Yai panembwa’mba bijipo

JANUARY 21, 2015
POLAND

Kuvuluka bo Bapokolwele mu Kaleya ka Auschwitz kwa Nambala 70, pa Bano Pajinga ne Bakamonyi ba kwa Yehoba

Kuvuluka bo Bapokolwele mu Kaleya ka Auschwitz kwa Nambala 70, pa Bano Pajinga ne Bakamonyi ba kwa Yehoba

KU WARSAW, ku Poland—Pa 27 January, mu 2015, bantu bavula bingi bakavulukanga bapulukile mu kaleya ka Auschwitz, kampu wa lumanamo nangwa’mba kampu wa lufu wa Nazi German. Kano kaleya kaya nkuwa mobakashilanga bantu bena Nazi na mulanguluko wa kuzhiya bisaka bimo bya bantu, momo bamanyikilanga ne Bakamonyi ba kwa Yehoba ba mu byalo byavula ne ba mu Germany pamo.

Ba ku kishimikwa mobalamina bya kala kya Auschwitz-Birkenau State Museum ne kya ba ku International Auschwitz Council bo babena kunengezha kuno kupwila. Ndamakyalo wa kyalo kya Poland, aye Bronisław Komorowski, naye ukatanwako kabiji byalo byavula mwaya ntanda bikatuma babilolo kuya na kutanwako. Kuno kupwila bakekutambishanga ne pa intaneti.

Muzhi wa Auschwitz waikela kwapela taunyi wa Oświęcim, muzhi wa mu Poland ye baangachile ku bena Nazi kimye kya Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse. Batanshi bo bakashijile mu uno kampu wa lumanamo wa bena Germany mu June 1940 bajinga bena Poland 700. Uno kampu wa lumanamo waishile kubaya kya kine kine kabiji wajinga ne na makampu akwabo acheache 40. Bitofu bya mu Auschwitz-Birkenau basokelangamo bantu pepi na 20, 000 pa juba pa juba. Pa myaka itanu yajingako kaleya ku Auschwitz, bantu kukila pa 1100, 000 milyonyi bobo bakashijile ku kano kaleya. Pa bano pajinga ne Bakamonyi kukila pa 400.

Keyala wa pa intaneti wa nzubo mobalamina bya kala ya Auschwitz-Birkenau State Museum paji byambo bya kuba’mba: “Bakamonyi ba kwa Yehoba (bo batelanga’mba Bafunda Baibolo) bobakasanga na mambo a byo baitabilamo kechi bebambapo kya kine kine mu mabuku aamba pa Kampu wa Lumanamo wa Auschwitz ne. Bano bantu nabo bafwainwa kwambiwapo bingi mambo batwajijile kwikala na byubilo byawama nangwa kya kuba bwikala mu kaleya bakatezhe bingi.” Mabuku a ku ino nzubo mobalamina bya kala amwesha kuba’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba bajinga pa batanshi bo bakashile ku Auschwitz, kabiji bavula bebepayile.

Ba Andrzej Szalbot (Bakaili–IBV 108703): Mu 1943, momo bebakashile ku ba Nazi na mambo a kukana kutwela bushilikale.

Kafulumende wa Nazi wakebele kuzhiya Bakamonyi ba kwa Yehoba kutendeka mu 1933, kabiji walekeshe Bakamonyi mu kyalo kyonse kya Germany. Mafunde a Bakamonyi aamba pa byubilo byawama ne byubilo byabo kechi byakwatankene na kafulumende wa Nazi ne. Bakamonyi bakananga kukokela mukambizho wa kubijika’mba, “Tumbijikai Hitler!,” mambo kuba bino ke kubula bukishinka kwi Lesa. Bakamonyi bakananga kwingila mingilo yonse yakunza ku bya bushilikale. Kafulumende wamonanga kuba bino amba kusatukila kafulumende. Ba Andrzej Szalbot, bo bakashile mu 1943 ku Auschwitz saka baji na myaka 19 baambile’mba: “Inge wakana kutwela bushilikale ko kuba’mba bakakukashila mu kampu wa lumanamo.” Bakamonyi ba kwa Yehoba bebakasululanga inge basaina pepala wakukana kuba’mba kyapwa bafumamo mu jibumba ne kuba’mba mafunjisho a jino jibumba a bubela. Ba Szalbot bakaine kusaina uno pepala.

Bakamonyi ba kwa Yehoba bebambilanga amba basakwibakasulula inge basaine pepala wa kusankilapo lwitabilo lwabo wapasha uno.

Kafulumende wa Nazi watongolanga Bakamonyi ba kwa Yehoba amba “IBV,” ko kuba’mba Internationale Bibelforscher-Vereinigung (International Bible Students Association), jizhina jobanembesheshemo jino jibumba mu kyalo kya German. Kafulumende wa Nazi wakambizhe Bakamonyi kuvwala bikoko paji kakitenguluzha kachiluluka. Bino bikoko byakwashanga Bakamonyi kuyuka bukiji bakwabo mu kampu. Bapwilanga pamo mabanga saka bakyangye kwibeta bonse mazhina kuba’mba bayuke’mba po baji. Banengezhanga ne kupwila kwa mu bufyamfya ko besambanga bya mu Baibolo na bakaili batemenwe Bakamonyi na mambo a kifyele ne lwitabilo lwabo. Bakaili bavula mu kaleya ka Auschwitz baikele Bakamonyi ba kwa Yehoba.

Pa Kibelushi lukelo pa 27 January mu 1945, bashilikale ba ba Soviet Union Red Army bafikile mu Oświęcim. Ku makya ku ma 3 koloko bano bashilikale bapokolwele bakaili 7,000 mu kaleya ka Auschwitz I, ne Auschwitz II (ku Birkenau), ne kaleya ka Auschwitz III (ku Monowitz).

Ba Stanisław Zając. Bafikile mu kaleya ka ku Auschwitz pa 16 February, mu 1943.

Ba Stanisław Zając, Bakamonyi ba kwa Yehoba bajinga pa bakaili bavula bo bakambizhizhe kufuma mu kaleya ku kafulumende wa Nazi na mambo a kuchina kwibalukuka ku bashilikale ba ba Red Army. Ba Zając ne bakaili bakwabo 3,200 bafumine ku Jaworzno ne kwenda mu sino. Luno lo lwendo lwayukanyikwa’mba lwendo lwa lufu. Bantu nobe 2,000 bo bafwile mu lwendo lwa moba asatu lwa kuya ku Blechhammer, mpunzha iji kwalepa bingi mu Auschwitz. Ba Zając bavuluka’mba nkondo yajingako kimye abo ne bakwabo kyo bafyamine mu kampu. Baambile’mba: “Naumvwinenga myotoka ya nkondo saka ipita pano bino kafwako nangwa umo wayileko kuba’mba ayuke ko bafumine ne. Lukelo twaishile kuyuka kuba’mba bajinga bena Russia.  . .  Nzhita ya bena Russia yapikichilenga mu jisaka kabiji pano po papwjile malwa a mu kampu wa lumanamo.

Uno mwaka pa 27 January po pakekela kuvuluka kupokololwa kwa bajinga mu kaleya ka Auschwitz papita ne myaka 70. Kuno kuvuluka kukekalako mu mizhi yavula mwaya ntanda yonse.

Media Contact(s):

International: J. R. Brown, Office of Public Information, tel. +1 718 560 5000

Germany: Wolfram Slupina, tel. +49 6483 41 3110

Poland: Ryszard Jabłoński, tel. +48 608 555 097