Yatambulwila e Ngindu za Nzambi mu Kuma kia Menga

Dotolo Dimosi Wazingula Lusansu Lwandi

MU SEKA dia lupitalu yakala mu sasila kwa buka kia madotolo e kuma kia vonda mbevo mosi. O mbevo tumor yampondi kakala yau. Yavova vo: “E kuma kia vonda muntu ndioyo i ngengele zambwaki za menga zafwasuka, e nguba zandi (rins) mpe ke zatoma salanga diaka ko mu kuma kia menga mayingi kasiwa.”

Nlongi mosi watelama yo vova kuna makasi mawonso vo: “Edi ozolele vova vo e mpila menga twansidi yambi?” Yavutula vo: “Ke diau ko nzolele vova.” Vava yabasonga mafoto ma lekwa yankaka yasolola muna nguba za mbevo muna lusadisu lwa microscópio, yavova vo: “Tulenda mona e ngengele zambwaki za menga zafwasuka muna nguba za mbevo, ediadi diafila e nguba mu lembi toma sala diaka.” a E ntantani zabwa muna seka twakala, o nua ame nkutu wayuma. Kana una vo ke kolo kiayingi ko yasalanga se dotolo, o yandi nlongi kakala, kiazola soba ngindu zame ko.

Vava e diambu diadi diabwa, kiakala Mbangi a Yave ko. Mu mvu wa 1943 yawutuka muna mbanz’a Sendai kuna node ya Japão. Wau vo se diame nlongoki a yimbevo kakala (patologista) ye nwuki a kimbevo kia ntu (psiquiatra), mono mpe ya baka nzengo za tanga sikola za mawuku. Vava yalungisa mvu wanzole muna sikola za mawuku muna mvu wa 1970, yakazala ye mwan’a ndumba mosi, e nkumbu andi Masuko.

Yayantika Longoka Tuku dia Yimbevo ye Mpasi Itwasanga

Nkaz’ame Masuko wasalanga kuna kompani kimana kansadisa muna lungisa e nsatu za esi nzo ekola yafokolanga o tanga sikola za mawuku. O longoka salu kia mawuku diatoma kunsivikisa. Yasivikanga mu mona vo e nitu a muntu mu mpila yambote kikilu yavangilwa. Kana una vo i wau, ntangwa zawonso yayindulanga kana vo vena yo Mvangi yovo ve. Yabanzanga vo o longoka mawuku diadi kunsadisa mu zaya e nsas’a zingu kiame. Muna kuma kiaki, vava yakituka dotolo, yakwamanana longoka tuku dia yimbevo, i sia vo zaya e tuku dia yimbevo ya mpila mu mpila ye mpasi itwasanga.

Vava yafimpanga mavimbu ma wantu ana bafwila mu kimbevo kia câncer, yayantika katikisa kana vo diambote kibeni mu sia wantu e menga. O wantu ana bekalanga ye câncer yavioka e tezo, wau vo menga bevaikanga, yunduka beyundukanga. Wau vo e mpila mawuku mau isakisanga o yunduka, nkumbu miayingi madotolo bemonanga vo diambote muntu basiwa menga. Kansi, yabakula vo nanga osia menga kwa muntu una ye câncer i disayanesanga e kimbevo muna nitu andi yawonso. Ozevo, o unu ditomene zayakana vo o sia menga kwa muntu dilenda yoyesa e mpila isadilanga menga muna nitu andi, dilenda twasa mpe tumor yo kufika e zingu kia mbevo ana bena ye câncer. b

Muna mvu wa 1975 mwabwa diambu dina ngikidi kuna lubantiku lwa lusansu. O nlongi ona wawuka mbevo ona wafwa, nkwa umbangu kakala, nwuki a yimbevo ya menga (hematologia). I kuma kafungila makasi vava yavova vo mbevo ndiona wafwa mu kuma kia menga mana kasiwa. Kansi, yakwamanana songa ngindu zame, i bosi malembe-malembe, wavuvama.

Yimbevo ke Ikala Diaka ko Ngatu Lufwa

Muna kolo kiakina, nkaz’ame watambula nkento mosi wa nunu wakala vo Mbangi a Yave. Muna moko kiandi wasadila mvovo “Yave,” o nkaz’ame wazola zaya e nsas’a mvovo wau. O Mbangi a Yave wavutula vo, “Yave i nkumbu a Nzambi aludi.” Masuko watanganga Bibila tuka muna kileke kiandi, muna Bibila kina katanganga vana fulu kia nkumbu a Nzambi vavingiswa o mvovo “Mfumu.” Muna ntangwa yayina walongoka vo Nzambi muntu kieleka ye una ye nkumbu.

Vana vau, Masuko wayantila longoka Bibila ye Mbangi a Yave ndiona wa nunu. Vava yatuka kuna lupitalu yo lwaka ku nzo muna tezo kia ola ya 1 muna fuku, nkaz’ame wampovesa ye kiese kiawonso vo: “Bibila kivovanga vo yimbevo ye lufwa fokoka lufokoka!” Yamvutula vo: “Diambote kikilu dikala!” I bosi wakudikila diaka vo: “Wau vo e nz’ampa ifinamene, kizolele ko vo wafwasanga e ntangw’aku nkatu-nkatu.” Yabakula dina kavova, wazola vo yayambula salu kia kidotolo. Dianu vo, yamfungila makasi, ediadi diatwasa ntantani muna longo lweto.

Kansi, o nkaz’ame kayoya ko. Wasambanga kimana Nzambi kansadisa mu solola sono ilenda tunta e sungididi kiame, i bosi, wansonganga yo. E sono kia Kimpovi 2:22, 23, kiatoma simba ntim’ame. Kivovanga vo “Nki kieleka ketambulanga o muntu muna salu yandi yawonso yangolo ye loko dikufilanga mu kuyifuntuna oku nsi a ntangwa? . . . Muna fuku o ntim’andi ke uvundanga ko. Ediadi mpe i mpavala kwandi.” I diau yamonanga vava yakivananga muna longoka mawuku fuku yo mwini, kiasololanga kiese kiakieleka ko.

Lumbu kimosi muna mvu wa 1975, Kialumingu kiakala mu mene, vava nkaz’ame kavaika mu kwenda kuna Seka dia Kintinu dia Mbangi za Yave, vana vau yabaka nzengo za kwenda yandi. Nkaz’ame wasivika kikilu vava kambona. Mbangi za Yave bantambula kuna ngemba zawonso. Tuka lumbu kiakina, yayendanga muna tukutakanu twawonso kina Kialumingu. Vioka ngonde imosi, mpangi mosi wayantika kundonga e Bibila. Vioka ngonde tatu, tuka nkaz’ame kamokenena ye Mbangi za Yave mu nkumbu antete, wavubwa.

Yatambulwila Ngindu za Nzambi mu Kuma kia Menga

Ke vavioka kolo kiayingi ko, yalongoka vo e Bibila kivovanga vo Akristu ‘bayikenga muna menga.’ (Mavangu 15:28, 29; Tuku 9:4) Wau vo yakikadila yo lukatikisu mu sadila menga muna mawuku, ke diakala diampasi ko mu tambulwila ngindu za Nzambi mu kuma kia menga. c Yayindula vo: “Wau vo vena yo Mvangi ye yandi ovovele ediadi, dialudi vo ndungidi kena yau.”

Yalongoka mpe vo e tuku dia yimbevo ye lufwa, i sumu dia Adami. (Roma 5:12) Muna kolo kiakina, mianzi mia nitu yalongokanga. Ekolo tununanga, e mianzi mieto mikwitimanga yo keva. Ediadi ditwasanga yimbevo ya ntima, mvuanga muna tomfo yo yoyesa e nguba. Yabakula vo e sumu twasambukila i tuku dia mpasi zazi aawonso. Tuka muna kolo kiakina, o vema kwame muna salu kia mawuku kwayantika kuluka. Dialudi, Yave kaka olenda fokola mayela yo lufwa.

Muna ngonde a Malusu ya mvu wa 1976, vioka ngonde nsambwadi tuka yayantika longoka e Bibila, yabembola sikola zanda za mawuku kuna lupitalu. Yabanzanga vo kilenda diaka solola e salu kuna lupitalu ko, kansi yabaka e salu kuna lupitalu lwankaka. Yavubwa muna ngonde a Mayu ya mvu wa 1976. Yamona vo e mpila yambote yasadila e zingu kiame, i kota mu salu kia kimviti a nzil’a ntangwa ke ntangwa. Yakota mu salu kiaki, muna ngonde a Yuli ya mvu wa 1977.

Yatanina Ngindu za Nzambi mu Kuma kia Menga

Muna ngonde a Novemba ya mvu wa 1979, mono yo nkaz’ame Masuko, twayaluka yo kwenda kuna nkutakani ya mvivu a Chiba, ateleki ayingi bavavuanga muna zunga kiakina. Kwakuna yabaka salu kia ndambu a lumbu muna lupitalu lumosi. Muna lumbu kiame kiantete kia salu, buka kia matolo ana bevanganga lupasu banzunga. Bayantika kungiuvula: “Wau vo u Mbangi a Yave, adieyi ovanga avo mbevo ovavanga siwa menga okotele mwamu lupitalu?”

Kuna luzitu lwawonso yavova vo ilemvokela mana Nzambi kevovanga mu kuma kia menga. Yasasila vo vena ye mawuku mankaka ke mevavanga ko vo twasadila menga ye ivanga mawonso ndenda muna sadisa mbevo zame. Vava twamokena mu tezo kia ola mosi, o mfumu a madotolo ma lupasu wavova vo: “Mbakwidi. Kansi, avo tutambwidi mbevo ovidisi menga mayingi, yeto kibeni tukunwuka.” O mfumu a madotolo ndioyo wazayakana vo nkwa ntim’ambadi, kansi kuna nim’a moko kiokio, twakala ye ngwizani ambote ye wazitisanga mana yakwikilanga.

Luzitu Lwame Muna Menga Lwatontwa

Ekolo twasadilanga kuna Chiba, e vula diampa dia Mbangi za Yave diayantika tungwa kuna Ebina, Japão. Mono yo nkaz’ame muna lumingu, nkumbu mosi twayendanga kûna muna lunga-lunga mavimpi ma mpangi ana batunganga e vula diadina diayikilwanga vo Betele. Vioka ngonde zakete, twabokelwa vo twenda sadila mvimba kuna Betele dia Ebina. Muna diadi, muna ngonde a Malusu ya mvu wa 1981, twayantika zingila muna vula dia zingilanga vioka 500 za mpangi ana bakivana kuna mvevo. Muna mene, ya velelesanga nzo zakete ye kozo ya fulu kina kiatungilwanga e Betele. Muna nkokela, yasalanga e salu kia mawuku.

Mosi muna mbevo yawuka i mpangi ankento Ilma Iszlaub ona watuka kuna Austrália ye wafilwa se missionario kwaku Japão muna mvu wa 1949. Kimbevo kia leucemia kayelanga ye wavoveswa kwa dotolo diandi vo ngonde zakete kaka kezinga. Mpangi Ilma katonda siwa menga ko kimana kazinga kolo kianda. Wabaka e nzengo vo ekolo kiakete kia zingu kasala kiau, oviokesela kio kuna Betele. Muna kolo kiakina, e nlongo misadisanga e nitu ya wuta menga, nze i eritropoetina, ke miakala ko. O menga mandi makulukanga mu grama 3 yovo 4. (O muntu una ye mavimpi mambote grama 12 yakuna 15 kekalanga zau.) Kansi, yavanga mana yalenda muna kunwuka. Mpangi Ilma wakwamanana songa lukwikilu muna Diambu dia Nzambi yamuna lufwa lwandi muna mvu wa 1988. Disongele vo tezo kia mvu nsambwadi kazinga!

Mu mvu miami miawonso, mpangi zayingi bapaswilu kala ku vula dia Mbangi za Yave kwaku Japão. Diamatondo vo madotolo ma tupitalu tuna lukufi ye Betele betambulwilanga pasula wantu lembi sadila menga. Nkumbu miayingi ibokelwanga muna suku dia lupasu mu vava zaya kana vo mu sadila bena e ndekwa za pasula muntu lembi sadila menga. Ezak’e ntangwa, ikubayikamanga nkutu muna lupasu. Ivutulanga matondo kwa madotolo ana bezitisanga e nzengo za Mbangi za Yave ke betondanga siwa menga ko. O sala yau entwadi dikumpananga malau mayingi muna kubazayisa mana ikwikilanga. Mosi muna matodolo mama, ke kolo ko kavibilu se Mbangi a Yave.

Diakiese kikilu vo madotolo ana bevanganga e ngolo mu wuka Mbangi za Yave lembi sadila menga, lusadisu lwampwena bevananga muna lunungunuku lwa salu kia mawuku. O pasula mbevo lembi sadila menga i ziku kisonganga e nluta mialembi tambulwila siwa menga. O lufimpu lusonganga vo mbevo ana balembi siwa menga nzaki beyelokanga. Ke bekalanga mpe ye nkakalakani zayingi ko kuna nim’a lupasu.

Ikwamanananga Longoka Muna Mbandu a Dotolo Osundidi

Ikwamanananga landa lunungunuku lwa nganga za mawuku. Kansi, ikwamanananga longoka mpe muna mbandu a Yave una vo i Dotolo osundidi. Yave ke talanga kaka ndose zeto ko, kansi kiwuntu kieto kiawonso ketalanga. (1 Samuele 16:7) Muna salu kiame dia kidotolo, ivavanga sia sungididi muna kiwuntu kiawonso kia mbevo, ke kimbevo kiandi kaka ko. Ediadi dikunsadisanga mu wuka konso mbevo mu mpila yambote.

Yakinu sadila kwaku Betele yo sadisa akaka balongoka mambu ma Yave, kumosi ye ngindu zandi mu kuma kia menga. Ediadi i diambu itoma yangalelanga. Isambanga kimana vo Yave wa Nzambi una vo i Dotolo osundidi, ke kolo kasukisa yimbevo yawonso ye lufwa.—Lusansu lwa Yasushi Aizawa.

[Mvovo Vana Yand’a]

[Mvovo mia Sina]

“Yasasila vo vena ye mawuku mankaka ke mevavanga ko vo twasadila menga ye ivanga mawonso ndenda muna sadisa mbevo zame”

[Mvovo mia Sina]

“O pasula mbevo lembi sadila menga i ziku kisonganga e nluta mialembi tambulwila siwa menga”

[Mafoto]

Vana ntandu: Mu fila ngina e longi

Kulunene: Mono yo Nkaz’ame Masuko o unu