Enọ rẹ Ihwo ri Se Ẹbe Avwanre Nọre

Emerọnvwọn ra rhẹ nẹ ọbara rhe eje yen Iseri ri Jihova reyọ?

Uwevwin Orhẹrẹ ri June 15, 2000 yen a rhoma teyen ẹkpahọnphiyọ nana nurhe.

Ẹkpahọnphiyọ ri phiọngun kọna nẹ, Iseri ri Jihova reyọ ọbara-a. Avwanre vwo imuẹro kokoroko nẹ urhi rẹ Ọghẹnẹ jiri kpahen ọbara che wene ro se vwo shephiyọ vẹ iroro rẹ ihworakpọ-ọ. Ẹkẹvuọvo eta evo vwomaphia kidie nẹ a sa hẹriẹ ọbara kpo ẹbẹre ẹne kiriguo, a je sa rhoma rhẹ emerọnvwọn evo vwo nẹ ọvuọvo rẹ ẹbẹre ẹne na. Tavwen Onenikristi ki brorhiẹn sẹ ọyen reyọ emerọnvwọn nana ra rhẹ nẹ ẹbẹre sansan rẹ ọbara na, ọ dia erere vẹ imuoshọ rọ herọ ọvo yen ofori nẹ o roro kpahe-en. Ofori nẹ ọdavwẹ rọyen dia oborẹ Baibol na ta kpahọn kugbe oborẹ orhiẹn-ebro rọyen na che djobọte oyerinkugbe rọyen vẹ Ọghẹnẹ Ro Me Kpenu na wan.

Oborẹ Baibol ta kpahen ọbara na pha phenphẹn. E se vwo vwo ẹruọ rẹ oboresorọ, e je roro kpahen idje evo rẹ oborẹ Baibol na, ikuegbe, kugbe uyono rẹ ebo ri sivwin ihwo djephia.

Jihova vuẹ ọsẹ rẹ avwanre rode Noa nẹ, a reyọ ẹro ọghanghanre vwo ni ọbara. (Jẹnẹsis 9:​3, 4) Ọke vwọ yan obaro, irhi rẹ Ọghẹnẹ vwọ kẹ ihwo rẹ Izrẹl de dje ofuanfon rẹ ọbara phia. “Ọ da dianẹ ohwo rẹ uwevwi rẹ Izrẹl, eyẹ ọrhorha . . . da re ọbara, ki mi hirhe opharo mẹ ku ohwo yena rọ re ọbara na.” Ohwo rẹ Izrẹl rọ sen urhi rẹ Ọghẹnẹ sa vwẹ uruemu rọyen na vwo miovwo ihwo efa; ọtiọyena Ọghẹnẹ da vwọba nẹ: “Mi mi sio nẹ ohri rẹ ihwo rọye.” (Livitikọs 17:10) Ọke vwọ yan obaro, vwẹ omẹvwa ọvo re ruru vwẹ Jerusalẹm, iyinkọn kugbe ekpako na de jurhi nẹ a ‘gha ọbara.’ E vwo ru ọtiọyena pha ghanghanre kerẹ a vwọ kẹnoma kẹ ọfanrhiẹn kugbe edjọẹgọ.​​—Iruo 15:​28, 29.

Die yen ota na “gha” se mudiaphiyọ vwẹ ọke yena? Inenikristi ria yẹrẹ da ọbara-a; eranvwe re bru ohọre rọye-en, ayen je riọ-ọ. Erọnvwọn efa ra je gha yen emuọre ra vwẹ ọbara vwọ gua, kerẹ blood sausage. A vwọ re yẹrẹ reyọ ọbara vwo ruiruo vwẹ ọvo vwẹ usun rẹ idjerhe nana vwọso urhi rẹ Ọghẹnẹ.​​—1 Samuẹl 14:​32, 33.

Ẹwẹn che kpokpo ihwo buebun rẹ ọke rẹ awanre kpahen ẹriọ rẹ ọbara-a, kirobo rẹ avwanre mrẹre vwẹ isiesi rẹ Tertullian (ẹgbukpe ujorin rivẹ kugbe ọrerha C.E.) Rọ vwọ kpahan phiyọ efian rẹ ihwo gun vwọso Inenikristi nẹ ayen ria ọbara, Tertullian da tanẹ ihwo evo re dia Rom da ọbara ọke rẹ ayen de vive. Ọ je tanẹ, “vwevunrẹ irueru re ruẹ vwẹ afieha, ivwurhuru evo se se ọbara rẹ ihwo ri churhi . . . ayen me reyọ re vwo sivwin ọga rẹ ewẹnwẹn rayen.”

Inenikristi nẹ irueru nana eje kerẹ obo re chọre (o torori sẹ ihwo ri Rom evo reyọ ona nana vwo sivwẹn oma-a). Tertullian de si: “Avwanre tobọ reyọ ọbara rẹ eranvwe vwọba emu rẹ avwanre ria-a.” Ihwo ri Rom reyọ emu ra vwẹ ọbara gua vwọ davwan ọyọnregan rẹ Inenikristi nẹ. Tertul­lian da vwọba nẹ: “Asaọkiephana ke me nọ ovwan nẹ, ọnana oka rẹ aphro vọ, o de mu ovwan ẹro nẹ ẹreyọ vwo ruiruo rẹ ọbara rẹ eranvwe tu Inenikristi oma gangan, kẹ diesorọ ovwan vwo roro nẹ ayen sa reyọ ọbara rẹ ohworakpọ?”

Nonẹna, ihwo evo roro nẹ idọktọ da tanẹ ohwo reyọ ọbara fikirẹ omaesivwon, ọnana vwọso irhi rẹ Ọghẹnẹ Ro Me Kpenu na-a. Dede nẹ avwanre re dia Iseri ri Jihova guọnọ ghwu-u, avwanre ji brorhiẹn kokoroko ra vwọ yọnrọn urhi ri Jihova ro shekpahen ọbara. Ọtiọyena, mavọ yen avwanre sa vwọ yọnrọn urhi rẹ Ọghẹnẹ ro shekpahen ọbara nonẹna?

Ofovwin rẹ Akpọeje II vwọ wan nu, ọbara re se phiyọ oma ko rhi bunphiyọ, dedena, Iseri ri Jihova ni uruemu nana nẹ ọ vwọso urhi rẹ Ọghẹnẹ​​—avwanre je yọnrọn ọnana rhi te nonẹna. Nẹ ọke yena rhe, a da rhe mrẹ idjerhe buebun re vwo se ọbara phiyọ oma. Nonẹna, ọ gbe dia ọsoso rẹ ọbara na yen ihwo me se phiyọ oma-a, ẹkẹvuọvo ọvo vwẹ usun rẹ ẹbẹre ẹne ra ghare ọbara phiyọ na: (1) red cells; (2) white cells; (3) platelets; (4) plasma (serum), ẹbẹre rẹ ọbara rayen. Vwo nene oborẹ oma rẹ ohwo na hepha, idọktọ sa tanẹ ọ reyọ red cells, white cells, platelets, yẹrẹ plasma. Kidie nẹ a ghare ọbara na kpo ẹbẹre sansan, ka sa reyọ ọbara vuọvo na vwo sivwin ihwo buebun. Iseri ri Jihova je yọnrọn urhi na nẹ tọ dia ọsoso ọbara na yẹrẹ ọvo vwẹ usun rẹ ẹbẹre ẹne kiriguo ra gharerọ ra na yen e se phiyọ oma, eje na vwọso urhi rẹ Ọghẹnẹ. Vwẹ idjerhe kiriguo, oborẹ Baibol na ta kpahen ọbara rẹ ayen nene na sẹro rayen vwo nẹ imuoshọ rẹ ọga buebun kerẹ, hepatitis kugbe AIDS ro se muẹ ohwo womarẹ ọbara.

Ẹkẹvuọvo, rọ vwọ dianẹ a sa rhoma rhẹ emerọnvwọn itete vwo nẹ ọvuọvo rẹ ẹbẹre ẹne ra ghare ọbara phiyọ na, enọ evo vwomaphia kpahen emerọnvwọn ra rhẹ no na. Mavọ yen a reyọ emerọnvwọn na vwo ruiruo wan, die yen sa cha Onenikristi uko vwọ riẹn sẹ ọ reyọ ayen gbanẹ ọ cha reyọ-ọ?

Erọnvwọn buebun yehẹ evunrẹ ọbara. A da ghare Plasma phiyọ ẹbẹre 100, ẹbẹre 90 rọyen ame, dedena, o ji vwo erọnvwọn efa buebun kerẹ hormones, inorganic salts, enzymes, nutrients, minerals kugbe sugar. Plasma ji vwo ame rọ họnra vwọsua ọga, erọnvwọn efa re dobọ rẹ ọbara ro hwẹ jẹ, kugbe albumin. Idọktọ sa rhẹ oka rẹ protein buebun rehẹ evunrẹ plasma je reyọ ayen vwo ruiruo. Kerẹ udje, o vwo protein ọvo vwevunrẹ plasma ra sa vwọ kẹ ohwo rẹ ọbara rọyen hwẹ mamọ rere ọ vwọ ka. Oka rẹ ọga ọvo de mu ohwo, idọktọ sa tanẹ e duvwon egbede rẹ gamma globulin, ra rhẹ nẹ plasma rẹ ohwo ọfa ro vwo oka rẹ ọga yena-a rhe. O ji vwo oka rẹ protein efa rehẹ evunrẹ plasma rẹ idọktọ sa reyọ vwo sivwin ihwo, ẹkẹvuọvo idje nana djerephia nẹ a sa rhoma rhẹ emerọnvwọn itete efa vwo nẹ plasma. *

Kirobo ra sa rhẹ ọbara phiyọ ẹbẹre ẹne na (red cells, white cells, platelets,) ọtiọyen a je sa rhoma rhẹ emerọnvwọn itete vwo nẹ ọvuọvo rẹ ẹbẹre ẹne rẹ ọbara na. Kerẹ udje, A sa reyọ erọnvwọn kerẹ interferons vẹ interleukins vwo nẹ white blood cells rhe, vwo sivwin ikansa vẹ ega efa. A sa reyọ emerọnvwọn ra rhẹ nẹ plasma rhe vwo sivwin era. O vwo ihunvwun re ruẹ enẹna ra reyọ erọnvwọn ra rhẹ nẹ ọbara rhe vwọ gua (vwẹ ẹsosuọ). Ihunvwun nana dia ẹbẹre ọvo rẹ ọbara re se phiyọ oma-a; ọ da hanvwe, a reyọ vwo nẹ ẹbẹre ọvo yẹrẹ emerọnvwọn ra rhẹ nẹ ẹbẹre ọvo rẹ ọbara rhe vwọ gua. Onenikristi sa reyọ emerọnvwọn nana ra rhẹ nẹ ẹbẹre ọvuọvo rẹ ọbara na? Avwanre cha sa vuẹ wẹ oborẹ wo che ru-u. Baibol na ghwa ta ota kpahen ena rẹ omaesivwon nana-a, ọtiọyena Onenikristi ọvuọvo yen che brorhiẹn nana vwẹ idjerhe ro de jẹ oyerinkugbe rọyen vẹ Ọghẹnẹ emiovwo.

Kona kona rẹ usivwin ro nẹ ọbara rhe nure, Inenikristi evo rhọnvwaphiyọ-ọ, (owenẹ emerọnvwọn ra rhẹ nẹ ẹbẹrẹ rẹ ọbara rhe re sa họnre vwọsua ọga). Ọnana yen oborẹ ayen vwo ẹruọ rẹ urhi rẹ Ọghẹnẹ rọ tare nẹ a ‘gha ọbara.’ Ayen roro nẹ urhi rẹ Ọghẹnẹ vwọ kẹ ihwo ri Izrẹl tare nẹ, ọbara rẹ eranvwe e “kuo phihọ otọ.” (Urhi Rivẹ 12:​22-​24). Mavọ yen urhi nana vwo churobọ si emerọnvwọn ra rhẹ nẹ ọbara? Re se vwo ru gamma globulin yẹrẹ ihunvwun efa tiọyen re họnra vwọsua ega, e che se ọbara na reyọ je rhẹ. Ọna yen sorọ rẹ Inenikristi evo vwọ sian ihunvwun etiọyena, kirobo rẹ ayen je cha sen ẹreyọ rẹ ọsoso ọbara na yẹrẹ ẹbẹre ẹne rọyen na. Ofori nẹ e muọghọ kẹ orhiẹn-ebro rayen na.

Inenikristi efa brorhiẹn re fẹnẹre. Ayen je sen ẹreyọ rẹ ọsoso ọbara, red cells, white cells, platelets, yẹrẹ plasma. Dedena, ayen rhọnvwere nẹ idọktọ sa reyọ emerọnvwọn ra rhẹ nẹ ẹbẹre ẹne rẹ ọbara na rhe vwo sivwin ayen. Vwẹ ẹdia tiọna dede, Inenikristi je sa jẹ ojẹ re fẹnẹre. Onenikristi ọvo sa rhọnvwe nẹ a kẹ ọyen egbede rẹ gamma globulin, ẹkẹvuọvo ọ me sen nẹ a reyọ egbede rẹ emerọnvwọn ra reyọ vwo nẹ red cells yẹrẹ white cells vwo duvwẹn ọye-en. Jẹ, diesorọ Inenikristi nana vwo brorhiẹn nẹ ayen sa reyọ emerọnvwọn ra rhẹ nẹ ọbara rhe?

“Enọ rẹ Ihwo ri Se Ẹbe Avwanre Nọre” rọhẹ Uwevwin Orhẹrẹ ri June 1, 1990, tare nẹ plasma protein djẹ nẹ ọbara rẹ aye vẹ evun rua ọbara rẹ akpẹn evun rọyen na. Ọtiọyena, aye vẹ evun kẹ ọmọ rọhẹ evun rọyen immunoglobulins rọ sa cha uko vwọ họnre vwọso ega. Ọke rẹ red cells ro rhe ọmọ rọhẹ evun da ghwo re, kọ rua oma rẹ oni rọyen na, etiyin kọyen ọ wan rua otafe. Inenikristi evo se roro nẹ, rọ vwọ dianẹ emerọnvwọn re rhẹ nẹ ọbara rhe sa djẹ nẹ oma rẹ oni rua oma rẹ ọmọ rọhẹ evun na, ayen se rhiabọreyọ erọnvwọn ra rhẹ nẹ plasma yẹrẹ ẹbẹre rẹ obara efa rhe.

Kẹ, kidie nẹ Inenikristi sansan se brorhiẹn re fẹnẹre kpahen ẹreyọ rẹ emerọnvwọn ra rhẹ nẹ ẹbẹre rẹ evo rẹ ọbara rhe na, ko mudiaphiyọ nẹ ota nana rha ghanre? Ẹjo. Ọ je pha ghanghanre. Ẹkẹvuọvo ota na phẹnre. Evuẹ ra vwọphia vwẹ obenu na djerephia nẹ Iseri ri Jihova reyọ ọsoso rẹ ọbara yẹrẹ ẹbẹre ẹne kiriguo ra gharerọ ra na-a. Baibol na jurhi kẹ Inenikristi nẹ ayen ‘gha obo ra vwọ gọ iye kugbe ọbara kugbe ọfanrhiẹn.’ (Iruo 15:29) Ẹkẹvuọvo tavwen Onenikristi ki brorhiẹn sẹ ayen reyọ emerọnvwọn ra rhẹ nẹ ẹbẹre ẹne rẹ ọbara na rhe, ofori nẹ ayen ka frẹkotọ roro kpahọn je nẹrhovwo rhe Jihova tavwen.

Ihwo buebun nonẹna choma rẹ ayen vwo rhiabọreyọ kona kona rẹ usivwin rẹ ayen rorori nẹ ọ cha nẹrhẹ oma rayen kpo ugege yena, ọ da tobọ dianẹ ọ cha wan ayen oma vwẹ obaro kirobo rọ phia siẹrẹ a da reyọ ọbara vwo ruiruo. Ẹkẹvuọvo Inenikristi riẹnre nẹ o vwo orọnvwọn ọvo rọ ghanre vrẹ omakpokpọ rayen. Iseri ri Jihova vwẹ ẹro ọghanghanre vwo ni esivwon rẹ oma rayen, ayen je nabọ roro kokodo tavwen ayen ki brorhiẹn rẹ obo re che sivwin ayen wan. Ẹkẹvuọvo siẹrẹ a da ta ota kpahan ihunvwun ra reyọ emerọnvwọn ra rhẹ nẹ ẹbẹre ẹne rẹ ọbara vwọ gua, kẹ ayen nabọ roro kpahan oborẹ Ọghẹnẹ tare kugbe oyerinkugbe rọyen vẹ Ohwo rọ kẹ avwanre arhọ na.​​—Une Rẹ Ejiro 36:9.

Avwanre vwo oka rẹ uduefiogbere ro rhe ọbuine na, ro vwo si nẹ: “Kidie Ọrovwohwo rẹ Ọghẹnẹ ọye ọnre vẹ ekpọfia; ọye kẹ ohwo ẹroesiri vẹ ọghọ. O vwo emuesiri ọvuọvo rẹ Ọrovwohwo se sinu kẹ ihwo re yanre phiọphiọ-ọ. “E Ọrovwohwo . . . , ebruphihọ kẹ ohwo rọ vwẹ ẹro so wẹ”!​​—Une Rẹ Ejiro 84:​11, 12.

[Eta rehẹ obotọ na]

[Ekpeti]

ENỌ RẸ WỌ SA NỌ IDỌKTỌ

Wo de hirharoku omaesivwo rọ guọnọ omaẹbẹrẹ yẹrẹ omaesivwo ro churobọ si erọnvwọn re se nẹ ọbara rhe, nọ oma wẹn:

Idọktọ na eje ri che vwobọ vwẹ ebabẹrẹ na riẹnre nẹ mẹvwẹ Oseri ri Jihova, nẹ o toro obo re phiare-e, e se ọbara phiyọ oma mẹ-ẹ, owenẹ ọ dia ọbara, red cells, white cells, platelets, yẹrẹ plasma?

Wo de roro nẹ ihuvwun rẹ idọktọ cha vwọ kẹ wẹ na, a sa vwẹ plasma, red cells, white cells, yẹrẹ platelets vwo ruo, gba nọ idọktọ na:

Ọvo vwẹ ẹbẹre ẹne rẹ ọbara na yen e vwo ruo? Ọ da dia ọtiọyen, wo se djekpahen ekuakua ra vwọba ruo?

Mavọ yen ihuvwun nana re che vwo sivwin uvwe na che bun te, idjerhe vọ kọyen a cha wan vwo phio phiyọ ovwẹ oma?

Ẹwẹn obrorhiẹn mẹ da rhọnvwe nẹ mi rhiabọreyọ orọnvwọn ra rhẹ nẹ ẹbẹre ẹne rẹ ọbara rhe, imuoshọ vọ yen herọ?

Ẹwẹn obrorhiẹn mẹ rha rhọnvwe nẹ mi rhiabọreyọ-ọ, ona rẹ omaesivwo ọfa vọ yen herọ?

Ọke ri mi de roro kpahen erọnvwọn nana eje nu, ọke vọ yen me cha vwọ vuẹ wẹ orhiẹn-ebro mẹ?