Kan pa millón winäq ye kʼo México kʼa Argentina. Y kan pa millón chkë ri winäq riʼ ye kʼo chkipan tinamït indígenas ri jalajöj chʼaʼäl yetzjon chqä jalajöj ki-costumbres. Chkikojöl ryeʼ kan ye kʼïy testigos de Jehová ye kʼo. Rchë chë ri winäq riʼ nkitamaj chrij le Biblia, ri testigos de Jehová kiqʼaxan chqä kijachon publicaciones pa más 130 chʼaʼäl, ri yetzjon ri winäq ri ye kʼo chkipan ri tinamït riʼ. a Ye kʼa, ye kʼïy testigos de Jehová, tapeʼ nkiloqʼoqʼej kijatzul, yaʼon kʼïy kʼayewal pa kiwiʼ xa rma ma nkajoʼ ta nkiʼän costumbres ri xa nuqʼäj rutzij Dios. ¿Achkë rubʼanik yeʼuksan ri kchaj rchë yeqatoʼon ri qachʼalal riʼ?

 Pa jun tinamït ri huichol kijatzul b ri kʼo pa taq juyuʼ rchë Jalisco, México, ri qachʼalal ma xkajoʼ ta xkiʼän jojun costumbres ri xa nkiqʼäj rutzij Dios. Tapeʼ kan pa rubʼeyal xkiʼij achkë rma ma nkajoʼ ta nkiʼän riʼ, jojun chkë ri kiwinaq kan itzel xkinaʼ chkë. Rma riʼ, pa 4 de diciembre rchë ri junaʼ 2017, jun molaj winäq ri kan katajnäq kiyowal xekatäj pä chkij ri qachʼalal chqä chkij jojun winäq ri ye kʼo wä kikʼë. Ri molaj winäq riʼ xekijqotaj äl ri qachʼalal riʼ, xkitzʼlaʼ kachoch chqä xkiʼij chkë chë xkekikamsaj we xketzolin pa kitinamit.

 Ri Testigos ri ye kʼo chnaqaj ri tinamït riʼ xekikʼül apü ri qachʼalal chqä xkiyaʼ jontir ri xkʼatzin chkë. Ye kʼa, ¿achkë wä nkʼatzin nbʼan rchë ütz yetzolin chkachoch? Jun qachʼalal ri rubʼiniʼan Agustín, nuʼij: «Majun ta wä qarajil rchë nqatöj jun abogado y ma qataman ta wä akuchï nqbʼä wä rchë nqakʼutuj qanaʼoj chrij riʼ».

 Rma ri qachʼalal riʼ xqʼat chkiwäch nkiyaʼ ruqʼij Dios, ri sucursal rchë Centroamérica kan chanin xkanuj rubʼanik rchë xerutoʼ. Naʼäy, ri sucursal xuʼij chkë ri qʼatbʼäl taq tzij chë tkitzʼetaʼ achkë xbʼan chkë ri qachʼalal. Chrij riʼ, ri Comité rchë ri Coordinadores rchë ri Molaj Ukʼwäy Bʼey pa kiwiʼ ri Testigos de Jehová xuʼij chë junan kesamäj ri sucursal rchë Centroamérica chqä ri Departamento rchë Asuntos Legales ri kʼo pa central mundial. Ri Comité riʼ xuʼij chë kechʼojin chwäch ri qʼatbʼäl tzij rchë yetoʼöx ri qachʼalal huicholes. Jun tiempo chrij riʼ, ri qachʼalal xeʼapon kʼa chwäch ri Suprema Corte de Justicia de la Nación, ri qʼatbʼäl tzij ri más uchqʼaʼ kʼo pa ruqʼaʼ pa tinamït México.

 Jun molaj abogados ri jalajöj kitinamit xkiyaʼ jun tzijonem ri akuchï xkiqʼalajsaj wä chë ri derechos humanos xa junan pa kiwiʼ jontir. Chqä xkiʼij chë, achiʼel nkʼatzin nkiʼän ri nkʼaj chik ri kʼo chë ma nkiqasaj ta kiqʼij ri indígenas, ke riʼ chqä kʼo chë nkiʼän ryeʼ, kʼo chë ma yekichaqtiʼij ta kiwinaq rchë nkiʼän ri ma nkajoʼ ta.

 Pa 8 de julio rchë ri junaʼ 2020, ri Suprema Corte de Justicia xuʼij chë kan ma pa rubʼeyal ta xbʼan kikʼë ri testigos de Jehová. Rma riʼ, xuʼij chë tyaʼöx qʼij chkë ri qachʼalal ri xejqotäx pä chë ketzolin pa kitinamit. Agustín, ri xqatzjoj yän qa, xuʼij reʼ pa kiwiʼ jontir: «Kan jaʼäl runaʼon qan chqä kan janina nqtyoxin rma jontir ri xkiʼän ri qachʼalal pa qawiʼ. Achkë ta na xbʼanatäj qkʼë xa ta ryeʼ ma ta xojkitoʼ».

 Pa Ecuador, kan ke riʼ chqä jbʼaʼ xbʼanatäj kikʼë ri qachʼalal ri ye kʼo San Juan de Ilumán, jun peraj che rä ri tinamït Otavalo ri akuchï kan kʼïy tinamït indígenas ye kʼo. Pa junaʼ 2014, taq xchap ruyakik jun Salón del Reino, jun sacerdote kan chanin xeruyäk jun 100 winäq rchë nkiqʼät ruyakik ri Salón riʼ. Chqä ri winäq riʼ xkiʼij chkë ri testigos de Jehová chë ma tkiʼän ta chik kimoloj.

 Ri departamentos de Asuntos Legales rchë ri sucursal ri kʼo Ecuador chqä ri kʼo pa central mundial kan junan xesamäj rchë xkitoʼ ri congregación chwäch re kʼayewal reʼ. Ri xbʼan chkë ri qachʼalal xkʼwäx chkiwäch ri qʼatbʼäl taq tzij, y reʼ xuʼän chë ri winäq ma xekinäq ta chik ri qachʼalal chqä xkiyaʼ qʼij chkë rchë nkimöl kiʼ y rchë nkikʼïs ruyakik ri Salón del Reino. Ye kʼa, rchë ma nbʼanatäj ta chik jmul ri xbʼanatäj kikʼë ri qachʼalal, ri abogados xkiʼij chkë ri qʼatbʼäl taq tzij chë tkisoloʼ re kʼayewal reʼ: ¿nkʼatzin komä chë ri indígenas nkismajij ri derechos humanos ri kan konojel bʼaʼ tinamït yesmajin rchë?

 Pa 16 de julio rchë ri junaʼ 2020, ri Corte Constitucional rchë Ecuador, ri qʼatbʼäl tzij ri kʼo más uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ chpan ri tinamït riʼ, xtzʼët ri xbʼan kikʼë ri qachʼalal. Ri abogados ri xetzjon pa ruwiʼ ri congregación kan ye qachʼalal wä ri ye aj Ecuador. Kikʼë ryeʼ xejeʼ kajiʼ qachʼalal abogados ri kan ye samajnäq chik chkij kʼayewal achiʼel reʼ chkipan nkʼaj chik tinamït. Rma ri yabʼil COVID-19, re moloj reʼ pa videoconferencia xbʼan wä. Ye kʼïy xkiʼän conectar kiʼ tapeʼ jalajöj tinamït ye kʼo wä. Ya reʼ ri naʼäy mul ri xyaʼöx qʼij chkë ri testigos de Jehová rchë ke riʼ rubʼanik yekitoʼ ri qachʼalal chwäch jun qʼatbʼäl tzij. c Re abogados reʼ xkitzjoj ri nkiʼij ri qʼatbʼäl taq tzij ri kʼo kichqʼaʼ pa kiwiʼ kʼïy tinamït rchë xkiʼij chë jun winäq ma ntel ta chë tzij chë majun ta ru-derechos humanos xa rma kʼo chpan jun tinamït indígena.

 Kʼa komä, ri qachʼalal ri ye kʼo pa tinamït Otavalo kʼa kiyoʼen na achkë xtuʼij ri Corte Constitucional. Tapeʼ ke riʼ, kan janina yetyoxin rma ri toʼïk kilon. César, jun ukʼwäy bʼey rchë ri congregación Ilumán Quichua, nuʼij: «Xa xuʼ Jehová, ri nuksaj rutinamit, nkowin nuʼän kʼïy pa kiwiʼ rusamajelaʼ tapeʼ xa ye jbʼaʼ ok».

 Jontir ri abogados ri xetoʼö kichë re qachʼalal reʼ ye testigos de Jehová y kan rkʼë ronojel kan xetoʼon chqä majun ta xtoj chkë. Ye kʼa, rchë xebʼä chkiwäch ri qʼatbʼäl taq tzij, rchë xkitzʼët achkë ütz nkiʼij chqä rchë xekitoʼ ri qachʼalal xkʼwaj tiempo chqä päq. Ri abogados chqä ri nkʼaj chik qachʼalal xesamäj más 380 horas chrij ri xbʼanatäj México y jun 240 horas rchë xkiqʼaxaj pa jun chik chʼaʼäl ri wuj ri xkʼatzin chkë. Y chrij ri xbʼanatäj Ecuador, jbʼaʼ ma 40 abogados ri jalajöj kitinamit, kan pa ciento chë horas xesamäj rchë xsol ri kʼayewal riʼ. ¿Achkë rubʼanik ntoj jontir ri najin nbʼan rchë yetoʼöx ri qachʼalal? Reʼ nbʼan rkʼë ri kchaj ri nitäq pä rïx chpan ri página donate.pr418.com. Matyox chiwä rma kowan yixspan.