Nəhayət ki, Ermənistan hökuməti etiqadlarına görə hərbi xidmətdən imtina edənlərin hüquqlarını tanıdı. Artıq 90-dan çox Yehovanın Şahidi yeni alternativ mülki xidmət proqramı üçün ərizə ilə müraciət edib. 2013-cü il 23 oktyabr tarixində Ermənistan Respublika Komissiyası bu ərizələrdən 51-ə baxıb təsdiqlədi; komissiya qalan ərizələrə də baxacaq. Sonra komissiya üzvləri Erebuni həbsxanasına gedib, orada cəza çəkən 20 Yehovanın Şahidindən yeni proqram üçün ərizə yazan 6-nın ərizəsini təsdiqlədi. Bu altı məhbus 2013-cü il oktyabrın 24-ü azadlığa buraxıldı. Alternativ xidməti seçən digər məhbus Şahidlərin də ərizələrinə baxılması və onların da azad edilməsi gözlənilir.

2013-cü il iyunun 8-də Ermənistan hökuməti alternativ xidmət haqda qanununu Avropa standartlarına uyğunlaşdırdı. Bu qanun 2013-cü il iyulun 25-də qəbul edildi və hadisələrin gedişatında dönüş nöqtəsi oldu. 2013-cü il oktyabrın 2-də Ermənistan prezidenti qanunda edilən bu dəyişiklik haqda Avropa Şurası Parlament Assambleyasına qeydlərində demişdi: «Etiqadlarına görə orduda xidmət etmək istəməyən insanlar cinayət məsuliyyətindən azad ediləcək». 2013-cü il oktyabrın 3-də Ermənistanda qəbul edilən qanuna əsasən, etiqadlarına görə hərbi xidmətdən imtina edənlərə kəsilən hökm cəzası altı ay azaldıldı. Bu qanun sayəsində cəza müddətlərinin bitməsinə 6 aydan az qalan 8 Şahid 2013-cü il oktyabrın 8-i və 9-u azadlığa buraxıldı.

Yeni alternativ mülki xidmət proqramı etiqadlarına görə hərbi xidmətdən imtina edənlərə imkan verir ki, ölkənin rifahına Müqəddəs Kitab əsasında tərbiyə edilmiş vicdanlarının yol verdiyi tərzdə töhfə versinlər. Bu proqrama Ermənistan silahlı qüvvələri yox, mülki orqanlar nəzarət edir. Mülki xidmətin müddəti 36 aydır, çağırılanlar həftədə 48 saat işləyəcək və ildə onlara ongünlük məzuniyyət veriləcək. Üstəlik, xidmətlərini evlərinə yaxın ərazilərdə çəkəcəklər və əsgərliklə əlaqəsi olmayan işlə məşğul olacaqlar.

Ermənistan 2001-ci ildə Avropa Şurasına üzv qəbul ediləndə üzərinə alternativ xidmət haqda qanun qəbul etmək və etiqadlarına görə həbsdə yatanların hamısını azad etmək öhdəliyi götürmüşdü. Lakin buna baxmayaraq, Ermənistan gənc Şahidləri məhkəməyə cəlb etməyə və həbsə salmağa davam edirdi.

2004-cü il iyulun 1-də Ermənistan Respublikasının alternativ mülki xidmət haqda qanunu qüvvəyə minəndə ümid qığılcımı yaranmışdı. Lakin sonradan bəlli oldu ki, alternativ xidmət proqramı hərbi qüvvələrin nəzarəti altındadır və cəza xarakteri daşıyır. Avropa Şurası dəfələrlə vurğulamışdır ki, həmin alternativ xidmət proqramı Avropa standartlarına uyğun deyil. Məsələn, Avropa Şurası Parlament Assambleyası 1532 (2007) nömrəli qətnaməsində bildirmişdir: «Çox kədərləndirici haldır ki, əsil mülki xarakterli xidmət olmadığı üçün etiqadlarına görə hərbi xidmətdən imtina edənləri — əksəriyyəti Yehovanın Şahididir — həbsə salmağa davam edirlər, çünki onlar əslində mülki olmayan alternativ xidməti keçməkdənsə, həbsxanada yatmağa üstünlük verirlər».

BMT-nin İnsan Hüquqları Komitəsi də Ermənistanda etiqadlarına görə hərbi xidmətdən imtina edənlərin hələ də həbs edilməsi ilə bağlı narahatçılığını bildirmişdi. Komitənin 105-ci sessiyasında (2012) qəbul edilən yekun nəticədə deyilir:

«İştirakçı-dövlət hərbi xidmətin əsil alternativini və hərbi xarakterli olmayan bir xidmət yaratmalıdır ki, bu xidmət etiqadlarına görə hərbi xidmətdən imtina edənlərin hər biri üçün əlçatan olsun, eləcə də xarakter, pul və müddət baxımından cəzalandırıcı və ya diskriminativ olmasın. Bundan əlavə, iştirakçı-dövlət etiqadlarına görə hərbi xidmətdən və ya mövcud alternativ xidmətdən imtina etdikləri üçün həbs edilənlərin hamısını azadlığa buraxmalıdır».

Ermənistan məhkəmələrində heç bir nəticə əldə etmədikdə Bayatyan və məhkum olunmuş digər iki gənc Şahid Ermənistana qarşı Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsində (AİHM) iddia qaldırdılar. 2011-ci il iyulun 7-si AİHM-nın Böyük Palatasının Bayatyanın işi ilə əlaqədar səs çoxluğu ilə lehinə verdiyi qərarın böyük əhəmiyyəti oldu. AİHM tarixində ilk dəfə belə bir qərar çıxardı ki, Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası etiqadlarına görə hərbi xidmətdən imtina edənlərin də hüquqlarını müdafiə edir. Böyük Palatanın bu müsbət qərarından sonra AİHM etiqadlarına görə hərbi xidmətdən imtina edənlərin hüquqlarını müdafiə edən daha dörd müsbət qərar çıxardı *.

Lakin Böyük Palatanın «Bayatyan Ermənistana qarşı» işi ilə bağlı verdiyi qərarına əhəmiyyət verməyən Ermənistan hökuməti etiqadlarına görə hərbi xidmətdən imtina edən 29 Şahidi məhkəməyə cəlb edərək onları təqsirkar bildi və 23 nəfəri həbsə saldı. 2011-ci ilin iyul ayından 2013-cü ilin oktyabr ayınadək 86 adam, ümumi hesabla, Ermənistan həbsxanalarında 168-dən çox il keçirib. Bu gənc oğlanlardan bəziləri qanunsuz olaraq həbs olunduqları üçün AİHM-a yenə şikayət ərizəsi ilə müraciət etdilər.

Həbs müddətlərini bitirənlər və 2013-cü ilin oktyabrında azadlığa buraxılanlar ümid edirlər ki, Ermənistan cinayət məcəlləsinə etdiyi dəyişikliyə uyğun olaraq onların məhkumluğunu üzərindən götürəcək. Digər vacib məsələ də odur ki, Bayatyan qərarından sonra məhkum edilib həbsə salınanlara təzminat ödəniləcək, yoxsa yox.

Ermənistanın düzəlişlər etdiyi alternativ xidmət haqda qanunun tam nəticələrini görmək üçün gözləmək gərəkdir. Bununla belə, artıq indiyədək Ermənistan hökuməti etiqadlarına görə hərbi xidmətdən imtina edənlərin hüquqlarını tanımaqda böyük irəliləyişlər edib.

Mülki xidmət proqramının qəbul edilməsinə aparan uzun yol