Από ό,τι φαίνεται, η κυβέρνηση της Αρμενίας αναγνώρισε τελικά τα δικαιώματα που έχουν όσοι αρνούνται τη στράτευση για λόγους συνείδησης. Στις 23 Οκτωβρίου 2013, η αρμόδια κυβερνητική επιτροπή της Δημοκρατίας της Αρμενίας εξέτασε 57 από τους 90 και πλέον Μάρτυρες του Ιεχωβά που είχαν υποβάλει αίτηση για να ενταχθούν στο νέο πρόγραμμα εναλλακτικής κοινωνικής υπηρεσίας και ενέκρινε τις αιτήσεις τους (σύντομα θα εξεταστούν και οι υπόλοιπες αιτήσεις). Επίσης, εγκρίθηκαν και οι αιτήσεις 6 εκ των 20 Μαρτύρων που κρατούνταν στις φυλακές Ερεμπούνι. Και οι έξι αποφυλακίστηκαν την επόμενη κιόλας μέρα, στις 24 Οκτωβρίου 2013. Η επιτροπή θα εξετάσει επίσης τις αιτήσεις των υπόλοιπων κρατουμένων Μαρτύρων οι οποίοι έχουν επιλέξει το πρόγραμμα εναλλακτικής υπηρεσίας, και αναμένεται να δώσει εντολή αποφυλάκισης και για αυτούς.

Το πρώτο βήμα για αυτές τις εξελίξεις έγινε στις 8 Ιουνίου 2013, όταν η Αρμενία υιοθέτησε κάποιες τροποποιήσεις στο Νόμο περί Εναλλακτικής Υπηρεσίας προκειμένου να τον εναρμονίσει με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Στις 25 Ιουλίου 2013 υιοθέτησε και τις ανάλογες εφαρμοστικές διατάξεις. Αναφερόμενος στις πρόσφατες τροποποιήσεις, ο πρόεδρος της Αρμενίας έκανε στις 2 Οκτωβρίου 2013 το εξής σχόλιο στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης: «Σύμφωνα με τις νέες διατάξεις, η άρνηση στράτευσης για λόγους συνείδησης δεν θα θεωρείται πλέον ποινικό αδίκημα». Στις 3 Οκτωβρίου 2013, η Αρμενία ψήφισε έναν νόμο που χορήγησε αμνηστία στους αντιρρησίες συνείδησης μειώνοντας τις ποινές τους κατά έξι μήνες. Ως εκ τούτου, στις 8 και 9 Οκτωβρίου 2013, οχτώ Μάρτυρες στους οποίους απέμεναν λιγότεροι από έξι μήνες φυλάκισης αφέθηκαν ελεύθεροι.

Το νέο πρόγραμμα εναλλακτικής κοινωνικής υπηρεσίας δίνει στους αντιρρησίες συνείδησης την ευκαιρία να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στη χώρα τους με τρόπο που δεν αντιβαίνει στη Γραφικά εκπαιδευμένη συνείδησή τους. Δεν τελεί πλέον υπό τον έλεγχο και την επίβλεψη των Ενόπλων Δυνάμεων της Αρμενίας, αλλά υπό την επίβλεψη κοινωνικού φορέα. Η κοινωνική υπηρεσία έχει διάρκεια 36 μήνες και περιλαμβάνει 48 ώρες εργασίας την εβδομάδα με 10 μέρες άδεια το χρόνο. Όσοι την επιλέγουν διορίζονται σε μη στρατιωτικές υπηρεσίες κοντά στον τόπο κατοικίας τους.

Το 2001, η Αρμενία έγινε μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης και, όπως κάθε νέο μέλος, ανέλαβε την υποχρέωση να υιοθετήσει έναν νόμο για την εναλλακτική υπηρεσία και να αποφυλακίσει όλους τους αντιρρησίες συνείδησης. Ωστόσο, παρά τις δεσμεύσεις της, συνέχισε να διώκει και να φυλακίζει τους νεαρούς Μάρτυρες.

Το 2004 υπήρξε μια ελπιδοφόρα εξέλιξη για τους αντιρρησίες συνείδησης, καθώς την 1η Ιουλίου εκείνου του έτους τέθηκε σε ισχύ ο Νόμος της Δημοκρατίας της Αρμενίας περί Εναλλακτικής Υπηρεσίας. Εντούτοις, το πρόγραμμα της εναλλακτικής υπηρεσίας που προέβλεπε αυτός ο νόμος ήταν, όπως αποδείχτηκε, υπό τον έλεγχο και την επίβλεψη του στρατού και είχε τιμωρητικό χαρακτήρα. Το Συμβούλιο της Ευρώπης επισήμανε επανειλημμένα ότι αυτό το πρόγραμμα δεν ανταποκρινόταν στα ευρωπαϊκά πρότυπα. Για παράδειγμα, στο Ψήφισμα 1532 (2007), η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης εξέφρασε «βαθιά ανησυχία για το ότι δεκάδες αντιρρησίες συνείδησης—στην πλειοψηφία τους Μάρτυρες του Ιεχωβά—εξακολουθούν να φυλακίζονται επειδή η προσφερόμενη εναλλακτική υπηρεσία δεν είναι πραγματικά κοινωνική, και έτσι αναγκάζονται να προτιμήσουν τη φυλάκιση».

Παρόμοια ανησυχία εξέφρασε και η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Στις τελικές παρατηρήσεις της κατά την 105η σύνοδο (2012), ανέφερε τα εξής:

«Το Κράτος μέλος πρέπει να θεσμοθετήσει ένα είδος υπηρεσίας η οποία να είναι γνήσια εναλλακτική στη στρατιωτική θητεία, να μην έχει καμία σχέση με το στρατό, να είναι προσβάσιμη σε όλους τους αντιρρησίες συνείδησης, να μην έχει τιμωρητικό χαρακτήρα και να μην αποτελεί αιτία διακρίσεων λόγω της φύσης, του κόστους ή της διάρκειάς της. Το Κράτος μέλος πρέπει επίσης να αποφυλακίσει όλους τους αντιρρησίες συνείδησης, οι οποίοι φυλακίστηκαν επειδή αρνήθηκαν τη στράτευση ή την υπάρχουσα εναλλακτική υπηρεσία».

Έχοντας εξαντλήσει όλα τα ένδικα μέσα της χώρας τους, ο Βαχάν Μπαγιατιάν και δύο άλλοι νεαροί Μάρτυρες οι οποίοι είχαν επίσης καταδικαστεί ως αντιρρησίες συνείδησης κατέθεσαν προσφυγές στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) κατά της Αρμενίας. Στις 7 Ιουλίου 2011, το Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης του ΕΔΔΑ εξέδωσε ευνοϊκή απόφαση υπέρ του κ. Μπαγιατιάν, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία των δικαστών είχε ψηφίσει υπέρ του. Η απόφαση αυτή έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην πορεία των γεγονότων. Για πρώτη φορά στην ιστορία του, το ΕΔΔΑ αποφάνθηκε ότι οι αντιρρησίες συνείδησης προστατεύονται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Μετά την ευνοϊκή αυτή απόφαση του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης, το ΕΔΔΑ εξέδωσε τέσσερις ακόμη αποφάσεις, οι οποίες επίσης υπερασπίστηκαν τα δικαιώματα των αντιρρησιών συνείδησης. *

Ωστόσο, η κυβέρνηση της Αρμενίας, αψηφώντας την απόφαση του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης στην υπόθεση Μπαγιατιάν κατά Αρμενίας, άσκησε ποινική δίωξη εναντίον 29 νεαρών Μαρτύρων αντιρρησιών συνείδησης, 23 εκ των οποίων φυλακίστηκαν. Από τον Ιούλιο του 2011 έως τον Οκτώβριο του 2013, 86 Μάρτυρες έμειναν συνολικά 168 χρόνια σε φυλακές της Αρμενίας. Μερικοί από αυτούς υπέβαλαν προσφυγές στο ΕΔΔΑ, διαμαρτυρόμενοι για την παράνομη φυλάκισή τους.

Οι αντιρρησίες συνείδησης που έχουν εκτίσει την ποινή της φυλάκισής τους, καθώς και όσοι αποφυλακίστηκαν τον Οκτώβριο του 2013, ελπίζουν ότι, με βάση τις τελευταίες τροποποιήσεις που έκανε η Αρμενία στον ποινικό της κώδικα, το ποινικό τους μητρώο θα καθαριστεί. Ένα άλλο ζήτημα είναι το αν θα καταβληθεί αποζημίωση σε εκείνους που καταδικάστηκαν και φυλακίστηκαν μετά την απόφαση στην υπόθεση Μπαγιατιάν.

Το μέλλον θα δείξει αν οι τροποποιήσεις του νόμου περί εναλλακτικής υπηρεσίας θα λύσουν οριστικά τα προβλήματα των αντιρρησιών συνείδησης στην Αρμενία. Είναι γεγονός, όμως, ότι τον τελευταίο καιρό η κυβέρνηση έχει κάνει αξιόλογες προσπάθειες για να αναγνωριστεί το δικαίωμα άρνησης στράτευσης για λόγους συνείδησης.

Η Μακρά Πορεία προς το Αποδεκτό Πρόγραμμα Κοινωνικής Υπηρεσίας