အခုခေတ် နိုင်ငံများစွာမှာလိုပဲ အီတလီမှာလည်း ယုံကြည်ချက်အတွက် စစ်မှုထမ်းဖို့ ငြင်းဆိုပိုင်ခွင့်ဟာ နိုင်ငံသားအခွင့်အရေး ဖြစ်ကြောင်း အသိအမှတ်ပြုလိုက်ပါပြီ။ ဒါပေမဲ့ အရင်တုန်းကတော့ အဲဒီလို အသိအမှတ် မပြုဘူး။ အီတလီမှာ ဒီအခြေခံ လူ့အခွင့်အရေးကို လက်ခံဖို့အရေး ယေဟောဝါသက်သေတွေရဲ့ အနစ်နာခံပေးဆပ်မှု အလွန် ကြီးမားတယ်။

အီတလီမှာ စစ်မှုမထမ်းမနေရ စနစ်ကို ဒုတိယကမ္ဘာစစ်နောက်ပိုင်း ဆယ်စုနှစ်ချီကြာတဲ့အထိ ဆက်ကျင့်သုံးတယ်။ ၁၉၄၆ ခုနှစ်၊ စစ်ပြီးပြီးချင်း တစ်နိုင်ငံလုံးမှာ သက်သေခံ ၁၂၀ ပဲ ရှိတယ်။ နောက်ပိုင်း ယေဟောဝါဆီ ဆက်ကပ်အပ်နှံသူတွေ ပိုများလာတာနဲ့အမျှ ယုံကြည်ချက်ကြောင့် စစ်မှုထမ်းဖို့ ငြင်းဆိုတဲ့ လူငယ်အရေအတွက် ပိုများလာတယ်။ သူတို့ရဲ့ ငြင်းဆိုမှုက ကြားနေခြင်း၊ အကြမ်းမဖက်ခြင်း၊ လူလူချင်း ချစ်ခြင်းနဲ့ဆိုင်တဲ့ ကျမ်းစာမူတွေကို အခြေခံတယ်။

မကြာသေးခင်က အီတလီဌာနခွဲရုံးရဲ့ လေ့လာချက်တစ်ခုအရ စစ်မှုထမ်းဖို့ ငြင်းဆိုတဲ့အတွက် ညီအစ်ကို ၁၄,၁၈၀ ထက်မနည်း ထောင်ဒဏ်ကျခဲ့ရပြီး အခုထိ သက်ရှိထင်ရှား ရှိနေဆဲပဲ။ ဒီညီအစ်ကိုတွေဟာ ၁၉၆၅ နဲ့ ၁၉၉၈ နှစ်အတွင်း စုစုပေါင်း ထောင်ဒဏ် ၉,၇၃၂ နှစ် ကျခံခဲ့ရတယ်။

တူရင်မြို့က သမိုင်းပညာရှင်၊ စစ်ဆန့်ကျင်ရေးသမား ဆာဂျီအို အယ်ဘာဆာနိုက ယေဟောဝါသက်သေတွေဟာ “စစ်မှုမထမ်းလို့ ထောင်ကျနေတဲ့ လူငယ်အများစု” နဲ့ ဖွဲ့စည်းထားတယ်လို့ ဆိုတယ်။ ဒီလူငယ်လေးတွေရဲ့ ယုံကြည်ချက်ခိုင်မာမှုက “ပြဿနာအပေါ် အများပြည်သူရဲ့ သဘောထားကို အာရုံစိုက်လာအောင် အကူအညီဖြစ်စေခဲ့တယ်” လို့လည်း ဆိုတယ်။

၁၉၅၉ ကနေ ၁၉၆၆ အထိ အီတလီ ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးအဖြစ် ဆောင်ရွက်တဲ့ ဝန်ကြီးချုပ်ဟောင်း ဂျူလီယို အန်ဒရီအိုတီက ထောင်ကျနေတဲ့ သက်သေခံတွေနဲ့ လူချင်း တွေ့ဆုံဖို့ ဆုံးဖြတ်တယ်။ သူတို့ စစ်မှုမထမ်းဖို့ ငြင်းဆိုရတဲ့ အကြောင်းရင်းကို သိနိုင်ဖို့ပါ။ နောက်ပိုင်း သူ ဒီလိုရေးတယ်- “သူတို့ရဲ့ ဘာသာရေး သက်ဝင်ယုံကြည်မှု၊ နိုင်ငံရေးနဲ့ လုံးဝ ကင်းရှင်းမှုကို ကျုပ် သိပ်လေးစားတယ်။ စစ်မှုထမ်းဖို့ ယတိပြတ် ငြင်းဆိုပြီး နှစ်ရှည် ထောင်ဒဏ်ကျခံနိုင်တာဟာ အကြောင်းမဲ့သက်သက် မဟုတ်ဘူး။”

စစ်မှုထမ်းဖို့ ငြင်းဆိုခြင်းကို အသိအမှတ်ပြုလက်ခံတဲ့ ပထမဆုံး ဥပဒေကို ၁၉၇၂ မှာ အတည်ပြုလိုက်တယ်။ အစားထိုး အရပ်ဘက်လုပ်ငန်း ဥပဒေကလည်း စစ်အုပ်ချုပ်မှုအောက်မှာ ရှိနေပြန်တော့ ညီအစ်ကိုတွေခမျာ လက်ခံဖို့ အခက်တွေ့ခဲ့ရတယ်။

၁၉၉၈၊ ဇူလိုင် ၈ ရက်မှာ အီတလီအစိုးရက စစ်အုပ်ချုပ်ရေးအောက်မှာ မရှိတဲ့ အစားထိုး အရပ်ဘက်လုပ်ငန်းနဲ့ပတ်သက်တဲ့ ဥပဒေသစ် ပြဋ္ဌာန်းလိုက်တဲ့အတွက် ယေဟောဝါသက်သေတွေ လက်ခံနိုင်စရာ ဖြစ်ခဲ့တယ်။ ၂၀၀၄ သြဂုတ်လမှာတော့ အီတလီက ၂၀၀၅၊ ဇန်နဝါရီ နောက်ပိုင်းကစပြီး အမျိုးသားတွေဟာ စစ်မှုထမ်းစရာ မလိုတော့ဆိုတဲ့ ဥပဒေကို ပြဋ္ဌာန်းလိုက်တယ်။

အီတလီမှာ အခုလို တရားဥပဒေပိုင်းဆိုင်ရာ တိုးတက်မှုတွေအတွက် ယေဟောဝါသက်သေတွေကို ချီးကျူးတဲ့ ပညာရှင်တွေထဲမှာ ရောမမြို့၊ စပီရန်ဇာ တက္ကသိုလ်ရဲ့ ဂုဏ်ထူးဆောင် ဥပဒေပါမောက္ခ၊ ရှေ့နေ ဆာဂျီအို လာရီစီကာလည်း ပါဝင်တယ်။ သူ အခုလို ပြောတယ်- “စစ်ခေါင်းဆောင်တွေက စစ်မှုထမ်းဖို့ ငြင်းဆိုမှုကို ‘အမိမြေကို စော်ကားမှု၊ ခရစ်ယာန်တွေရဲ့ မေတ္တာပညတ်နဲ့ မသက်ဆိုင်တဲ့လုပ်ရပ်၊ သူရဲဘောကြောင်တဲ့ လုပ်ရပ်’ ဖြစ်တယ်လို့ ဆိုခဲ့ကြတယ်။ ဒါပေမဲ့ ယေဟောဝါသက်သေတွေရဲ့ ပြတ်သားတဲ့ ရပ်တည်ချက်ကြောင့် အီတလီမှာ တရားဥပဒေနဲ့ လူတွေရဲ့ အတွေးအခေါ်ပိုင်းမှာ တိုးတက်ပြောင်းလဲမှု ရှိလာတယ်။”

ကျွန်တော်တို့ညီအစ်ကိုတွေရဲ့ ရပ်တည်မှုက အီတလီရဲ့ တရားရေးစနစ်ကို အပြောင်းအလဲ ဖြစ်စေရုံလောက်ပဲ မဟုတ်ပါဘူး။ သက်သေခံ အကျဉ်းသားတွေရဲ့ အမူအကျင့်ကောင်းကို မြင်ရပြီးတဲ့နောက် ထောင်စောင့်တွေလည်း ယေဟောဝါသက်သေ ဖြစ်လာတယ်။ တစ်ယောက်ကတော့ ဂျူဇက်ပေ စယ်ရာပါ။ ‘သက်သေခံ လူငယ်တွေရဲ့ စံနမူနာကြောင့် ကျွန်တော် ကျမ်းစာလေ့လာချင်စိတ် ပေါ်လာတယ်’ လို့ သူပြောတယ်။ ၁၉၇၂ မှာ သူ သက်သေခံတစ်ဦး ဖြစ်လာတယ်။ (အောက်ပါ လေးထောင့်ကွက်ကို ကြည့်ပါ။)

အီတလီမှာရှိတဲ့ ညီအစ်ကိုတွေနဲ့ သူတို့ရဲ့ မိသားစုတွေအပြင် ကမ္ဘာတစ်ဝန်းက ညီအစ်ကိုများစွာဟာ ‘စစ်အတတ်ပညာကို မသင်ကြ’ နဲ့ ဆိုတဲ့ မိန့်မှာချက်ကို အလေးအနက်ထားပြီး လိုက်နာနေကြတယ်။ ဒီလို ရဲရင့်တဲ့ စံနမူနာတွေအတွက် ကျွန်တော်တို့ ဝမ်းမြောက်ကြတယ်။—ဟေရှာယ ၂:၄။