Ir al contenido

¿Á ÍYO IIN NA̱ I̱XAVA̱ʼAÑA?

So̱ndaʼa ña̱ xíniñúʼu tí chináká

So̱ndaʼa ña̱ xíniñúʼu tí chináká

 Tí chináká va̱ʼava xítorí, soo ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-inirí ndáaña kúu ña̱ íyo yatin nu̱ú xíkarí tá ñuú tí yóʼo kéʼérí nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé ku̱a̱ʼání kití saáchi ku̱a̱ʼání kití xíniñúʼurí so̱ndaʼa á xi̱ndaʼa. Xíniñúʼurí ña̱yóʼo ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-inirí nda̱saa xíka íyo iin ña̱ʼa. Ta kúú sava tí chináká kivi ndakunirí iin tí ndikama loʼo nu̱ú iin tí escarabajo xa̱ʼa̱ ki̱ʼva ña̱ xa̱a̱ síín síín kánda̱ ndi̱xi̱n tí yóʼo.

 Ndakanixi̱ní xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo: Ku̱a̱ʼání tí chináká chí su̱kúnrí kéʼerí sonido tasaá távaríña chí si̱ti̱nrí á yuʼúrí. Ta xíniñúʼurí so̱ʼorí ña̱ náʼnuní ña̱ va̱ʼa kuniso̱ʼorí so̱ndaʼa tá kánindaaña sa̱tá iin ña̱ʼa. Ña̱yóʼo chíndeétáʼan xíʼinrí ña̱ kunda̱a̱-inirí ndáaña íyo nu̱ú xíkarí ta á súkún á kuití á kani íyoña ta va̱ása íxayo̱ʼvi̱ña xíʼinrí ña̱ kunda̱a̱-inirí xíʼin ña̱yóʼo ni íyo inka chináká tá saátu tí yóʼo kéʼérí so̱ndaʼa.

 So̱ndaʼa á xi̱ndaʼa ña̱ xíniñúʼu tí chináká ña̱ va̱ʼa ndaniʼinrí iin ña̱ʼa xíniñúʼu viíní kooña, saáchi tá iin milisegundo va̱ása xíniso̱ʼorí so̱ndaʼa yóʼo kivi kuxíkarí ki̱ʼva 17 centímetro (6,7 pulgadas) nu̱ú ku̱a̱ʼa̱nrí. Sava na̱ xíni̱ va̱ʼa káʼa̱nna, “ña̱ kǒo nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa ña̱ kivi keʼé nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé tí yóʼo”. Soo prueba ña̱ ke̱ʼéna xíʼin tí chináká ku̱nda̱a̱-inina ña̱ so̱ndaʼa ña̱ xíniñúʼurí ña̱ va̱ʼa ndani̱ʼírí iin ña̱ʼa va̱ʼaní íyoña. Ta ña̱yóʼo chíndeétáʼanña xíʼinrí ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-inirí ndasaa xíka kíndo̱o iin ña̱ʼa.

 Iin grupo na̱ nándukú va̱ʼa xa̱ʼa̱ iin ña̱ʼa ke̱ʼéna iin bastón electrónico ña̱ ndákuni míí kíndo̱o iin ña̱ʼa ña̱ va̱ʼa chindeétáʼanña xíʼin na̱ yiví na̱ kǒo kivi koto tasaá va̱ása kanindaana xíʼin ña̱ʼa. Tá ña̱yóʼo nda̱a̱ kivi ndakuniña ña̱ íyo chí xi̱nína ta kúú ndaʼa̱ iin yitu̱n. Ta̱ Brian Hoyle xíʼin ta̱ Dean Waters, u̱vi̱ na̱ ke̱ʼé tú bastón-murciélago, káchina: “Iin ña̱ chi̱ndeétáʼanní xíʼindi̱ ña̱ ke̱ʼéndi̱ ña̱yóʼo kúú ña̱ xi̱kunda̱a̱-inindi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní íyo so̱ndaʼa ña̱ xíniñúʼu tí chináká ña̱ va̱ʼa ndani̱ʼírí iin ña̱ʼa”.

 ¿Ndáaña ndákanixi̱níún xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo? ¿Xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní íyo so̱ndaʼa ña̱ xíniñúʼu tí chináká ña̱ va̱ʼa ndani̱ʼírí iin ña̱ʼa? ¿Á ña̱ na̱kuva̱ʼa mií kúúña á íyo iin na̱ i̱xava̱ʼavaña?