Tshɔka lɛnɛ ele awui

Ambola w’oma le ambadi

Ambola w’oma le ambadi

Ambola w’oma le ambadi

Lam’ele Bible hatɛkɛta dia tshelo ya mbedia tɔvɛrɛ ta wanu kana tisakanyana lo mbuta ɔnɛ à la santé, lande na katona Ɛmɛnyi wa Jehowa dia nsala dui sɔ?

Mbedia tɔvɛrɛ ta wanu l’olongo kana tisakanyana lo mbuta ɔnɛ à la santé ekɔ tshelo y’edjedja ndo yasalema l’ahole efula, koko yɔ mongaka la yema y’etshikitanu lo ndjela wodja la wodja. Lo ntena dimɔtshi, anto sakanyanaka tɔvɛrɛ kana akɔhɔ wa wanu. Mbala efula, onto latatshiya tshelo shɔ kombolɛka onto ɔmɔtshi ɔngɛnɔngɛnɔ, yoonge ya dimɛna, lɔsɛnɔ l’otale, ndo akambo akina w’ɛlɔlɔ. Anto akina wele lawɔ mɛnyaka dia vɔ mbetawɔka dui sɔ lo mbuta ɔnɛ à la santé ndo vɔ kana lo memɛ tɔvɛrɛ kana akɔhɔ awɔ wa wanu l’olongo. Le anto efula, tshelo shɔ bu kɔlɔ ndo yɔ mɛnyaka dilɛmiɛlɔ, koko Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ l’ɛkɔkɔ w’eshika watonawɔ nsala dui sɔ.

Kɛsɔ halange mɛnya di’Akristo hawokombola di’angɛnyi awɔ monga l’ɔngɛnɔngɛngɔ ndo la yoonge ya dimɛna. Lo mukanda wakawafundɛ tshumanelo, ase olui walɔmbɔla wa lo ntambe ka ntondo wakakomiya l’ɛtɛkɛta wakoka kadimɔma ɔnɛ “nyonge la yoonge ya dimɛna,” “kii kalaye lanyu,” “nyolongole mɔyɔ.” (Etsha 15:29) Ndo atɛmɔdi amɔtshi wa mɛtɛ wakatɛ nkumi ya dikanga y’ana w’anto ɛtɛkɛta ɛnɛ: “Nkumɛmi . . . alombe pondjo” kana ɔnɛ “nkumekanga, olombe.”​—1 Nkumi ya dikanga 1:​31; Nɛhɛmiya 2:3.

Oma lende akaye mbekelo ka mbediaka tɔvɛrɛ kana akɔhɔ wa wanu l’olongo kana tisakanyana lo mbuta ɔnɛ à la santé? Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka dikumi l’ɔtɔi 1, 1968 lo Falase, yakashile ɛtɛkɛta w’oma lo dibuku Encyclopædia Britannica (1910), Volume 13, lɛkɛ 121: “Mbekelo ka mbedia tɔvɛrɛ kana akɔhɔ wa wanu l’olongo ko mbuta ɔnɛ à la santé kakaye ondo oma lo mbekelo k’edjedja k’ɔtɛmwɛlɔ ndo lo ndjela mbekelo kakɔ, anto wakanɔka wanu lo lokombo la tozambizambi ndo lo lokombo l’anto wakavu. Lo wenya w’olelo, ase Ngirika ndo ase Rɔmɔ wakatsholaka yema ya wanu la nkɛtɛ lo lokombo la tozambizambi tawɔ ndo lo afɛstɔ vɔ wakanɔka lo mbuta à la santé lo lokombo la tozambizambi tawɔ ndo anto awɔ wakavu.” Dibuku diakɔ kotshaka ɔnɛ: “Mbekelo kɛsɔ ka nnɔ wanu lo mbuta à la santé kakatanyema la mbekelo ya wodjwelo yakawalambolaka elambo.”

Onde kɛsɔ salemaka polo ɛlɔ kɛnɛ? Dibuku dimɔtshi Guide international des alcools et des cultures diakatondjama lo 1995 mbutaka ɔnɛ: “[Mbekelo k’apanganu kɛsɔ] ekɔ mbekelo kakasalemaka lo nshi y’edjedja ka mbitsholaka wanu la nkɛtɛ oko elambo, ndo lo waaso asɔ wakalambolaka tozambizambi ɛnɔnɔ kɛmɔtshi k’ekila, dikila kana wanu di’alɔmbɛlɔ awɔ mbokɛma, alɔmbɛlɔ wakawakomiyaka l’ɛtɛkɛta w’ɔnɛ ‘onge la lolombe,’ kana ‘yoonge y’ɔlɔlɔ.’”

Laasɔ, teye dia, aha naka diangɔ, dɛngalɛnga dimɔtshi kana mbekelo mɔtshi yakatɔngɔ oma le apanganu lo nshi y’edjedja kana fɔnaka, kete laasɔ ndooko onyake tɔ hetawɔma le ɔtɛmɔdi wa mɛtɛ. Tɔshi ɛnyɛlɔ k’olowa welɛwɔ pɔmɛgranatɛ. Dibuku dimɔtshi di’akambo wa lo Bible mbutaka ɔnɛ: “Ondo ndo pɔmɛgranatɛ mbakawalambolaka oko ɛngɔ k’ekila l’ɔtɛmwɛlɔ w’apanganu.” Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, pɔmɛgranatɛ aki lo ehembo wa dihɔndɔ di’ɔlɔmbɛdi wa laadiko ndo pɔmɛgranatɛ aki lo nɛnga akundji wa lo tɛmpɛlɔ ka Sɔlɔmɔna. (Etombelo 28:33; 2 Nkumi ya dikanga 25:17) Ndo nto, pɛtɛ ka diwala kakongaka la kitshimudi yendana l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ. Koko anto efula haweye dikambo sɔ ɛlɔ kɛnɛ ndo vɔ mbɔsaka pɛtɛ ka diwala paka oko djembetelo yɛnya dia onto ambotshukana.

Kayotota lo kɛnɛ kendana la nkamba la wanu l’ɔtɛmwɛlɔ? Ɛnyɛlɔ, aseka Shɛkɛmɛ wakatɛmɔlaka Baala “wakɔtɔ lo luudu la jambinzambi yawɔ, ko wakale, wakanɔ, ndo wakadje Abimɛlɛkɛ [ɔnaki Ngidiyɔna] mananu.” (Embadi 9:​22-​28) Onde wɛ fɔnyaka di’okambi ɔmɔtshi wa kɔlamelo waki Jehowa akakoke nnɔ wanu lo diaaso sɔ, ondo lo nɔmba jambizambi dia ndɔshana la Abimɛlɛkɛ? L’etena kakayɔtɔmbɔkwɛka as’Isariyɛlɛ Jehowa, Amɔsɛ akate ate: “Vɔ mbalemaka suke la elambwelo tshɛ lo ahɔndɔ wakawande ɔkɔlɛ; ndo oma le wanɛ wadjawɔ kibawo mbakawakondja wanu wanɔwɔ lo luudu la tozambizambi tawɔ.” (Amɔsɛ 2:8) Onde atɛmɔdi wa wɛtɛ wakakoke nsangana la wɔ lo awui wa ngasɔ, lo mbitshola wanu, nnɔ l’ɔtɛ wa jambinzambi kana nsangana kaamɛ la wɔ? (Jɛrɛmiya 7:​18) Kana onde ɔtɛmɔdi wa mɛtɛ akakoke munyiya tɔvɛrɛ ta wanu l’olongo dia nyanga ɔtshɔkɔ oma le jambinzambi kana kombolɛ onto ɔmɔtshi nshi yayaye y’amɛna?

Diɛsɛ ko, atɛmɔdi wa Jehowa wakemɛ anya awɔ ndo wakalɔmbɛ ɛtshɔkɔ. Vɔ wakemɛ anya awɔ otsha le Nzambi ka mɛtɛ. Sho mbadiaka ɔnɛ: “Sɔlɔmɔna akemala la ntondo ka elambwelo ka Jehowa. . . ndo nde akemɛ anya l’olongo, ko akate ate: ‘Jehowa Nzambi k’Isariyɛlɛ  le . . . kohokamɛke oma l’olongo lɛnɛ adjasɛyɛ; ɛɛ, kohokamɛke ndo kodimanyiyake.’” (1 Nkumi ya dikanga 8:​22, 23, 30) Ɛzɛra akatombola Jehowa Nzambi ka mɛtɛ, ka woke, ko anto tshɛ wakakadimola vate: “Aamɛɛ! Aamɛɛ!” Ndo wakedia anya awɔ. L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, vɔ wakakɔlama ndo wakakusamɛ Jehowa dungi polo la nkɛtɛ.” (Nɛhɛmiya 8:6; 1 Timɔte 2:8) Mɛnamaka hwe dia akanga wa losembwe asɔ komemɛ anya awɔ otsha le tozambizambi dia nyanga ɛtshɔkɔ.​—Isaya 65:11.

Efula k’anto wonyiya tɔvɛrɛ kana akɔhɔ wa wanu l’olongo ɛlɔ kɛnɛ lo mbuta ɔnɛ à la santé hawoshihodia dia wekɔ lo nɔmba ɛtshɔkɔ oma le jambinzambi mɔtshi, koko ndooko onto lakoka nembetshiya ɔkɔkɔ wasalande dui sɔ. Laasɔ, aha naka anto asɔ hawoyange dia mbeya lande na kasalawɔ tshelo shɔ, kete laasɔ Akristo wa mɛtɛ pombaka mbaokoya.

Anto efula mbeyaka dia l’akambo akina nto, Ɛmɛnyi wa Jehowa mbewɔka dia nsala totshelo tele anto efula wekɔ la mbekelo ka tisala. Ɛnyɛlɔ, anto efula mongaka la tɔjɛstɛ tɔmɔtshi tatowosalaka la ntondo ka dalapo kana etena kembama leembo la wodja, ndo vɔ hawoshihodia dia tɔjɛstɛ tɔsɔ tekɔ tshondo y’ɔtɛmwɛlɔ. Akristo wa mɛtɛ hawoyange dia mbashimba, koko hawowaokoya. Naka wambeya dia dui dia ngasɔ diayosalema, Ɛmɛnyi wa Jahowa efula salaka la wolo dia mbewɔ nyangiya anto akina tshanana. Lo weho akɔ tshɛ, vɔ tonaka dia nsala tɔjɛstɛ tɛnya ngandji ka wodja, nɛ dia dui dia ngasɔ hadiɔtɔnɛ la kɛnɛ kalɔmba Bible. (Etombelo 20:​4, 5; 1 Joani 5:​21) Ɛlɔ kɛnɛ, anto efula hawoshihodia dia munyiya tɔvɛrɛ ta wanu l’olongo kana tisakanyana lo mbɔta ɔnɛ à la santé ekɔ mbekelo kele la losambi l’ɔtɛmwɛlɔ. Eelo, Akristo wekɔ l’ɛkɔkɔ w’eshika wahawasale dui sɔ, nɛ dia mbekelo kɛsɔ ndja oma l’ɛtɛmwɛlɔ ndo tɔ nembetshiyaka nɔmba ɔtshɔkɔ oma ‘l’olongo,’ oma le wolo ɔmɔtshi woleki anto.​—Etombelo 23:2.