Xpatzʼom ebʼ laj ilol hu

Saʼ xkʼabʼaʼ naq li Santil Hu inkʼaʼ naʼaatinak chirix xtaqsinkil ut xsumsakʼinkil chiribʼil li bʼaas, ma us naq ebʼ laj paabʼanel teʼxbʼaanu aʼin?

Xsumsakʼinkil chiribʼil li bʼaas naq naʼukʼmank li bʼiin (malaj jalan chik li haʼ li nakaltesink) aʼin jun li naʼlebʼ li najter naʼok chaq chi bʼaanumank ut yalaq bʼar nawbʼil ru, abʼan naru najalaak bʼayaq saʼ jalan chik li naʼajej. Jun eetalil, li nayehok re naq teʼxsumsakʼi chiribʼil li bʼaas naraj naq li qas qiitzʼin sahaq saʼ xchʼool, maakʼaʼ tixkʼul, twanq chiru naabʼal chihabʼ malaj jalan chik li naʼlebʼ. Ut ebʼ li junchʼol maare nekeʼxtaqsi li xbʼaas malaj nekeʼxye rikʼin yaabʼ kuxej naq sahebʼ saʼ xchʼool ut nekeʼrukʼ jun yobʼolaq li bʼiin. Usta naabʼalebʼ li kristiʼaan nekeʼxye naq maakʼaʼ reekʼ xtaqsinkil ut xsumsakʼinkil chiribʼil li bʼaas malaj naq aʼan jun li naʼlebʼ re xkʼutbʼesinkil naq chaabʼilebʼ xnaʼlebʼ, wank xyaalal naq ebʼ laj testiiw re li Jehobʼa inkʼaʼ nekeʼxtaqsi ut nekeʼxsumsakʼi chiribʼil li xbʼaasebʼ.

Aʼin moko naraj ta xyeebʼal naq laj paabʼanel inkʼaʼ naraj naq sahaq saʼ xchʼool ebʼ li junchʼol ut naq us wanqebʼ. Joʼkan bʼiʼ, saʼ xkutankilebʼ li apóstol li Nekeʼjolomink re Xmolam li Jehobʼa, saʼ xraqik li esil hu xeʼxye rehebʼ li chʼuut «cherilaq eeribʼ», «us taxaq wanqex» malaj «sahaq taxaq eechʼool» (Hechos 15:29, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, SBG). Joʼkan ajwiʼ, wankebʼ ebʼ laj kʼanjel chiru li Yos xeʼxye rehebʼ li awabʼej: «Chinimaaq aaloqʼal chi junelik», joʼkan ajwiʼ: «At awabʼej, sahaq taxaq aachʼool chi junelik!» (1 Reyes 1:31, SBG; Nehemías 2:3, SBG).

Abʼanan, bʼar chalenaq li naʼlebʼ aʼin? Li hu Laj Kʼaakʼalehom 1 re marzo 1968 kiroksi ebʼ li aatin li natawmank saʼ li Encyclopædia Britannica (1910), tomo 13, página 121, naxye: «Roksinkil li koop re xyeebʼal rehebʼ li junchʼol sahaq leechʼool, maare kichalk saʼ li bʼalaqʼil paabʼal bʼarwiʼ nekeʼukʼak naq nekeʼmayejak chiru li xyosebʼ ut ebʼ li kamenaq. Naq nekeʼwaʼak, ebʼ laj griego ut ebʼ laj roma nekeʼmayejak (nekeʼxhoy li bʼiin malaj li haʼ li nakaltesink) chiruhebʼ li xyos ut naq nekeʼwaʼak naq nekeʼninqʼehik nekeʼxtaqsi ut nekeʼxsumsakʼi chiribʼil li xbʼaasebʼ chiruhebʼ li xyos ut ebʼ li kamenak». Li hu naxye ajwiʼ: «Naq nekeʼrukʼ li bʼiin li ak kiʼoksimank choʼq re li mayej nekeʼxtaqsi ut nekeʼxsumsakʼi ajwiʼ chiribʼil li xbʼaasebʼ re xtzʼaamankil xkawilalebʼ».

Ma toj wank xwankil li naʼlebʼ aʼin? Jun li hu li naʼaatinak chirix li haʼ li nakaltesink re li chihabʼ 1995 (Handbook on Alcohol and Culture), naxye: «Naq ebʼ li kristiʼaan nekeʼxtaqsi ut nekeʼxsumsakʼi chiribʼil li xbʼaasebʼ anaqwan, usta inkʼaʼ nekeʼxbʼaanu saʼ xkʼabʼaʼ li paabʼal, maare chalenaq saʼ li najteril naʼlebʼ bʼarwiʼ nekeʼxmayeja li loqʼlaj haʼ, maare li kikʼ malaj li bʼiin chiruhebʼ li xyos malaj re xyeebʼal rehebʼ li junchʼol naq sahaqebʼ saʼ xchʼool».

Wiibʼ oxibʼ li kʼaʼaq re ru malaj naʼlebʼ li naʼoksimank chaq saʼ li bʼalaqʼil paabʼal, moko naraj ta xyeebʼal naq moko us ta roksinkil. Qakʼehaq joʼ eetalil li granaad, li kiʼil qʼeen li natawmank resil saʼ li Santil Hu. Jun li hu li naxtzʼil rix li Santil Hu, li nawbʼil ru naxye naq junxil li bʼalaqʼil paabʼal naroksi li granaad saʼ li loqʼonink xbʼaan naq nekeʼxye naq aʼan oxloqʼ. Usta joʼkan, li Yos kixye naq li granaad teʼxkʼe joʼ ruutzʼuʼujil li xtʼikr li xyuwaʼil aj tij, joʼkan ajwiʼ re ruutzʼuʼujinkil li roqechal li ochoch re loqʼonink li kixyiibʼ laj Salomón (Éxodo 28:33; 2 Reyes 25:17). Ut li naʼlebʼ chirix roksinkil li matqʼabʼ saʼ li sumlajik nachalk saʼ li bʼalaqʼil paabʼal. Abʼan anaqwan, ebʼ li kristiʼaan moko nekeʼxkʼoxla ta naq roksinkil junaq li matqʼabʼ saʼ li sumlajik chalenaq saʼ li bʼalaqʼil paabʼal. Kaʼajwiʼ naxkʼutbʼesi naq reetalil li sumlajik.

Kʼaru naxye li Santil Hu chirix roksinkil li bʼiin re xloqʼoninkil ebʼ li kʼoxlanbʼil yos? Jun eetalil, saʼ jun kutan ebʼ li winq re li tenamit Siquem «keʼok saʼ rochoch li xyosebʼ. Keʼwaʼak, keʼukʼak ut keʼxmajewa laj Abimélek», ralal laj Gedeón (Jueces 9:22-28, SBG). Kʼaru nakaaye? Ma kiʼukʼak raj junaq tiik xchʼool chiru li Yos ut kixtzʼaama raj chiru laj Baal naq tixmaajewa laj Abimélc? Li propeet Amós kixye chirixebʼ naabʼal aj Israel li xeʼxqʼet ribʼ saʼ jun qʼehil chiru li Jehobʼa: «Chixkʼatqebʼ li artal nekeʼxhel choʼq xnaʼajebʼ li tʼikr. [...] Nekeʼxloqʼ li xvino li nekeʼrukʼ saʼ rochoch li xdiosebʼ rikʼin li tumin li nekeʼxmaqʼ chiruhebʼ li maakʼaʼebʼ xmaak» (Amós 2:8, Li Santil Hu, Wycliffe Bible Translators. Akʼ tzʼiibʼ). Ma kixbʼaanu raj aʼan junaq tzʼaqal aj paabʼanel, maakʼaʼ naxye wi li bʼiin yal nekeʼxhoy malaj yal nekeʼrukʼ saʼ xkʼabʼaʼ li xyosebʼ? (Jeremías 7:18). Ma nakaaye naq junaq li kristiʼaan li naxloqʼoni ru li Jehobʼa kixtaqsi ut kixsumsakʼi chiribʼil li xbʼaas re xtzʼaamankil chiru junaq li yos naq tixtenqʼa junaq li qas qiitzʼin malaj re naq us wanq?

Wank xyaalal naq ebʼ laj kʼanjel chiru li Jehobʼa keʼxtaqsi li ruqʼ saʼ choxa re xpatzʼbʼal naq tkʼulmanq junaq li chaabʼil naʼlebʼ. Abʼan xeʼxtaqsi chiru li tzʼaqal Yos. Jun eetalil, naqil naq «laj Salomón kixxaqabʼ ribʼ chiru li xʼartal li Qaawaʼ, chiruhebʼ chixjunil li xkomonilebʼ laj Israel, kixtaqsihebʼ li ruqʼ saʼ choxa ut kixye: “At Qaawaʼ, xYos laj Israel, maakʼaʼ chik junaq Yos joʼ laaʼat[”]. [...] Choohaawabʼi saʼ laanaʼaj, toj saʼ li choxa; choohaawabʼi ut chakuy qamaak» (1 Reyes 8:22, 23, SBG, 30, SBG). Joʼkan ajwiʼ kikʼulmank rikʼin «laj Esdras kixnima li Qaawaʼ, [...] ut chixjunil li tenamit keʼxtaqsi li ruqʼebʼ ut keʼsumenk chi joʼkaʼin: “Amén, amén!”, chankebʼ. Chirix chik aʼan keʼxhupubʼ ribʼ ut keʼxloqʼoni ru li Qaawaʼ» (Nehemías 8:6, SBG; 1 Timoteo 2:8). Relik chi yaal naq ebʼ laj kʼanjel aʼin li tiikebʼ xchʼool inkʼaʼ xeʼxtaqsi li ruqʼ saʼ choxa re tzʼaamank chiru li xyosil li suʼeert malaj jalan chik (Isaías 65:11).

Anaqwan naabʼalebʼ li qas qiitzʼin li nekeʼxtaqsi ut nekeʼxsumsakʼi chiribʼil li xbʼaas inkʼaʼ nekeʼxkʼoxla naq yookebʼ xpatzʼbʼal usilal malaj li rosobʼtesihom re junaq li kʼoxlanbʼil yos, joʼkan ajwiʼ maakʼaʼ xyaalal chiruhebʼ naq nekeʼxtaqsi ut nekeʼxsumsakʼi chiribʼil li xbʼaasebʼ. Saʼ xkʼabʼaʼ naq ebʼ aʼan inkʼaʼ nekeʼxnaw kʼaʼut nekeʼxbʼaanu, moko aʼin ta xyaalal naq laaʼo ajwiʼ tqabʼaanu.

Joʼ ak naqanaw, naabʼal li naʼlebʼ inkʼaʼ nekeʼxbʼaanu ebʼ laj testiiw re li Jehobʼa. Naabʼalebʼ li qas qiitzʼin nekeʼxloqʼoni reetalil li tenamit, joʼ li xtʼikrul li tenamit ut naq nekeʼxbʼaanu aʼin moko nekeʼxkʼe ta reetal naq aʼan jun loqʼonink. Ebʼ li tzʼaqal aj paabʼanel inkʼaʼ nekeʼxram chiruhebʼ li kristiʼaan li nekeʼraj xbʼaanunkil, abʼan aʼanebʼ inkʼaʼ nekeʼxbʼaanu. Wi nekeʼxnaw kʼaru kutan tbʼaanumanq junaq li loqʼonink joʼ aʼan, naabʼalebʼ laj Testiiw weent nekeʼxbʼaanu re naq inkʼaʼ teʼxtochʼ xchʼool ebʼ li junchʼol. Ut wi wank junaq xyaalal naq wankebʼ aran, ebʼ laj kʼanjel chiru li Yos inkʼaʼ nekeʼxbʼaanu chi moko nekeʼxye junaq li naʼlebʼ re xloqʼoninkil reetalil li tenamit, xbʼaan naq aʼin moko naxchap ta ribʼ rikʼin li xchaqʼrabʼ li Yos (Éxodo 20:4, 5; 1 Juan 5:21). Yaal, maare naabʼalebʼ li qas qiitzʼin teʼxye naq xtaqsinkil ut xsumsakʼinkil chiribʼil li bʼaas moko aʼan ta jun li loqʼonink. Usta joʼkan, wank xyaalal naq ebʼ laj paabʼanel inkʼaʼ nekeʼokenk saʼ li naʼlebʼ aʼin, saʼ xkʼabʼaʼ naq li naʼlebʼ aʼin chalenaq saʼ li bʼalaqʼil paabʼal anaqwan naru nayeemank naq tzʼaamank «chiru li choxa», chanchan tawiʼ naq yookebʼ xpatzʼbʼal xtenqʼ chiru junaq li musiqʼej (Éxodo 23:2).