Ye këdï bïï Baibol Tënë ɣook

Të cïï Baibol poth thïn, tënë kɔc ke wïc yen bïk ye rac, ee këdïït wën lëu bï kɔc gɔ̈i. Ee thöl ë gɛ̈t ë ruɔ̈ɔ̈n tiɛm tök ku buɔt kadhoŋuan [1,900] wään cï lɔ. Acï gɔ̈t kä wën dac riääkiic cït man, aguöt awu yiaak ku jɔl ya biöök, ku thook thɛɛr ke cïï Baibol gɔ̈t, aa kɔc lik kek ë jam keek yeköölë. Kɔcke akumat, ku bänydït ke kanithat, acïk them bïk Baibol riɔ̈ɔ̈k.

Yeŋö cï Baibol kony bï poth agut bï ɣo dööt yeköölë? Tïŋku käŋ kareen cï Baibol kony.

Ee cï gɔ̈t awereek juëciic

Kɔc thɛɛr paan Yithrɛɛl, acïk them bïk Baibol gël, ë wɛ̈t ë ye keek ye dhuɔ̈kic ë gɛ̈t awereek kɔ̈kiic. Cït man, bäny ke Yithrɛɛl, aa keye ke yɔ̈ɔ̈k bïk nïïm ‘dhil dɛ awereek ë lööŋ cï ke gɔ̈t, awereek tɔ̈u kekë Lebai, bäny de kake Nhialic.’—Nyöŋ de Löŋic 17:18.

Kɔc juëc ke paan Yithrɛɛl ee nhiaar kë bïk Baibol ya kueen, wɛ̈tŋö, ayekë gam keye wɛ̈t ë Nhialic. Dhuŋ ye cökke Baibol bɛ dhuɔ̈k piny bïk ke gɔ̈t, aye tïŋ keye këthiekic apɛi, ku aye looi kɔc wën cï ke piɔ̈ɔ̈c. Raan töŋ ë ye riɔ̈ɔ̈c ë Nhialic cɔl Edhara ku ye raan töŋ kɔc cï Baibol beeric ë gɛ̈t “ku ye raan cï wëët në lööŋ ke Mothe, wään cïï Bɛ̈nydït, Nhialic de Yithriɛl gam.” (Edhera 7:6) Ku raan däŋ cɔl Mathoreteth, acï cökke Baibol ë Ɣeberuu awu “Lëk Thɛɛr” dhuɔ̈kic ë gɛ̈t ë kaam ruɔ̈ɔ̈n buɔt kadhetem ku ruɔ̈ɔ̈n tiɛm tök C.E., yeen acï wuruup bɛ̈n aa kueen ëtöktök, ago cïn ke wuɔ̈c rot. Ku dhuk ë yic cïï keek Baibol dhuɔ̈kic ë gɛ̈t, acï ye bɛ̈n looi bï yic pial bï wëlke Baibol lacök, ku kënë, acï Baibol kony bï poth tënë kɔc ke wïc yen bïk ye rac.

Cït man, ruɔ̈ɔ̈n buɔɔt ku thiërdhetem ku bɛ̈t [168] B.C.E., bɛ̈ny Thiria cɔl Antiokuth ee cï them bï cökke Baibol Ɣeberuu riɔ̈ɔ̈k ëbën paan Palethine. Aye anyïköl ë Judai lueel: “Awereek cï ke deeriic nɔŋic lööŋ, aa cïk ke bɛ̈n yök ku ret kä keyiic ku cuɛ̈ny kä keek.” Acïï Athör Judai cɔl Encyclopedia lueel: “bäny ke cä awereek kä rɛtiic ku cuɛ̈ny kä keek, ee looi kä keke cï puɔ̈th riääk arëët . . . Bï raan yök ke muŋ Baibol ye ciin, keye kuööm thuɔɔu.” Ku awereek kɔ̈k cï ke beeriic ë gɛ̈t, aacï bɛ̈n poth ë Judai cin, Palethine, ku jɔl aa bɛ̈ɛ̈i kɔ̈k thiääk keke keek.

Wën cïï kɔc ke gɛ̈t Cökke Baibol Gïrïk awu “Löŋ cï Piac Gɔ̈t” thöl ë gɛ̈t, käken cï ke gɔ̈t awereek kä yiic, cït man, kä bï röt tiɛɛŋ, ku jɔl ya anyïkööl cï röt looi, aacï ke nyïïn bɛ̈n juak. Cït man, Jɔn acä awereŋden ë Gothepol gɔ̈t paan Eperhiei awu të thiääk ke yen. Ka yeen, ë baŋ Gothepol ë gɛ̈t Jɔn kënë, acïï kɔc cï kuen lueel, nɔn ë puɔc ye gɔ̈t ruɔ̈ɔ̈n thiërdhïc cöök ciëën ke Jɔn cï buŋde thöl ë gɛ̈t, ku yeen, ë baŋden kënë, acï bɛ̈n yök paan Yijip. Kënë, aye nyuɔɔth Kërthiaan wään rɛ̈ɛ̈r ë bɛ̈ɛ̈i kɔ̈k yiic, aa ke nɔŋ awereek cï piac gɔ̈t nɔŋic wɛ̈t ë Nhialic.

Tek ë piny cïï Baibol tɛk piny kënë, acie bɛ̈n kony bï poth wään cïï Yecu dhuk paan ë nhiaal. Cït man, pɛɛi ë rou aköl nïn thiërrou ku diäk [23] ë ruɔ̈ɔ̈n buɔt kadiäk ku diäk 303 C.E., ke piny ŋot ye rialic, bɛ̈ny paan ë Rom cɔl Diokletian acï lueel, acï jieec tïŋ ke lɔ kanitha yic ku thoŋ kä bap thok ku le kë, bïk awereek cökke Baibol lɔ cuöny. Aye Diokletian takic të rɛc yen Baibol ëbën, ke duɔ̈ɔ̈r Kërthiaan abï määr. Wan kööl däŋ, acï löŋ bɛ̈n tääu piny bï Baibool ke rɛ̈ɛ̈r paan Rom cuöny ëbën. Ku Baibool kɔ̈k, acï bɛ̈n poth ku kɔ̈k acï bɛ̈n riääk. Yic pacɔ̈k, Baibool karou cï ke gɔ̈t ë thöŋ Gïrïk aacï bɛ̈n poth wään ë yɔŋ Diokletian kɔc agut cïï yeköölë. Baibol töŋ cï poth, atɔ̈u paan ë Rom; Baibool kɔ̈k atɔ̈u Ɣön athöör British tɔ̈u paan ë London, England.

Cɔk aa nɔn ë këc awereek thɛɛr ke gɛ̈t ke Baibol yök, ka yeen, Baibool cï ke beeric ë gɛ̈t, aacï poth agut cï yeköölë. Awereek kɔ̈k ke yiic, aacï ya kä thɛɛr. Nadɛ̈ cï wëlke cï ke gɔ̈t awereek thɛɛriic kä, ke yiic waar wɛ̈t cïï ke beeriic ë gɛ̈t? Acïï raan cï kuen ë Baibol cɔl William Ɣenarï lueel ë biäk cökke Baibol ke Ɣeberuu: “Alëu bï lueel ke cïn dak ë puɔ̈u, acïn athör cï ŋiëc gɔ̈t ke lacök ke cït Baibol.” Raan nyin tïït awereek thɛɛr cökke Baibol ë thoŋ Gïrïk, cɔl Pederik Kenyon, ee cï lueel: “Dhaman thɛɛr ë jɔɔk awereek ke Baibol ë gɛ̈t ku dhaman cïk nɔ̈k ke wël këc röt waar thïn, kënë ee yen nyuɔɔth nɔn ye wëlkä, wël ë Nhialic ku acïn raan lëu bï puɔ̈u dak. Wɛ̈t ye wël cï ke gɔ̈t ë Lëk Thɛɛric yith ku acïn kë cï rot waar thïn, kënë, ee ɣo kuɔny buk gam, Löŋ cï Piac Gɔ̈t, wël tɔ̈u thïn alacök ku aa yith.” Ee cï bɛn lueel aya: “ ke cïn dak ë puɔ̈u, alëu buk lueel, yiny tɔ̈u Baibolic acï gël kɔ̈u ëbën ku acïn kë cï rot waar thïn. . . . Kënë ee yen nyuɔɔth, acïn buk thɛɛr ë yic lëu bï thɔ̈ɔ̈ŋ ke Baibol ë pinynɔm ëbën.”

Wɛ̈ɛ̈r ë Yic ë Baibol

Dɛ̈t ye kek ë rou, cï Baibol looi bï ya buŋ nhiɛɛr mɛnh raan apɛi, ee wɛ̈t cïï ye waaric thook juëc apɛi. Kënë ee mat kekë wïc Nhialic tënë mɛnh ë raan, bïï mɛnh ë raan ëbën ye ŋic ku ye door “në wëi ku në yic.”—Jɔn 4:23, 24; Maika 4:2.

Cökke Baibol tueŋ cï ke kaŋ waariic ë thoŋ Gïrïk, ayekë cɔɔl Theptuagint. Kënë, acï guiir tënë Judai jam ë thoŋ Gïrïk wën cï ciëŋ paan Palethine, ku aguiɛɛr kënë, acï guɔ bɛ̈n thök të cït ruɔ̈ɔ̈n buɔt karou wään ke Yecu ŋoot ke kën londen ë piööc guɔ jɔɔk cöök. Baibol ëbën, acï guɔ bɛ̈n waaric thook juëc apɛi ë run lik wään cïï ke ye thöl ë gɛ̈t. Ku wën cïï dhaman lɔ, Meliik wën nɔŋ riɛl ku bäny käk ë Nhialic, aacï bɛ̈n jaai bï Baibol cïï tek ë piny bï tɔ̈u ke raan ëbën. Ku keek aya, aacï Baibol bɛ̈n pëën bï cïï waaric ë thook wën ye kɔc ke jam. Ku kënë, acï kɔc bɛ̈n puɔ̈l bïk rëër ë muɔ̈ɔ̈thic awu bïk wɛ̈t ë Nhialic cïï ŋic.

Ku kɔc ril puɔ̈th cie riɔ̈ɔ̈c akumat ku bänyke kanithat aacï pïïrden bɛ̈n gam bïk Baibol waaric thook wën ye kɔc ke jam. Cït man, ruɔ̈ɔ̈n tiɛm tök ku buɔt kadhïc ku thiërdiäk [1530], raan ë jam thoŋ Liŋëlith cɔl William Tyndale, wën cï kuen jaama Oxford, acï buɔ̈k tueŋ ke Baibol kadhïc bɛ̈n waariic, thoŋ Ɣeberuu yic bï ke yäth thoŋ Liŋëlith yic ku buɔ̈k kä, aa ŋic keek keye cɔɔl Pentetiök. Cɔk aa nɔn ë tɔ̈u yaaŋ dït thïn, Tyndale ee yen raan tueŋ cï Baibol kaŋ waaric ë thoŋ Ɣeberuu yic bï yäth thoŋ Liŋëlith yic. Tyndale ee raan töŋ tueŋ cï Baibol waaric thoŋ Liŋëlith ku acï rin Nhialic luɔ̈ɔ̈i. Raan cï kuen ë Baibol cɔl Kathiodoro de Reina ee yen raan töŋ tueŋ ë waar Baibolic bï yäth thoŋ Yithpanic yic, ku yeen, aye kɔc Katholik yɔ̈ɔ̈p cöök ke wïc kë bïk nɔ̈k wɛ̈t cïï yen Baibol waaric thoŋ Yithpanic. Ku wään le yen tueŋ ke waar Baibolic, acï bɛ̈n lɔ paan England, Germany, Perany, Holland, ku jɔl aa Switzerland bï londe la thöl thïn ë tɛ̈ɛ̈n. a

Yeköölë Baibol alɔtueŋ ke waaric ë thook juëc apɛi, ku alɔtueŋ ke wɛ̈lbei aya. Wɛ̈t cïï Baibol poth kɔc ke wïc yen bïk riɔ̈ɔ̈k cin, ee wël cïï dutuc Petero ke lueel tiɛɛŋ nïïm tëden: ‘Wäl ee biɔɔr awu riɛl, ku jɔ gaak awu yɔ̈ɔ̈k ë tiim aa lööny piny: ku jam ë Nhialic atɔ̈u aɣet athɛɛr.’—1 Petero 1:24, 25.

[Kë cï gɔt ë ye cöök]

[Thanduk/​Thura]

YE BAIBOL CÏ WAARIC Ë THOŊ NO YEN BA YA KUEEN?

Thook juëc apɛi, aa nɔŋ nïïm Baibool juëc cï ke waariic. Ku Baibool juëc cï ke waariic, aa nɔŋiic wël riliic bï ke deetiic. Ku Baibool kɔ̈k aa cï ke ŋiɛc waariic ë wël piɔliic bï ke deetiic ku kä tɔ̈u thïn, aa cie yith lacök. Ku Baibool kɔ̈k wään wɛɛr ke yiic, kɔc ë ke waar ke yiic, aa ke ye wël mäc nïïm.

Ku Baibol ë New World Translation of the Holy Scriptures, ë wɛ̈lbei ë Ciëëtke Yekoba, ee cï waaric ë thoŋ thɛɛr ë cïï ye gɔ̈t, ku ee waaric akut ë kɔc kuc keek. Ku Baibol töŋ kënë, ee yen cïï kɔc kɔ̈k jä bɛ̈n luɔ̈ɔ̈i bïï keek Baibool kɔ̈k waariic të cït thok thiërdhetem [60]. Kɔc ë ke waar Baibol ë New World Translation yic, aacï bɛ̈n ya lɔ ë thoŋ thɛɛr ë Gïrïkic bïk ke lɔ thɔ̈ɔ̈ŋ kɔ̈ɔ̈th nɔn lueel keek tök. Kɔc ë ke waar Baibol ë New World Translation yic, aa ke ye wël kɔ̈k ë thoŋ ë Gïrïk mäc nïïm të këc wɛ̈tden yic thiaan kɔ̈u. Kɔc ë ke waar Baibolic, acïk them bïk ŋiɛc waaric ago kɔc ye kueen ë yeköölë ŋiɛc deetic të cït të cïï ye gät thïn ë thoŋ thɛɛr ë wɛɛr ye yic thïn.

Kɔc ë ke ŋic thoŋ wën ë wɛɛr ë Baibolic thïn, aa ke cï Baibool cï ke waariic caathiic agut cï New World Translation aya bïk tïŋ, cï ke ŋiɛc waariic awu cï ke kuɔ̈c waariic. Ku raan töŋ ee kɔckä yiic, aye cɔɔl Jason David BeDuhn, ee ye raan töŋ ë ye piööc ë käk kanitha, ku ee ye piööc ë jaama ye cɔɔl Northern Arizona yic aya, jaama kënë, atɔ̈u paan Amerika b. Ë ruɔ̈ɔ̈n tiim karou ku diäk [2003], acä athör nɔŋiic awereek buɔɔt karou [200] bɛ̈n wälbei wën jam ë “Baibool kadhoŋuan [9] cï ke ŋiɛc waariic, ku aa keek ye kɔc jam ë thoŋ Liŋëlith ke luɔ̈ɔ̈i ë pinynɔm ëbën.” Ë yäpde yic, acï cökke Baibol wën ye kɔc ke teer thïn yɔ̈ɔ̈piic, ku aa keek cökke Baibol wën ye kɔc ë “thoŋ waaric ke kuɔ̈c waariic.” Ye cökkä yiic ëbën, ee kë cï gɔ̈t ë thoŋ ë Gïrïk thɔ̈ɔ̈ŋ ke të cïï ye waaric thïn e thoŋ Liŋëlith, ku ee ye them bï tïŋ aya, ye këdï cïï kɔc ke waar Baibolic cök kɔ̈k kuɔ̈c waariic thïn. Yeŋö cï bɛ̈n yök ë yäpde yic?

Acïï BeDuhn bɛ̈n lueel, aye kɔc juëc ku kɔc ke waar Baibolic thɔ̈ɔ̈ŋic, kë wɛ̈ɛ̈c ë New World Translation (NW) ke Baibool kɔ̈k, ee wɛ̈t cïï ye waaric të cït tëden ye keek piööc thïn ë kanithadenic. Ku kë cïï BeDuhn jä bɛ̈n yök, kë wɛ̈ɛ̈c ë New World Translation ke Baibool kɔ̈k, ee wɛ̈t cïï ye ŋiɛc waaric të cït të cïï thoŋ Gïrïk gät thïn. Acɔk aa nɔn këc BeDuhn këriëëc ëbën cï waaric ë Baibol ë New World Translation yic gam, acï bɛ̈n lueel: “New World Translation kënë, ee yen Baibol töŋ cï ŋiɛc waaric ku acïn Baibol thöŋ ke yen.” Ee cï lueel, “ee yen Baibol töŋ cï ŋiɛc waaric apɛidït.”

Raan cï piöc arëët ŋic thoŋ ë Ɣebrew ye cɔɔl Dr. Benjamin Kedar, ee cï wël cït kä cïï BeDuhn ke lueel kä, lueel aya ë biäk ë New World Translation. Ë ruɔ̈ɔ̈n tiɛm tök ku buɔt kadhoŋuan ku thiërbɛ̈t ku dhoŋuan [1989], ee cïï Dr. Benjamin Kedar lueel: “Ku bï Baibol waaric ë thoŋ piɛɛth wën ye ŋiɛc deetic, akɔɔr ë ɣɛɛr ë puɔ̈u ku riɛl ë puɔ̈u. . . . Acï bɛ̈n lueel aya, acïn cöök töŋ ca kaŋ yök ë New World Translation yic ke cï kuɔ̈c waaric ke ye kë liu e thoŋ ë Ɣebrew yic.”

Ye rot thiëëc: ‘Ye wɛ̈tŋö bïï ɣɛn ye tääu ɣanɔm ba Baibol ya kueen? Nadɛ̈ nhiaar ba Baibol cï ŋiɛc waaric ku apiɔlic bï deetic, ku cɔk aa nɔn cïï wɛ̈l ke lacök ya kueen?’ (2 Petero 1:20, 21) Këdun lëu ba kuany, ee Baibol wën Awu nadɛ̈ wïc ba Baibol cï ŋiɛc waaric të cït të thɛɛr cïï thoŋ Gïrïk ku thoŋ Ɣebrew gät thïn ya kueen cï ŋiɛc waaric ku apiɔlic bï deetic.

[Kë cï gɔt ë ye cöök]

[Thura]

Masoretic manuscripts

[Thura]

Awereŋ thɛɛr nɔŋic wëlke Luk 12:7, “. . . Duökï riɔ̈c, wek wär amɔ̈r juëc në piath”

[Thura]

Ku Baibol ë “New World Translation of the Holy Scriptures,” acï waaric ë thook juëc arëët.

[Thura]

Foreground page: National Library of Russia, St. Petersburg; second and third: Bibelmuseum, Münster; background: © The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin