WARSAW, ePoland—Hi January 27, 2015, vanhu va magidi va ta tsundzuka lembe ra vu-70 ra ku ntshunxiwa etikampeni ta nxaniso eAuschwitz, leti a ku ri ta mfumo wa Manazi eJarimani. Eku sunguleni, tikampa leti a ti tirhiseriwa ku herisa tinxaka timbe leti a ti vengiwa hi Manazi ni ku xanisa Timbhoni ta Yehovha leti humaka ematikweni yo hambanahambana ku katsa ni Majarimani.

Muziyamu wa Auschwitz-Birkenau State ni huvo ya International Auschwitz Council va le ku hleleni ka xiendlakalo xo tsundzuka lembe ra vu-70 ra ku ntshunxiwa etikampeni ta nxaniso eAuschwitz. Bronisław Komorowski, Presidente ya le Poland, u languteriwe ku va kona eka xiendlakalo xexo ni vayimeri va matiko yo hambanahambana. Xiendlakalo lexi xi ta tlhela xi haxiwa hi ku tirhisa Internet.

Auschwitz yi kumeka ekusuhi ni doroba ra Oświęcim, le Poland, leri tekiweke hi Manazi hi nkarhi wa Nyimpi Ya Vumbirhi Ya Misava. Yi sungule tanihi kampa ya nxaniso ya Majarimani laha a ku ri ni vakhotsiwa va kwalomu ka 700 lava humaka ePoland, hi June 1940. Auschwitz yi kule hi ku hatlisa yi va ndhawu leyikulu swinene leyi nga ni tikampa to tlula 40. A yi ri ni makamara ya mune lama hi siku a ku dlayiwa vanhu va 20 000 hi gasi eka wona. Vanhu va kwalomu ka 1.1 wa timiliyoni ku katsa ni Timbhoni ta Yehovha to tlula 400, va yisiwe eAuschwitz hi nkarhi lowu tikampa a ti ri ni ntlhanu wa malembe ti ri eku tirheni.

Hi ku ya hi website ya Auschwitz-Birkenau State Museum: “Handle ka leswi hlamuseriweke, matimu lama nga eka minkandziyiso ya Kampa ya Nxaniso ya Auschwitz a yi nga teki Timbhoni ta Yehovha ti ri leti khotsiweke hikwalaho ka ripfumelo ra tona. Vakhotsiwa lava, va faneriwa hi ku bumabumeriwa hileswi va koteke ku hanya hi milawu ya vona ehansi ka swiyimo swa le kampeni.” Rungula ra le Muziyamu ri kombisa leswaku Timbhoni ta Yehovha a ti ri tin’wana ta vakhotsiwa vo sungula lava yisiweke eAuschwitz naswona eka madzana ya tona, ku fe Timbhoni leti tlulaka tiphesente ta 35.

Mfumo wa Manazi wu sungule ku endla matshalatshala yo yimisa ntirho wa Timbhoni ta Yehovha ku sukela hi 1933 naswona wu ti yirisile eJarimani. Milawu ni mahanyelo ya Timbhoni a yi nga fambisani ni milawu ya Manazi. Hi xikombiso, Timbhoni a ti nga pfumeli ku vula ti ku, “Heil Hitler!” hikuva loko ti endla tano, a ti ta va ti nga kombisi ku tshembeka eka Xikwembu. Ti tlhele ti ala ku endla mintirho leyi fambisanaka ni vusocha, ku nga leswi a swi nga amukeleki eka mfumo wa Manazi. Andrzej Szalbot, loyi a khomiweke hi 1943 naswona a yisiweke eAuschwitz a ri ni malembe ya 19 u ri: “Ku ala ku endla mintirho leyi fambisanaka ni vusocha a swi vula ku khomiwa u yisiwa ekampeni ya nxaniso.” Timbhoni ta Yehovha a ti tshembisiwe ku ntshunxiwa hi xihatla ntsendze loko to sayina rungula leri landzulaka nhlengeletano ya tona ni leswaku leswi yi swi dyondzisaka a hi ntiyiso. Nkulukumba Szalbot u arile ku sayina.

Loko Rungula ra Nawu wa Manazi ri kombetela eka Timbhoni ta Yehovha, ri tirhisa marito lama nge “IBV,” lama yimelaka Internationale Bibelforscher-Vereinigung (International Bible Students Association), ku nga vito ra Xijarimani ra nhlangano wa tona. Mfumo wa Manazi wu endle leswaku Timbhoni ti ambala yunifomo ya tona leyi nga ni xilapana xa xivunguvungu. Mfungho lowu a wu pfuna Timbhoni leswaku ti kota ku vona Timbhonikulorhi. A ti hlangana madyambu man’wana ni man’wana loko ku nga si huweleriwa mavito ya lava va ha hanyaka leswaku ti khutazana. A ti khoma minhlangano exihundleni leswaku ti dyondza Bibele ni vakhotsiwakulorhi lava tsakisiweke hi mahanyelo ya Timbhoni ni ripfumelo ra tona. Vakhotsiwa van’wana va ve Timbhoni ta Yehovha loko va ha ri etikampeni ta Auschwitz.

Hi Mugqivela nimixo, January 27, 1945, masocha ya Soviet Union’s Red Army ma fike eOświęcim. Hi 3 nimadyambu, masocha ya Soviet ma ntshunxe vakhotsiwa va 7 000 eAuschwitz I, Auschwitz II (Birkenau) ni le Auschwitz III (Monowitz).

Stanisław Zając, Mbhoni ya Yehovha, a a ri un’wana wa vakhotsiwa va kwalomu ka magidi lava sindzisiweke hi masocha ya Manazi ku rhurha etikampeni ta Auschwitz hikwalaho ka leswi masocha ya Red Army a ma ri eku teni. Nkulukumba Zając ni vakhotsiwa van’wana va kwalomu ka 3 200, loko va rhurhisiwa ekampeni ya Jaworzno, a va fambisiwa egambokweni tanihi xikongomelo xo va dlaya. Eka masiku manharhu lawa va ma heteke va ri endleleni yo ya ekampeni ya Blechhammer, ku nga kampa leyintsongo ya Auschwitz leyi nga ekhwatini, ku pone vakhotsiwa va kwalomu ka 2 000. Loko Nkulukumba Zając a tsundzuka nyimpi leyi a yi lwiwa loko yena ni vakhotsiwa van’wana va ha tumbele ekampeni, u te: “A hi twa timovha ta matlhari ta masocha ti hundza, kambe a a hi chava ku huma hi vona leswaku i ta masocha wahi. Nimixo, hi kume leswaku a ku ri ta Marhaxiya. . . . Masocha lawa a ma ri ku hlaseleni ekampeni leyi a hi ri eka yona kutani hi wona nkarhi lowu ku xaniseka ku nga hela.”

Lembe leri, hi January 27, ematikweni yo tala ku ta va ni tinhlengeletano ni minkombiso leswi fambisanaka ni ku tlangela lembe ra vu-70 ro ntshunxiwa etikampeni ta Auschwitz, leswi nga ta endleriwa emadorobeni yo hambanahambana.

Media Contact(s):

International: J. R. Brown, Office of Public Information, tel. +1 718 560 5000

Germany: Wolfram Slupina, tel. +49 6483 41 3110

Poland: Ryszard Jabłoński, tel. +48 608 555 097

Afrika-Dzonga: Mzamo Goloda, +27 11-761-1000