A chhûng thu-ah lût rawh

SIAM A NI EM?

Ri Sawhkhâwk Hmanga Bâk Thil Hriat Theihna

Ri Sawhkhâwk Hmanga Bâk Thil Hriat Theihna

 Bâkte hian khua hmu thei mah se, zân thima an chhehvêla awmte hriat theih nân bâk chi tam zâwk chuan ri sawhkhâwk aṭanga thil hriat theihna an hmang a—ri an tihchhuah sawhkhâwk lêt aṭangin an chhehvêla thil awmte hlat zâwng chu an hre thei a ni. Entîr nân, bâk ṭhenkhat chuan an thla zah ran zâwng aṭangin thosi leh sephûng an hre hrang thei.

 Ngaihtuah rawh: Bâk ṭhenkhat chu an awbâwm aṭangin an kâ, a nih loh leh an thâwkna dâwt kaltlangin ri fâwn an tichhuak a. An ri tihchhuah khâwk lêt leh lo dawng tûrin an beng hlai tak an hmang a ni. Hêng ri sawhkhâwkte hian bâk chu a chhehvêla thil awmte kawng thumin ngaihruat theihna a pe a. Ri lo sawhkhâwktu awmna hmun te, a sân zâwng te, leh a hlat zâwng te a hre thei a, bâk dangin ri an tihchhuah pawh a lo thliar hrang thei hial a ni.

 Bâkin ri sawhkhâwk hmanga a thil hriat hi a dik a ngai êm êm a, a chhan chu millisecond (sencond khat hmun sângkhata ṭhena hmun khat) chhûng leka a tih sual pawhin a thil man tum chu centimeter 17 (6.7 in) zetin a ṭhelh thei a ni. Mi thiam ṭhenkhat chuan millisecond khat aia rei lova ri lo hriat fuh chat chu “thil thei loh tluk” a ni tiin an sawi a. Mahse, tihchhinna chuan bâkte hian 10 nanoseconds (second khat hmun 100,000,000-a ṭhena hmun khat) chhûng lekin anmahni lama ri rawn sawhkhâwk chhût theihna an nei niin a târ lang a, chu chuan millimeter khat emaw, a aia hnai emawa thil awmte chu dik takin a hriattîr thei!

 Mi thiamte chuan mitdelte’n an chhevêla thil awmte an ngaihruat thiam theih nân leh an lû an tauh theihna tûr ang chî thing zâr pawh tiamin, harsatna an pumpelh theihna tûr ri sawhkhâwk lo dawng thei electronic tiang an siam a. He tiang Batcane tia koh siamtute zînga pahnih Brian Hoyle-a leh Dean Waters-a te chuan, “He thil siam tûra phûrna min petu ber chu ri sawhkhâwk hmanga bâk thil hriat theihna hi a ni,” tiin an sawi.

 Engtin nge i ngaih? Ri sawhkhâwk hmanga bâk thil hriat theihna danglam tak hi chanchhâwnna avânga lo awm nge ni a, siam a ni zâwk?