklen tuʼn tok qxqʼuqin aju in pon qkʼuʼj tiʼj. Tuʼnju pon tkʼuʼj Eva tiʼj jun tiʼ mintiʼ toklen tiʼj, mintiʼ xi tnimen jun tkawbʼil Dios (Génesis 3:6; 1 Juan 2:16).

  Jael

 ¿Alkyetzun? Ok Jael te t-xuʼjil Héber, jun xjal nya te Israel. Ten tipumal ex onin tiʼj ttnam Dios.

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Kubʼ tyekʼin tipumal tej tpon jun nejenel kye soldad te Canaán tja, aju Sísara tbʼi. Otoq kubʼ kyiʼj t-soldad Sísara kyuʼn aj Israel ex xi tjyoʼn jun lugar jatumel tuʼn t-xiʼ klol tibʼ. Xi tqʼoʼn Jael txokbʼil tiʼj tuʼn tokx toj tja tuʼntzun tojlan. Tej tikʼ jtan, kubʼ tbʼyoʼn (Jueces 4:17-21).

 Tej tbʼant jlu tuʼn Jael, japun twi tyol Débora lu tuʼn: «Tuj tqʼabʼ jun xuʼj tzul qʼoʼn Sísara tuʼn Qman tuʼn tkubʼ tiʼj» (Jueces 4:9). Tuʼnju ten tipumal Jael, in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios lu tiʼj: «Kyʼiwlaʼnxwit xuʼj lu kyxol qe txqantl xuʼj» (Jueces 5:24).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Kubʼ tyekʼin Jael qa ten tnabʼil ex tipumal. Aju bʼaj tiʼj in tzaj tyekʼin qe qa jaku bʼant alkyexku tiʼ tuʼn Jehová tuʼn tjapun twi jun profecía.

  Jezabel

 ¿Alkyetzun? Ok Jezabel te t-xuʼjil Acab, jun rey te Israel. Nyatoq te Israel Jezabel ex mintiʼ kʼulil twitz Jehová, sino twitz Baal aju kydios xjal te Canaán.

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Nyatoq bʼaʼn tmod Jezabel ex kawin kyibʼaj txqantl. E yaẍin xjal tej kykʼulin twitz Baal ex ok tilil tuʼn Jezabel tuʼn kykʼulin xjal te Israel twitz dios lu. Ax ikx, ok tilil tuʼn tuʼn ya mi kykʼulin xjal twitz Jehová, aju Dios axix tok (1 Reyes 18:4, 13; 19:1-3).

 Tuʼn tjapun twi t-ximbʼetz Jezabel, jakutoq txi tqʼamaʼn nya ax tok yol ex jakutoq che kubʼ tbʼyoʼn txqantl (1 Reyes 21:8-16). Ik tzeʼn otoq kyaj tqʼamaʼn Dios, kubʼ bʼyoʼn Jezabel ex mintiʼ kux maquʼn (1 Reyes 21:23; 2 Reyes 9:10, 32-37).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Mintiʼ kubʼ tqʼoʼn Jezabel jun tbʼanel techel qwitz tuʼnju sbʼun kyiʼj txqantl ex e ten nya bʼaʼn tmod. O tzʼajbʼen tbʼi kyuʼn xjal aj kyyolin tiʼj jun xuʼj mintiʼ in tzaj tchʼixwi tiʼj nya bʼaʼn tbʼinchbʼen, in yaẍin ex mintiʼ in nimen kye txqantl.

  Lea

 ¿Alkyetzun? Ok Lea te tnejel t-xuʼjil Jacob, jun xjal nim toklen. Ex ok Raquel aju titzʼin te juntl t-xuʼjil Jacob (Génesis 29:20-29).

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? E ul itzʼj qaq tal Lea qʼa tukʼil Jacob (Rut 4:11). Tajtoq Jacob tuʼn tkubʼ mojeʼ tukʼil Raquel ex nya tukʼil Lea. Noqtzun tuʼnj, xi tqʼoʼn Labán Lea te t-xuʼjil Jacob te t-xel Raquel. Tej tel tnikʼ Jacob tiʼj qa otoq kubʼ sbʼuʼn, xiʼ yolil tukʼil Labán. Pero xi tchikʼbʼaʼn Labán te alkye kykostumbr ex qa mintiʼ in kubʼ mojeʼ tzʼinbʼaj tnejel twitz tzikbʼaj. Tej tikʼ juntl seman, kubʼ mojeʼ Jacob tukʼil Raquel (Génesis 29:26-28).

 Mastoq kʼujlaʼn Raquel tuʼn Jacob twitz Lea (Génesis 29:30). Tuʼntzunju, competirin Lea tukʼil titzʼin tuʼn tok kʼujlaʼn mas tuʼn Jacob. El tnikʼ Dios tiʼjju kubʼ tnaʼn Lea ex tzaj tkʼiwlaʼn tukʼil qaq tal qʼa ex jun txin (Génesis 29:31).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Xi tqʼamaʼn Lea te Dios aju tzaj bʼaj tkʼuʼj tuʼn ex ok tqʼoʼn twitz tiʼj onbʼil tzaj tqʼoʼn te maske ok weʼ twitz ambʼil kwest (Génesis 29:32-35; 30:20). Tzaj tqʼoʼn Dios jun ambʼil tuʼn tten nim kyxuʼjil xinaq moqa ichan, pero aju ikʼ toj tanqʼibʼil Lea in tzaj tyekʼin qa in tzaj nim nya bʼaʼn tuʼn jlu. Kukx o tzaj tqʼamaʼn Dios qa oʼkx jun xinaq ex jun xuʼj jaku ten toj jun mejebʼleʼn (Mateo 19:4-6).

  María Magdalena

 ¿Alkyetzun? Ten María Magdalena kyxol qe t-xnaqʼtzbʼen Jesús kukx ok lepeʼ tiʼj.

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Ten María Magdalena kyxol xuʼj e bʼet tukʼil Jesús. Onin tiʼj ex kyiʼj t-xnaqʼtzbʼen tej t-xi tqʼoʼn junjun tiʼchaq kye (Lucas 8:1-3). Kukx ten tukʼil Jesús tzmaxi tej tkubʼaj tuʼn tpakbʼan ex tej tkubʼ bʼyoʼn. Ex ten kyxol tnejel xjal ok kyqʼoʼn kywitz tiʼj Jesús tej tjaw anqʼin (Juan 20:11-18).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Xi tqʼoʼn María Magdalena onbʼil te Jesús tej tpakbʼan ex kukx ok tilil tuʼn tuʼn tok te jun tbʼanel t-xnaqʼtzbʼen.

  María (terman Marta ex Lázaro)

 ¿Alkyetzun? Kyitzʼintoq kyibʼ María, Marta ex Lázaro ex ok kyamiwen kyibʼ tukʼil Jesús.

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Kubʼ tyekʼin María nimku maj qa ok tqʼoʼn toklen Jesús, aju Tkʼwal Dios. Kubʼ t-ximen qa mintiʼwtlo kyim Lázaro noqwit lwey pon Jesús ex ok tqʼoʼn twitz tiʼj tej tjaw anqʼin t-xibʼin tuʼn. Tzaj tqʼoj Marta tiʼj tej tkubʼ qeʼ bʼilte Jesús ex tuʼnju mintiʼ onin tiʼj tuʼn tkubʼ bʼinchet wabʼj. Pero xi tqʼamaʼn Jesús tbʼanel yol te María tuʼnju mas ok tqʼoʼn toklen Tyol Dios (Lucas 10:38-42).

 Jun maj, kubʼ tyekʼin María qa ok tqʼoʼn toklen Jesús tej tjax tqoʼn jun perjum wiʼyilxix toj twiʼ (Mateo 26:6, 7). Kyqʼama junjun qa otoq t-xi tnajsaʼn jun tiʼ nimxix twiʼ. Pero kolin Jesús tiʼj ex tqʼama jlu: «Tuj tkyaqil twitz txʼotxʼ, noq jaʼx tumel kpakbʼetel tqanil kolbʼil lu, ax ikx kxel txʼolbʼaʼn aju ma tbʼincha xuʼj lu te nabʼl te» (Mateo 24:14; 26:8-13).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Kubʼ tyekʼin María qa ten nim qʼuqbʼil tkʼuʼj. Mas ok tqʼoʼn toklen tkʼulbʼil te Dios twitz alkyexku juntl tiʼ. Mintiʼ jaw tnimsan tibʼ ex ok tqʼoʼn toklen Jesús, axpe ikx xi tqʼoʼn jun oyaj nimxix twiʼ te.

  María (ttxuʼ Jesús)

 ¿Alkyetzun? Jun txin te tnam Judá. Naʼmxtoq tkubʼ ten tukʼil jun xinaq, pero bʼant jun milagr tuʼn Dios tuʼn tul itzʼj Jesús aju tkʼwal.

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Mintiʼ jaw tnimsan tibʼ María ex nimen te Dios. Otoq txi ttziyen te José qa kbʼel mojeʼ tukʼil tej tkubʼ tyekʼin tibʼ jun anjel twitz ex xi tqʼamaʼn te qa tzul qʼoʼn toklen tuʼn tok te ttxuʼ Mesías (Lucas 1:26-33). Xi tbʼinchaʼn María aju xi qʼamaʼn te. Tej otoqxi tzul itzʼj Jesús, kubʼ ten María tukʼil José ex ul itzʼj juntl kyaje tal qʼa ex bʼalo kabʼe txin (Mateo 13:55, 56). Maske tbʼanel toklen tzaj qʼoʼn tuʼn Dios, mintiʼ xi tqanin tuʼn tjaw nimsaʼn ex mintiʼ jaw nimsaʼn kyuʼn txqantl. Ax jlu bʼaj toj ambʼil tej tpakbʼan Jesús ex toj ambʼil tej t-xi tzyet tuʼn kyten okslal.

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Kukx ten María tzʼaqli twitz Dios ex tzaj tkʼamoʼn jun matij oklenj. Ax ikx, ojtzqiʼnxixtoq Tyol Dios tuʼn tuʼnju yolin junlo 20 maj tiʼj tej tqʼama qe yol tkuʼx toj Lucas 1:46-55.

  Marta

 ¿Alkyetzun? Kyitzʼin kyibʼ Marta tukʼil María ex Lázaro. E anqʼin toj tnam Betania nqayin tiʼj Jerusalén.

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Ok tamiwen tibʼ Marta tukʼil Jesús. Tuʼntzunju, in tzaj tqʼamaʼn Biblia jlu: «Kʼujlaʼnxix Marta tuʼn Jesús, tukʼix titzʼin tukʼix Lázaro» (Juan 11:5). Ex tgantoq tuʼn t-xi tqʼoʼn txokbʼil kyiʼj txqantl tuʼn kypon toj tja. Jun maj, kyaj ten María bʼilte tyol Jesús akux in bʼinchan Marta wabʼj. Tuʼntzunju, tzaj tqʼoj ex xi tqʼamaʼn te Jesús qa mintiʼtoq in nonin María tiʼj. Pero toj tumel xi kawin tuʼn Jesús (Lucas 10:38-42).

 Tej ttzaj yabʼil tiʼj Lázaro, xi ttxkoʼn Marta ex María Jesús tuʼnju qʼuqlitoq kykʼuʼj tiʼj qa jakutoq qʼanit tuʼn (Juan 11:3, 21). Noqtzun tuʼnj, kyim Lázaro. Aqeju tyol Marta xi tqʼamaʼn te Jesús, in tzaj tyekʼin qa ok qeʼ tkʼuʼj tiʼj qa che kjawil anqʼin kyimni ex qa jakutoq jaw anqʼin t-xibʼin tuʼn Jesús (Juan 11:20-27).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Tgantoq Marta tuʼn t-xi tqʼoʼn txokbʼil kyiʼj txqantl tuʼn kypon tja. Tuʼn tkyaqil tkʼuʼj, xi tbʼiʼn qe consej xi qʼoʼn te. Ex mintiʼ tzaj xobʼ tej t-xi tqʼamaʼn aju kubʼ tnaʼn ex kubʼ tyekʼin qʼuqbʼil tkʼuʼj.

  •  Qa taja tuʼn tel mas tnikʼa tiʼj Marta, jyonxa xnaqʼtzbʼil «He creído».

  Míriam

 ¿Alkyetzun? Tanabʼ Moisés ex Aarón. Atzun tnejel xuʼj in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa ok te profeta.

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Tuʼnju ok te profeta, xi tqʼamaʼn tqanil tzaj tqʼoʼn Dios kye txqantl. Ax ikx, nimtoq toklen kyxol xjal te Israel. Tej tkubʼ tnajsaʼn Dios qe soldad te Egipto toj mar Rojo, xi tbʼitzin jun bʼitz kyukʼil xinaq tuʼnju e kambʼan (Éxodo 15:1, 20, 21).

 Tej tbʼet ambʼil, ok ten Míriam ex Aarón yolil nya bʼaʼn tiʼj Moisés. Chikʼlixix taʼ qa bʼant jlu kyuʼn tuʼnju jaw kynimsan kyibʼ ex tuʼnju tzaj txʼaʼl tiʼj kykʼuʼj tiʼj Moisés. Pero «o tbʼi Qman kyyol» ex kubʼ tqʼoʼn kykastiw (Números 12:1-9). Tuʼntzunju, tzaj lepra tiʼj Míriam tuʼn Dios tuʼnju a kubʼ nej tuʼn tyolin. Noqtzun tuʼnj, kubʼsan Moisés twitz Jehová tuʼn tkubʼ tqʼanin ex tzaj tbʼiʼn tyol. Maske ikju, kyaj ten Míriam wuq qʼij toj cuarentena naʼmxtoq tmeltzʼaj kyukʼil txqantl (Números 12:10-15).

 In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa mintiʼ tzaj tqʼoj Míriam tej tkubʼ qʼoʼn tkastiw. Tej tikʼ ambʼil, yolin Dios tiʼj toklen Míriam moqa Mariy ten kyxol xjal te Israel tej tqʼamaʼn jlu: «Xi nsamaʼne Moisés, Aarón ex Mariy te ẍaqlul kyeye» (Miqueas 6:4).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Aju bʼaj tiʼj Míriam, in tzaj tyekʼin qe qa in nok tqʼoʼn Jehová twiʼ tiʼjju in xi qqʼamaʼn kye erman ex tiʼjju in xi qqʼamaʼn kyiʼj. Ax ikx, in tzaj tyekʼin qe qa mintiʼ tuʼn tjaw qnimsan qibʼ ex qa mintiʼ tuʼn ttzaj txʼaʼl tiʼj qkʼuʼj kyiʼj txqantl tuʼntzun ttzalaj Dios qiʼj. Kyuʼn nya bʼaʼn mod lu, jaku tzaj nya bʼaʼn kyiʼj txqantl quʼn.

  Rahab

 ¿Alkyetzun? Anqʼin Rahab toj tnam te Jericó ex aqʼunan te prostituta. Yajxitl, xi tzyet tuʼn tkʼulin te Jehová.

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Kubʼ tewin Rahab kabʼe xjal te Israel tej kypon keʼyilte lugar jatumel anqʼin. Bʼant jlu tuʼn tuʼnju otoq tzʼok tbʼiʼn qa kolin Jehová tiʼj ttnam toj kyqʼabʼ xjal te Egipto ex toj kyqʼabʼ aj amorreo.

 Onin Rahab kyiʼj kabʼe xjal lu ex xi tqʼamaʼn kye tuʼn kykolin tiʼj ex kyiʼj toj tja aj tkubʼ kynajsaʼn xjal te Israel tnam Jericó. Xi kyqʼamaʼn xjal te qa jakutoq bʼant jlu kyuʼn, pero iltoq tiʼj tuʼn tbʼant junjun tiʼchaq tuʼn. Tnejel, mintiʼtoq tuʼn t-xi tqʼamaʼn kye xjal aju e pon bʼinchalte. Tkabʼin, iltoq tiʼj tuʼn tkyaj ten tukʼil tfamilia toj tja aj tkubʼ xiten tnam. Ex toxin, iltoq tiʼj tuʼn tkyaj tqʼoʼn jun aqwil kyaq ttzi tventan tuʼntzun tel kynikʼ tiʼj tja. Xi tbʼiʼn Rahab tkyaqilju xi qʼamaʼn te, tuʼntzunju, klet kyukʼil toj tja tej tkubʼ xiten Jericó.

 Tej tikʼ ambʼil, kubʼ mojeʼ Rahab tukʼil jun xjal te Israel ex ok te t-xeʼchel David ex Jesucristo (Josué 2:1-24; 6:25; Mateo 1:5, 6, 16).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa kubʼ tqʼoʼn Rahab jun tbʼanel techel qwitz tuʼnju ten qʼuqbʼil tkʼuʼj (Hebreos 11:30, 31; Santiago 2:25). Aju bʼaj tiʼj in tzaj tyekʼin qe qa in tzaj qʼaqʼin tkʼuʼj Dios qiʼj, qa junx tmod kyukʼil kykyaqil ex qa in che tzaj tkʼiwlaʼn qeju in nok qeʼ kykʼuʼj tiʼj noq tiʼxku otoq bʼant kyuʼn ojtxe.

  Raquel

 ¿Alkyetzun? Jun kyxol qe tmeʼjel Labán ex aju t-xuʼjil Jacob mas ok tkʼujlaʼn.

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Kubʼ mojeʼ Raquel tukʼil Jacob, ul itzʼj kabʼe kykʼwal ex e ok te nejenel kyxol 12 tribu te Israel. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa ok tojtzqiʼn Raquel tchmil tej in xqʼuqintoq kyiʼj t-ẍneʼl tman (Génesis 29:9, 10). Mastoq «tbʼanilxix keʼyin» Raquel twitz Lea aju ttzik (Génesis 29:17).

 Ok tkʼujlaʼn Jacob Raquel ex bʼaʼn ela toj twitz tuʼn taqʼunan wuq abʼqʼi tuʼntzun tkubʼ mojeʼ tukʼil (Génesis 29:18). Noqtzun tuʼnj, kubʼ sbʼuʼn Jacob tuʼn Labán ex kubʼ mojeʼ tukʼil Lea. Yajxitl, xi tqʼoʼn ambʼil te tuʼn tkubʼ mojeʼ tukʼil Raquel (Génesis 29:25-27).

 Mas ok tkʼujlaʼn Jacob Raquel kyukʼil tal twitz Lea ex qe tal (Génesis 37:3; 44:20, 27-29). Tuʼntzunju, kukx e competirin kyxolx (Génesis 29:30; 30:1, 15).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Ok weʼ Raquel twitz nim nya bʼaʼn toj tja, pero kukx ok qeʼ tkʼuʼj tiʼj qa ktzajel bʼiʼn tuʼn Dios (Génesis 30:22-24). Aju ikʼ toj tanqʼibʼil Raquel, in tzaj tyekʼin qa in tzaj nim nya bʼaʼn aj kyten nim t-xuʼjil jun xinaq. Ex qa mas tbʼanel tkawbʼil Jehová o tzaj tqʼoʼn tiʼj mejebʼleʼn aju qa oʼkx tuʼn tten jun t-xuʼjil jun chmilbʼaj (Mateo 19:4-6).

  Rebeca

 ¿Alkyetzun? Ok Rebeca te t-xuʼjil Isaac ex ul itzʼj kabʼe tal gemelo aju Jacob ex Esaú.

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Xi tbʼinchaʼn Rebeca aju tajbʼil Dios, axpe ikx tej tok weʼ twitz nya bʼaʼn. Jun maj, tej t-xiʼ Rebeca qʼil aʼ toj jun pozo xi tqanin jun xjal chʼin aʼ te. Jun rat xi tbʼinchaʼn aju xi qʼamaʼn te ex jatz tiʼn aʼ kye kamey (Génesis 24:15-20). Aju xjal lu jun tmajen Abrahán ex otoq bʼet nim ambʼil tuʼn t-xiʼ jyol jun t-xuʼjil Isaac, aju tkʼwal tpatrón (Génesis 24:2-4). Xi tqanin tmajen Abrahán te Jehová tuʼn tonin tiʼj toj ambʼil lu. Ex ok tqʼoʼn twitz tiʼj tzeʼn onin Jehová tiʼj tej tel tnikʼ tiʼj qa aqʼunal xjal Rebeca ex qa tbʼanel tmod. Ax ikx, el tnikʼ tiʼj qa ok ik tzeʼn tzaj tqʼamaʼn Jehová te qa atzun xuʼj tuʼn tok te t-xuʼjil Isaac (Génesis 24:10-14, 21, 27).

 Tej tok tbʼiʼn Rebeca tiquʼn otoq pon xjal lu, bʼaʼn ela toj twitz tuʼn t-xiʼ tukʼil ex tuʼn tkubʼ mojeʼ tukʼil Isaac (Génesis 24:57-59). Tej tikʼ ambʼil, ul itzʼj kabʼe tal Rebeca gemelo ex ok tqʼoʼn tbʼi tzikbʼaj te Esaú, atzunte tzʼinbʼaj te Jacob. Ax ikx, tzaj tqʼamaʼn Dios qa kʼajbʼel tzikbʼaj teju tzʼinbʼaj (Génesis 25:23). Tej tpon qʼij tuʼn tkubʼ kʼiwlaʼn Esaú tuʼn Isaac, ok tilil tuʼn Rebeca tuʼn t-xi qʼoʼn kʼiwlabʼil lu te Jacob. Bʼant jlu tuʼn tuʼnju el tnikʼ tiʼjju tajbʼil Dios (Génesis 27:1-17).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Mintiʼ jaw tnimsan tibʼ Rebeca, ok te aqʼunal xjal ex bʼaʼn bʼinchan xtalbʼil. Tuʼnju e ten tbʼanel tmod lu, ok te jun tbʼanel xuʼjilbʼaj, te jun tbʼanel txubʼaj ex te jun tbʼanel tmajen Dios.

  Rut

 ¿Alkyetzun? Jun xuʼj te tnam Moab ex kyaj ttzaqpiʼn ttnam ex qe tdios tuʼn tajbʼen te Jehová.

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Kubʼ tyekʼin Rut tkʼujlabʼil tiʼj Noemí, aju tlibʼ. Xiʼ Noemí tukʼil tchmil ex qe tal anqʼil toj tnam Moab tuʼnju tzaj weʼyaj toj tnam Israel. Yajxitl, e kubʼ mojeʼ kabʼe tal kyukʼil kabʼe xuʼj te Moab, aju Rut ex Orpá. Tej tikʼ ambʼil, kyim tchmil Noemí ex qe tal, tuʼntzunju, e kyaj ten viud.

 Kubʼ t-ximen Noemí tuʼn tmeltzʼaj toj tnam Israel tuʼnju ya mintiʼtoq weʼyaj. Ex tajtoq Rut ex Orpá tuʼn kyxiʼ tukʼil, pero xi tqʼamaʼn Noemí kye tuʼn kymeltzʼaj kyukʼil toj kyja. Atzun jlu bʼant tuʼn Orpá (Rut 1:1-6, 15). Atzunte Rut, kukx kyaj ten tukʼil Noemí tuʼnju kʼujlaʼntoq tuʼn ex tuʼnju tajtoq tuʼn tajbʼen te Jehová (Rut 1:16, 17; 2:11).

 Ok Rut te jun tbʼanel libʼj ex ok tilil tuʼn tuʼn taqʼunan, tuʼntzunju, e yolin xjal te Belén bʼaʼn tiʼj, aju ttnam Noemí. Attoq nim tqʼinumabʼil jun xjal Boaz tbʼi ex attoq nim ttxʼotxʼ. Ex jaw labʼin tiʼjju bʼant tuʼn Rut, tuʼntzunju, xi tqʼoʼn nim twa ex twa Noemí (Rut 2:5-7, 20). Tej tikʼ ambʼil, kubʼ mojeʼ Rut tukʼil Boaz ex ok te t-xeʼchel David ex Jesucristo (Mateo 1:5, 6, 16).

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Kubʼ t-ximen Rut tuʼn tkyaj ttzaqpiʼn ttnam ex qe toj tja tuʼnju kʼujlaʼntoq Noemí ex Jehová tuʼn. Kubʼ tyekʼin qa ok te aqʼunal xjal ex kukx ajbʼen te Jehová maske ok weʼ twitz ambʼil kwest.

 Qa taja tuʼn tel mas tnikʼa tiʼj Rut, jyonxa xnaqʼtzbʼil «A donde tú vayas yo iré» ex «Una mujer excelente».

  Sara

 ¿Alkyetzun? Ok Sara te t-xuʼjil Abrahán ex te ttxuʼ Isaac.

 ¿Tiʼ bʼant tuʼn? Maske ten jun tbʼanel tanqʼibʼil Sara tukʼil Abrahán toj tnam te Ur, kubʼ t-ximen tuʼn tikʼ bʼet toj tnam tuʼnju ok qeʼ tkʼuʼj tiʼjju tzaj tqʼamaʼn Dios te tchmil. Otoq txi tqʼamaʼn Dios te Abrahán tuʼn tetz toj tnam te Ur ex tuʼn t-xiʼ toj Canaán. Xi tqʼamaʼn te qa ktzajel tkʼiwlaʼn ex qa che okel toj tja te jun matij tnam (Génesis 12:1-5). Tej t-xi tqʼamaʼn Dios jlu te Abrahán, qʼiʼntoq junlo 60 abʼqʼi tuʼn Sara. Atxix toj ambʼil aju, anqʼin Sara tukʼil tchmil kyoj ja bʼinchaʼn kyuʼn xbʼalun ex kyoj junxichaq lugar.

 Maske jakutoq tzaj nya bʼaʼn kyiʼj tuʼnju tten kyanqʼibʼil lu, kubʼ t-ximen Sara tuʼn tonin tiʼj tchmil tuʼn tnimen te Dios (Génesis 12:10, 15). Toj nimku abʼqʼi, mintiʼ ul itzʼj jun tal Sara ex tzaj tbʼis tuʼn jlu. Pero otoq tzaj tqʼamaʼn Dios qa ktzajel tkʼiwlaʼn tyajil Abrahán (Génesis 12:7; 13:15; 15:18; 16:1, 2, 15). Tuʼntzunju, xi tqʼamaʼn Dios te qa oktoq tzul itzʼj jun tkʼwal Abrahán tiʼj. Atzun jlu bʼaj tej qʼiʼntoq 90 abʼqʼi tuʼn Sara ex tej qʼiʼntoq 100 abʼqʼi tuʼn Abrahán (Génesis 17:17; 21:2-5). Ex ok kyqʼoʼn tbʼi kykʼwal te Isaac.

 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj? Aju ikʼ tiʼj Sara in tzaj tyekʼin qe qa kukx in japun twi Tyol Dios maske jaku kubʼ qximen qa mlayx bʼant (Hebreos 11:11). Ax ikx, kubʼ tqʼoʼn Sara jun tbʼanel techel kywitz xuʼjilbʼaj tuʼnju ok tqʼoʼn toklen tchmil (1 Pedro 3:5, 6).

 Aju ambʼil tej kyanqʼin xuʼj in yolin Tyol Dios kyiʼj

  1.  Eva

  2. Tej ttzaj Diluvio (2370 tjaqʼxi ambʼil qʼiʼn quʼn jaʼlo)

  3.  Sara

  4.  Aju t-xuʼjil Lot

  5.  Rebeca

  6.  Lea

  7.  Raquel

  8. Tej kyetz xjal toj Egipto (1513 tjaqʼxi ambʼil qʼiʼn quʼn jaʼlo)

  9.  Míriam

  10.  Rahab

  11.  Rut

  12.  Débora

  13.  Jael

  14.  Dalila

  15.  Ana

  16. Aju tnejel rey te Israel (1117 tjaqʼxi ambʼil qʼiʼn quʼn jaʼlo)

  17.  Abigaíl

  18.  Aju txin te Sunem

  19.  Jezabel

  20.  Ester

  21.  María (ttxuʼ Jesús)

  22. Tej tbautisarin Jesús (29 tiʼj ambʼil qʼiʼn quʼn jaʼlo)

  23.  Marta

  24.  María (terman Marta ex Lázaro)

  25.  María Magdalena

  26. Tej tkyim Jesús (33 tiʼj ambʼil qʼiʼn quʼn jaʼlo)